جنبشهای اجتماعی علیه شاهکارهای سینما
روزنامه هفت صبح، صوفیا نصرالهی | برداشتن فیلم «بربادرفته» شاهکار ویکتور فلمینگ و دیوید او.سلزنیک، طرفداران این فیلم را رنجاند. البته که حالا خیلیها همعقیده هستند که هم منبع اقتباس فیلم یعنی کتاب مارگارت میچل و هم فیلم «بربادرفته» بهدلیل حمایت از قانون بردهداری، تحقیر خدمه سیاهپوست و حتی تحسین کاراکترهای کوکلوکسکلان فیلم بهرغم محبوب بودن، اثری نژادپرستانه محسوب میشود که پخش آن از شبکه اچ.بی.او نیازمند توضیحاتی بوده که بعدتر خود شبکه آنها را اضافه کرده است.
حالا «بربادرفته» با ملحقاتی درباره جنبشهای ضد تبعیض نژادی به نمایش درمیآید. فیلمی که برنده هشتجایزه اسکار شده بود و در فهرست فیلمهای برتر در رتبه ۱۶۶ سایت imdb قرار دارد. این تازه شروع ماجراست چون گنجینه هالیوود پر است از فیلمهایی که میشود برای آنها شرح و توضیح نوشت یا اخطاری گذاشت که از محتوای آن رفع مسئولیت کرد. اینها فیلمهایی هستند که مفاهیم آنها با توجه به پیشرفتهای اجتماعی و انسانی اینروزها دمده محسوب میشود.
تصویر آنها از نژاد، جنسیت، ناتواناییهایی فیزیکی و خیلی چیزهای دیگر با معیارهای امروز توهینآمیز است. در بین فیلمهایی که به تبعیض نژادی شهرت دارند، قاعدتا «تولد یک ملت» ساخته دی.دبلیو گریفیث شهرت بیشتری دارد. داستان دو خانواده که باهم دوست شدهاند اما رابطهشان تحت تاثیر جنگهای داخلی آمریکا قرار میگیرد.
آنها در دو ارتش متخاصم شمال و جنوب باهم میجنگند. در طول زندگی آنها شاهد ترور لینکلن و پا گرفتن فرقه کوکلوکسکلان هستیم. فیلم دیگری که بهلحاظ تبعیض نژادی اثر آزاردهندهای محسوب میشود، «آواز جنوب» ساخته هارو فورستر و ویلفرد جکسون است که از قضا بازیگر نقش مامی در فیلم «بربادرفته» یعنی هتی مکدانیل هم در آن بازی میکند. اما گستره فیلمهای مشکلدار بیشتر از اینهاست و مسئله هم فقط تبعیض نژادی نیست.
احتمالا کمتر کسی ممکن است به ذهنش برسد فیلم «صبحانه در تیفانی»، کمدی-رمانتیک بلیک ادواردز جزو این فیلمهاست. درحالیکه میکی رونی در این فیلم نقش صاحبخانه ژاپنی آقای یونیوشی را بازی میکند که بسیار کاریکاتوری و بهنظر خیلیها توهینآمیز در زمینه نژاد است. یا در فیلم موزیکال تحسینشده «داستان وستساید» از رابرت وایز، یک گروه خلافکار پورتوریکویی داریم که همه آنها آدمبدهای داستان هستند. یا اثر مهجورتری مثل «ماندینگو» که داستانش در قرن نوزدهم میگذرد و درباره ارباب بردهداری است که به یکی از بردههایش آموزش میدهد تا تبدیل به مبارز شود.
همه این فیلمها را مطابق آموزههای جدید باید با دید منتقدانه نگاه کرد که البته به این معنا نیست که آنها را سانسور کنیم. این فیلمها دورهای را نمایش میدهند که در آن ساخته شدهاند و اتفاقا لازم است که با تماشای آنها تاریخ را بهیاد بیاوریم. تعصبات انسانها را ببینیم تا دوباره آنها را تکرار نکنیم. این فهرستی از ۱۰فیلم مشکلدار در زمینههای مختلف است که با توجه به جنبشهای اینروزها باید مثل «بربادفته» توضیحاتی برای نمایش هرکدام اضافه شود.
*** هری کثیف /کارگردان: دان سیگل / بازیگران: کلینت ایستوود، اندرو رابینسون، هری گواردینو
محصول ۱۹۷۱
سروان هری کالاهان از اعضای پلیس سانفرانسیسکو تصمیم میگیرد که از عدالت حمایت کند حتی اگر به معنای شکستن قانون توسط خودش باشد. ماجرا از جایی شروع میشود که یک مرد دیوانه زنی را میکشد و بعد تهدید میکند که اگر پولی را که میخواهد به او ندهند، آدمهای بیشتری را از سر راه بردارد. کالاهان تصمیم میگیرد که این دیوانه را هرطور که شده پیدا کند. فیلم با شور و شوق یک افسر پلیس تکرو آغاز میشود که کارها را با پیروی از غریزهاش پیش میبرد، بهجای آنکه دقیقا مجری قانون باشد. ایراد فیلم کجاست؟
«هری کثیف» قاضیان لیبرال و درستکاران را به باد تمسخر میگیرد و آدم شریر فیلم درباره قساوت و خشونت پلیس ادعا میکند و این بذر را میکارد که بقیه اتهامات جعلی هستند تا همدلی مخاطب را بهدست بیاورد. فیلم بهلحاظ سینمایی اثری مهم است که منتقدان هم دوستش دارند و امتیازش در سایت متاکریتیک هم ۹۰ است. فیلمی که حرکت دوربین و کارگردانیاش تحسینبرانگیز است اما جای خوب و بد را بهطرز ترسناکی عوض میکند.
