درباره خانه‌های ۲۵متری ضد ازدواج و ضد فرزند
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | ساخت مسکن ۲۵متری در تهران حالا فقط یک پیشنهاد نیست. طرحی است که شهرداری و مجلس و وزارت کشور به‌طور جدی دنبال اجرای آن هستند. به‌نظر می‌رسد افزایش سرسام‌آور قیمت مسکن در تهران مسئولان را به ابداع روش‌های عجیب و غریبی سوق داده. علاوه بر معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران که مدتی قبل این ایده را مطرح کرده بود، حالا خبر آمده که وزارت کشور و شهرداری در این زمینه به تفاهم رسیدند و یک عضو کمیسیون عمران مجلس توضیح داده که ساخت این نوع مسکن برای عرضه به زوج‌های جوان اجرایی خواهد شد.
در مورد این طرح اما چند پرسش و ابهام جدی وجود دارد. آیا این خانه‌ها واقعا برای یک خانواده با مفهوم رایج قابل سکونت است؟ مغایرتی با سیاست‌های تشویق به فرزندآوری ندارد؟ به درد سبک زندگی ایرانی و دید و بازدیدهای خانوادگی می‌خورد؟ از نظر اصول معماری و با ضوابط فعلی چنین خانه‌هایی قابل طراحی است؟ انبوه‌سازان از ساخت آن استقبال می‌کنند؟ در این گزارش دنبال پیدا کردن جواب این سوالات هستیم.
* یک: آذرماه پارسال معاون معماری و شهرسازی شهردار تهران از پیشنهاد ساخت خانه‌های ۲۵ تا ۴۰متری در تهران پرده‌برداری کرد. عبدالرضا گلپایگانی توضیح داده بود که ساخت این آپارتمان‌های کوچک در کلانشهرهایی مثل تهران یک ضرورت است و نه انتخاب. آن زمان گفته شد که این طرح نیازمند موافقت کمیسیون ماده ۵ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است. مخالفت‌هایی هم در سطح رسانه‌ها شد اما ماجرا مسکوت ماند تا همین دیروز که خبرگزاری ایسنا در گزارشی نوشت کمیسیون ماده ۵ مخالفتی با این طرح ندارد.
اشکال اول این بود که در طرح تفضیلی حداقل متراژ واحدهای مسکونی ۳۵متر ذکر شده و خب برای اجرای این طرح، باید این میزان به ۲۵متر کاهش پیدا کند و حالا به نظر می‌رسد این اشکال رفع شده. ایسنا از امضای تفاهم‌نامه‌ای بین وزارت کشور و شهرداری تهران در این زمینه خبر داده. آن‌طور که معاون شهردار توضیح داده بود، شهرداری قصد ندارد برای ساخت این خانه‌ها دخالت کند و فقط برای نهادهای دیگر روند کار را تسهیل می‌کند. حالا جلوتر به این می‌رسیم که آیا این طرح قابلیت اجرایی شدن دارد یا نه و چه ایراداتی دارد اما نکته‌ای که باعث شد به این نتیجه برسیم که قضیه جدی شده، اظهارات دیروز یک عضو کمیسیون عمران مجلس است. صدیف بدری، نماینده اردبیل گفته، تولید مسکن در این شرایط به هر طریقی مثبت است و با تعادل برقرارکردن بین عرضه و تقاضا درنهایت موجب کاهش قیمت مسکن می‌شود.
این نماینده مجلس توضیح داده که در این طرح تدابیری در نظر گرفته شده تا تبعاتی مثل تجردگرایی به‌همراه نداشته باشد و این خانه‌ها فقط به زوج‌های جوان عرضه خواهد شد. این در حالی است که معاون شهردار در اظهارات قبلی گفته بود، این مسکن‌ها برای اقشاری مثل دانشجوها و ۱۰۰هزار نفری که به‌طور مستقیم در بازار تهران فعالیت می‌کنند به کار می‌آید. حالا که قرار است این خانه‌ها به زوج‌های جوان داده شود، خب سوالات و ابهامات ماجرا بیشتر هم می‌شود.
* دو: سوای از مسائل اجتماعی و فرهنگی خانه‌های ۲۵متری، باید بپرسیم، آیا از نظر ضوابط و قوانین ساختمانی ساخت این مسکن‌ها میسر است؟ آیا انبوه‌سازان و سرمایه‌گذاران از این طرح استقبال می‌کنند؟ در این زمینه با مهندس سعید کروبی، رئیس کمیسیون صدور خدمات مهندسی انجمن انبوه‌سازان استان تهران گفت‌وگو کردیم. او در پاسخ به هفت صبح گفت: «برای ساخت مسکن‌های ۲۵متری اولین مانعی که وجود دارد مسئله صدور پایان کار است. از معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران باید پرسید، پایان کار این ساختمان‌ها در چه قالبی صادر خواهد شد؟ فروش یا اجاره؟
البته رسالت شهرداری ساخت مسکن نیست و این موضوع برعهده وزارت راه و شهرسازی و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است. شهرداری فقط می‌تواند نقش کنترل ساخت‌وساز و مصوبات را داشته باشد. درمجموع اما در شهرهای بزرگی که با معضل افزایش اجاره‌بها و نرخ مسکن رو‌به‌رو هستند، ساخت این خانه‌ها می‌تواند کمک کند.» این عضو پیشین هیات‌مدیره سازمان نظام مهندسی استان تهران در پاسخ به این سوال که آیا انبوه‌سازان از این طرح استقبال خواهند کرد، توضیح داد: «به‌طور کلی دولوپرها و مجموعه انبوه‌سازان در کشور در هر پروژه‌ای موانع قانونی کم باشد و صرفه اقتصادی داشته باشد، وارد می‌شوند. در مورد این ماجرا اما ما الان ضوابطی داریم که این طرح را با مشکل مواجه می‌کند. به‌طور مثال ما می‌گوییم در شهر تهران به ازای هر واحد زیر ۱۵۰متری یک پارکینگ الزامی است. آیا طراحی پارکینگ برای خانه ۲۵متری هم مقرون به‌صرفه است؟ انبوه‌ساز باید ۲۵متر هم برای مشاعات پارکینگ در نظر بگیرد، به اضافه اینکه مشاعات راه‌پله و آسانسور و … هم وجود دارد که درنهایت وقتی محاسبه می‌کنید، می‌بینید هزینه ساخت یک خانه ۲۵متری چندان تفاوتی با خانه ۴۰ یا ۴۵متری نمی‌کند. شهرداری تهران اگر دنبال اجرای این طرح است باید این ضوابط را تغییر دهد.»
