بهترین فیلم‌های مستند ایران که باید حتما دید
روزنامه هفت صبح | به شکلی کاملا اتفاقی و به خاطر مسئولیت کوچکی که در جشنواره سینما حقیقت و بعد به خاطر کارشناس ثابت برنامه تلویزیونی به اضافه مستند پیدا کردم توانستم غنای شگفت‌انگیز سینمای مستند ایران را از نزدیک کشف کنم. مستندهایی که بسیاری ازآنها از کششی بسیار بیشتر از فیلم‌های مستند ایرانی برخوردار بودند. اینجا ۱۲ مستند دیدنی را که باب سلیقه من بودند معرفی کرده‌ام. اما دو برابر این اسم‌ها باز هم مستند جذاب وجود دارد.
مستندهایی که مطمئن باشید هم تحت تاثیرتان قرار می‌دهند هم سرگرمتان می‌کنند. مثلا مستند خانه سیاه است از فروغ فرخزاد، موج و مرجان و خارا از ابراهیم گلستان، اربعین از ناصرتقوایی و از مستندهای معاصر مثلا رزم آرا یک دوسیه مسکوت ساخته احسان عمادی، مستند اسرار دریاچه ساخته آرمین ایثاریان، ترور سرچشمه ساخته محمدحسین مهدویان، آوانتاژ ساخته محمد کارت و… گفتم که این‌ها را باب سلیقه خودم انتخاب کرده‌ام و طبیعتا تعداد بی‌شماری مستند زیست محیطی است که به‌خصوص در دهه گذشته ساخته شده‌اند و می‌توانند برای طرفداران این نوع سوژه‌ها جذاب باشند.
*** اون شب که بارون اومد
روایت کامران شیردل از ماجرای چوپان فداکار. او دوربین خود را به شرق مازندران می‌برد و اتفاق مشابهی که قهرمانش یک کودک ۱۰ساله است را مورد کاوش قرار می‌دهد و با طنزی بی‌رحمانه وجوه افسانه‌ای و مبالغه‌آمیز این داستان را به روی دایره می‌ریزد. مستندی مدرن و سنگدلانه.
*** یا ضامن آهو
ساخته شاعرانه پرویز کیمیاوی از فضای رازآمیز حرم امام رضا و رابطه خاص زائران با این حرم مقدس. هیچکس نتوانسته این‌گونه فضای رازورزانه اماکن زیارتی و مذهبی رابه تصویر بکشد.
*** پ مثل پلیکان
پ مثل پلیکان به کارگردانی پرویز کیمیاوی در سال ۱۳۵۱ ساخته شد. این فیلم یکی از تاثیرگذارترین و شاعرانه‌ترین فیلم‌های مستند تاریخ سینمای ایران است. بازیگر اصلی آن آقا سید علی میرزا بود. سیدعلی میرزا پیرمردی بود که در خرابه‌های ارگ طبس زندگی می‌کرد و با کمک مردم، روزگار می‌گذراند. از جوانی به دلیل اختلاف با خانواده در خرابه‌های ارگ زندگی می‌کرد و به شهر طبس نمی‌آمد. موفقیت فیلم در نمایش فضای غریب، تنها و پر مهرِ آسیدعلی میرزا، او را تبدیل به شخصیت سینماییِ جذاب و ماندگاری کرده بود.
*** باد صبا
مستند نفسگیر و زیبای آلبر لاموریس که بعد از ساخت دو مستند هوایی از فرانسه به‌خصوص مستند زیبایش درباره کاخ ورسای به ایران فراخوانده شد تا اثری درباره ایران نوین بسازد و همه با نماهای هوایی. حاصل به فیلمی‌درخشان و شاعرانه بدل شد که زیبایی‌های ایران را در نماهایی فوق‌العاده زیبا و استثنایی به روی پرده می‌آورد و متن و صدای درجه یک منوچهر انور هم آن را همراهی می‌کند.
و خب دولت وقت خواستار نمایش موفقیت‌های صنعتی و اقتصادی کشور هم شد و لاموریس مجبور شد بخشی را درباره سد کرج هم به آن اضافه کند که هنگام فیلمبرداری این قسمت‌ها هلیکوپترش در سد کرج سقوط می‌کند و لاموریس می‌میرد. ماجرا مربوط به سال ۱۹۵۳ است.