*** فارست گامپ / کارگردان: رابرت زمهکیس/ بازیگران: تام هنکس
محصول ۱۹۹۴
فقط فیلمهای کلاسیک نیستند که ممکن است در داوریهایشان اشتباه کنند. فیلم اسکاری تحسینشده «فارست گامپ» که اقتباسی از داستان وینستون گروم بود، داستان مردی خوشقلب اما بهلحاظ ذهنی دچار معلولیت بود و در خلال چند دهه از زندگی او تاریخ آمریکا را روایت میکرد. فیلم برنده ششجایزه اسکار شد و خیلی از سینمادوستان عاشق آن هستند.
درحالیکه فیلم نسبت به کسانی که معلولیتهای ذهنی یا جسمی دارند مهربان و دوستانه است و نسبت به کهنهسربازان جنگ ویتنام یا بیمارانی که ایدز دارند همدردی برمیانگیزد، دیدگاه خصمانهای نسبت به فعالان اجتماعی، معترضان و افراد با سبک زندگی ضد قوانین جامعه دارد. هرچند تام هنکس بازیگر اصلی فیلم گفته که «فارست گامپ» فیلمی غیرسیاسی است و درنتیجه نمیشود قضاوتش کرد. در یکی از برنامههای شبکه سی.ان.ان عنوان شد که فیلم ارزشهای محافظهکاران را ترویج میدهد و به جنبشهای ضد فرهنگ آمریکایی دهه ۶۰ اتهام میزند.
*** ایندیانا جونز و معبد مرگ / کارگردان: استیون اسپیلبرگ / بازیگران: هریسون فورد، آمریش پوری
محصول ۱۹۸۴
اکشن ماجراجویانه استیون اسپیلبرگ دومین فیلم از سری فیلمهای «ایندیانا جونز» محسوب میشود. داستان فیلم در سال ۱۹۳۵ اتفاق میافتد. ایندیانا جونز برای رد و بدل کردن الماسی با خاکستر جسد یکی از امپراطوران چین، به کافه یک گنگستر چینی به نام لایو چی میرود. اما در کافه درگیری پیش میآید. موقع فرار ایندیانا جونز خواننده کافه را هم با خودش میبرد.
آنها باید از چین فرار کنند و از پسربچهای با نام مستعار نیمه ماه کمک میگیرند تا هواپیما و خلبانهای لایو چی را بدزدند اما لایو چی از این نقشه قسر درمیرود. استیون اسپیلبرگ و جورج لوکاس غالبا کارگردانان مهربانی هستند. اما این فیلم در تلاش برای تولید دوباره حالوهوای سریالهای اکشن دهه ۳۰ از حد خودش فراتر میرود. مثل فیلمهای قدیمی افراد شریر عجیب و غریب فیلم بیگانگانی هستند که شبیه انسانهای بدوی عمل میکنند. تصویر سازندگان فیلم از آداب و رسوم و روحیات هندوها کلیشهای و منفی است.
*** من پیش از تو / کارگردان: تئا شاروک / بازیگران: امیلیا کلارک / محصول ۲۰۱۶
فقط شاهکارها و فیلمهای مهم تاریخ سینما نیستند که باید حواسمان به آنها باشد. فیلمهای عامهپسند جریان اصلی هم گاهی ممکن است آثاری باشند که نابرابری و تعصب را رواج بدهند. در این فهرست بهلحاظ سینمایی این فیلم از اهمیت کمتری برخوردار است و مثل آثار دیگر تبدیل به شمایل یا حتی یک فیلم کالت نشده است. فیلم داستان رومانتیک بین مردی است که زندگی پر شر و شوری داشته و بعد از یک تصادف فلج شده است و عاشق پرستار تازهاش میشود.
او دختر را وادار میکند که زندگیاش را کامل و پرشور تجربه کند، بهجای آنکه زندگی نصفه و نیمهای همراه او داشته باشد. درنتیجه دست به اوتانازی میزند و خودش را میکشد. طبعا ممکن است این فرضیه را بهوجود بیاورد که خودکشی بهتر از زندگی با ناتواناییهای جسمانی است. دیدگاهی که باید آن را نقد کرد. چون فیلم عامهپسندی بوده، کمتر کسی به این نکته آن توجه کرده است اما خشم برخی از فعالان جنبشهای حقوق معلولان را برانگیخت. آنها از این تصویر که گویا فرد معلول باری روی دوش خانوادهاش است و قادر به انجام وظایفش نیست، خشمگین شدند و حق هم داشتند.