* سه: ابهام دیگری که در ساخت خانه‌های ۲۵متری وجود دارد، این است که آیا از نظر استانداردهای معماری طراحی چنین خانه‌هایی امکان‌پذیر است؟ در این زمینه مریم رهبر، کارشناس ارشد معماری در پاسخ به هفت صبح گفت: «مشابه این کار در کشورهایی مثل ژاپن هم درحال انجام است که ساختمان‌های بلندمرتبه با متراژ پایین می‌سازند. با این تفاوت که با کمک تکنولوژی‌های جدید کاربری فضای خانه قابل تغییر است. به‌طور مثال فضای خانه با توجه به ضرورت به اتاق خواب، آشپزخانه، کلوزت و… تبدیل می‌شود. در ایران اگرچه تعداد اعضای خانواده کم شده اما همچنان میل به رفت‌وآمد و مهمانی‌دادن وجود دارد که باید تمهیداتی برای این موارد داشت. این خانه‌ها البته همچنان برای افراد مجرد مناسب هستند و مفهوم خانواده در آن‌ها شکل نمی‌گیرد. خانواده ایرانی نیاز دارد جایی را به عنوان مسکن بشناسد که به آن تعلق خاطر داشته باشد. بنابراین برای این خانه‌ها باید با استفاده از المان‌هایی فضای خانه به چندکاربری قابل تغییر باشد.»
*چهار: اینکه مسئولان به فکر افتادند خانه ۲۵متری در تهران بسازند، قطعا ناشی از افزایش قیمت خانه در تهران است. آمار رسمی می‌گوید، در خردادماه میانگین قیمت هر مترمربع آپارتمان در تهران از ۱۹میلیون تومان هم عبور کرده. بنابراین اگر این خانه‌های ۲۵متری برای فروش باشد هم قیمت آن حدود ۵۰۰میلیون تومان می‌شود که مبلغ کمی نیست. بنابراین با کوچکتر کردن متراژ هم این خانه‌ها برای خیلی از خانواده‌ها دست‌نیافتنی است. با توجه به سبک زندگی و فرهنگ ایرانی این طرح ایرادات جدی دیگری هم دارد. به‌طور مثال ایرانی‌ها برخلاف جوامع غربی یا شرق آسیا خیلی اهل رفت‌وآمد و دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه هستند.
بنابراین آپارتمان ۲۵متری اساسا یک پارادوکس آشکار با سبک زندگی ایرانی ایجاد می‌کند. بعد نکته مهم‌تر اینکه الان مرتب زوج‌های جوان تشویق به فرزندآوری می‌شوند. جمعیت کشور رو به کهنسالی است و سیاست کشور از چندسال پیش به سمت تشویق به ازدیاد نسل تغییر ریل داده. حالا آیا در آپارتمان ۲۵متری جایی برای رشد و تربیت فرزند وجود دارد؟ طراحان این ایده طبعا دقت نکردند که شرایط جامعه‌ای مثل ایران با کشوری مثل چین متفاوت است. اینکه افزایش قیمت مسکن باعث گرفتاری خیلی از شهروندان شده، توجیه خوبی برای این نوع طرح‌ها به‌نظر نمی‌رسد. شاید راه‌حل منطقی‌تر این باشد که طرح‌هایی در راستای حمایت از مستاجران داشته باشیم.
در خیلی از کشورها قوانین حمایت از مستاجران به مالک خانه این اجازه را نمی‌دهد که قیمت‌ها را به‌طور غیرمنطقی بالا ببرد. یا صاحبخانه تا زمانی که توجیه مناسبی نداشته باشد، اجازه ندارد مستاجر را مجبور به تخلیه خانه کند. این قوانین حمایتی اتفاقا باعث می‌شود نگاه جامعه به مسکن به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای کنار برود و در وهله بعد ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار خانه خالی‌ای که گفته می‌شود در تهران وجود دارد هم وارد چرخه عرضه و تقاضا شود. چند روز پیش آماری منتشر شده بود که دریافت اجاره‌بها تنها راه گذران معیشت چهارمیلیون خانوار است که خب همین ثابت می‌کند تا چه حد مسکن به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای در جامعه ما جا افتاده.