*** همشهری
مستند همشهری به کارگردانی عباس کیارستمی محصول سال ۱۳۶۲، روایتی از آغاز اجرای طرح ترافیک در پایتخت و حواشی آن است. نگاه خاص کیارستمی‌به این پدیده اجتماعی و عکس‌العمل‌های جالب مردم در برخورد با مجری قانون این مستند را به اثری جذاب و دیدنی تبدیل کرده است.
*** روایت فتح
مجموعه مستندهای بی‌نظیری که تحت مدیریت مرتضی آوینی از فضای جبهه‌های جنگ ساخته شدند و در اواسط دهه شصت از شبکه دوم تلویزین ایران پخش می‌شدند. سبک این سریال‌ها کاملا منحصر به فرد و حاصل کشف و شهود آوینی و همکارانش در حضور مستمر در خط مقدم جنگ هستند.
*** فصل هرس
مستندی تاثیر‌گذار درباره یک محقق قزوینی که مدعی است به شکلی کاملا شخصی به دوای سرطان دست یافته است. کشف او در مواجهه با درمان‌های مرسوم قرار می‌گیرد و از طرفی محقق خودش را در مقابل احوالات بیماران خود مسئول می‌داند. کار از آنجا حادتر می‌شود که تلاش او برای ثبت و آزمایش دارویش به سد بی‌اعتمادی او به مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های داروسازی برمی‌خورد. این مستند را لقمان خالدی ساخته است.
*** چنارستان
مستند زیبا و بلندی که هادی آفریده درباره داستان چنارهای خیابان ولیعصر و در کنار آن تاریخ معاصر تهران ساخته است. در لابه‌لای ثانیه‌های این فیلم با تاریخ ۲۰۰ ساله تهران آشنا می‌شوید. این مستند با اتهام‌های فراوانی هم روبه‌رو شد از جمله بها دادن بیش از حد به خدمات رضاشاه.
*** آخرین روزهای زمستان
محمدحسین مهدویان حالایک فیلمساز مشهور سینمای حرفه‌ای است اما با ساخت این مجموعه مستند درباره شهید حسن باقری از استراتژیست‌های مهم جنگ ایران و عراق شناخته شد. مهدویان در همین مجموعه پرخرج هشت قسمتی هنر خود را دربازسازی بخش‌های گمشده زندگی قهرمان‌هایش آن هم به شکل کاملا مستند به نمایش می‌گذارد.
*** وزیر‌الوزرا
احمد قوام از متناقض‌ترین سیاستمدارهای تاریخ معاصر ایران است. کسی که کلنل پسیان را سرکوب کرد و غائله سی تیر را علیه آیت‌الله کاشانی و محمد مصدق به پا کرد و کسی که با زیرکی و تردستی موجب شد ارتش سرخ از آذربایجان عقب نشینی کند و فتنه پیشه وری به پایان برسد. محمدرضا‌هاشمیان این مستندرا ساخته است.
*** بزم رزم
یک مستنددرخشان ساخته سیدوحید حسینی که داستان موسیقی در ایران از انقلاب تا پایان دوران جنگ را روایت می‌کند. دورانی که موسیقی دست به گریبان برداشت‌های متناقض و متضاد بود و دورانی که یک سبک موسیقی خاص در رادیو و تلویزیون پا می‌گرفت. با مصاحبه‌هایی درخشان با چهره‌های پنهان و پیدایی که در دهه ۶۰ در سرنوشت موسیقی ایرانی و سلیقه مخاطب موثر بودند.
*** در جست و جوی فریده
مستندی داستانی درباره زنی هلندی و ایرانی تبار که در عنفوان کودکی در حرم امام رضا رها شده و بعد از انتقال به شیرخوارگاه آمنه توسط زوجی هلندی به فرزندی قبول شده بود و حالا در آستانه چهل سالگی به دنبال پیدا کردن والدین واقعی خودش است. کمتر مستندی این چنین پرکشش و موثر پیش می‌رود. آکنده از موقعیت‌های ناب ملودرامیک که واقعی بودنشان تاثیر را دو چندان می‌سازد. کوروش عطایی و آزاده موسوی سازنده‌های این مستند تحسین شده هستند.