*** روزی روزگاری در هالیوود / کارگردان: کوئنتین تارانتینو / بازیگران: لئوناردو دیکاپریو، برد پیت
محصول ۲۰۱۹
کاراکتر کلیف بوث بهلحاظ اخلاقی محشر است. خود تارانتینو هم که توسط خوره فیلمها ستایش میشود. لئوناردو دیکاپریو و برد پیت کنار هم زوج کاریزماتیکی را تشکیل میدهند و استعدادشان را در این فیلم بهتمامی بروز میدهند. درنتیجه بهسادگی میشود از کنار پیام دمده فیلم گذشت. فیلم درباره دو مرد سفیدپوست میانسال است که بهدنبال روزهای خوش گذشته هالیوود میگردند. بهعبارتی میخواهند هالیوود را دوباره بزرگ کنند.
فیلم سال ۱۹۶۹ اتفاق میافتد، زمانی که تعدادی از آمریکاییها حس میکردند که وضعیت موجود توسط اقلیتها، هیپیها و نسل جدید زنان مستقل مورد تهدید قرار گرفته است. از تصویر بحثبرانگیز بروس لی، یکی از معدود ستارههای آسیایی هالیوود آن زمان بگیرید تا این واقعیت که انگار سیاهپوستان اصلا وجود خارجی نداشتهاند و جوری که مکزیکیها را در فیلم خطاب قرار میدهند و کارشان یا پیشخدمتی است یا ملازم هستند، نقاط تاریک فیلم تارانتینو بهشمار میروند. بحث چارلز منسون درباره تفوق نژادی سفیدپوستها هم نادیده گرفته میشود.
*** جویندگان / کارگردان: جان فورد / بازیگران: جان وین، ورا مایلز
محصول ۱۹۵۶
جان وین نقش یک کهنهسرباز جنگهای داخلی آمریکا را بازی میکند که پنجسالی است در جستوجوی خواهرزادهاش است که توسط کومانچیها دزدیده شده. ایتان ادواردز، کاراکتری که وین نقشاش را بازی میکند یک نژادپرست غیرمنطقی است که همه اهالی بومی آمریکا را پایینتر از انسان میداند. جان فورد، کارگردان بزرگی است و فیلمی که خلق کرده بهلحاظ فیزیکی زیباست اما منجر به مباحثات زیادی شده است.
طرفدارانش فیلم را یک مطالعه عمیق درباره تعصب میدانند و بدگویانش معتقدند که غیرممکن است این واقعیت را نادیده گرفت که بومیان آمریکا در این فیلم یک مشت وحشی یا آدمهایی عقبمانده تصویر شدهاند. عضو هر دستهای که باشید «جویندگان» یکی از آن فیلمهای مشکلدار محسوب میشود و احتمالا باید همراه با توضیحاتی اکران شود.
*** مسافرخانه تعطیلات / کارگردان:مارک سندریچ / بازیگران: بینگ کرازبی، فرد آستر
محصول ۱۹۴۲
محوریت فیلم با دوئت بین بینگ کرازبی و فرد آستر است. این دونفر یک هتل را اداره میکنند که فقط برای تعطیلات باز میشود. در برخی نسخهها صحنهای که کرازبی با صورت سیاه آهنگ «لینکلن» را میخواند تا تولد لینکلن را جشن بگیرد، حذف شده است. این یکی از فیلمهایی در صف طولانی آثار هالیوودی است که در آن ستارهها از جوان کرافورد تا جودی گارلند و شرلی تمپل و فرد آستر با صورت سیاه بازی میکنند. خیلیها در دهه هشتاد معتقدند بودند که این سکانس آوازخواندن برای تولید لینکلن با صورتهای سیاه نژادپرستانه محسوب میشود. سال ۲۰۱۸ وقتی ترزا می، نخستوزیر انگلستان از این فیلم بهعنوان یکی از آثار محبوبش یاد کرد، باعث سر گرفتن مجادلههای دوباره درباره روحیه نژادپرستانه فیلم شد.
*** دروغهای حقیقی / کارگردان: جیمز کامرون / بازیگران: آرنولد شوارتزنگر، جیمیلی کرتیس
محصول ۱۹۹۴
جیمز کامرون از آن فیلمسازان کمیاب است: یک قصهگوی عالی و کارگردانی که بهلحاظ کار بصری شگفتانگیز است. اما حتی یک نابغه هم میتواند گاهی قدمهایش را اشتباه بردارد. فیلم البته سرگرمکننده است اما کاراکترهای عرب در آن آدمهایی بهلحاظ مذهبی متعصب و فناتیک تصویر شدهاند یا حتی بعضی از آنها تروریست هستند. فیلم داستان مأمور امنیتی «هری تاسکر»(با بازی شوارتزنگر) است که خانوادهاش گمان میکنند فروشنده کامپیوتر است. او با یک گروه تروریستی درگیر میشود و نقشه آنها را برای نابود کردن شهرهای آمریکا خنثی میکند.