پرتره مظفرالدین شاه چگونه به حراج کریستی رسیده؟
روزنامه هفت صبح، مهلا جوادپور| روز گذشته خبر قاچاق تابلوی پرتره مظفرالدین شاه قاجار که امضای کمال‌الملک را پای خود دارد، تایید شد. داستان از اینجا شروع شد که عکسی قدیمی از کاخ گلستان منتشر شد که روی دیوار آن تابلویی از پرتره مظفرالدین شاه وجود داشت اما الان اثری از آن نیست.
دو کارمند سابق کاخ گلستان هم در گفت‌وگو با دو روزنامه داخلی اظهار کردند که در سال‌های کاری آنان تابلو از کاخ خارج شده و سال بعد در یک حراجی در لندن به نام کریستی برای فروش گذاشته شده است. بعد از انتشار این خبر برخی مسئولان مربوطه وجود این اثر را در لیست اموال ثبت شده رد کردند، با این حال دیروز خبر خروج غیر قانونی این تابلو از کشور تایید شد.
تاریخ قاچاق: قبل از سال ۶۱؟
این تابلوی پرتره بیضی شکل از مظفرالدین شاه، در سال ۱۹۰۱ میلادی-۱۲۸۰ شمسی- با رنگ روغن روی بوم توسط کمال‌الملک کشیده شد. وقتی اظهاراتی درباره احتمال قاچاق شدن این اثر در رسانه‌ها منتشر شد مسئولان کاخ گلستان در اظهارات اولیه خود از وجود چنین تابلویی اظهار بی‌اطلاعی و احتمال تقلبی بودن آن را مطرح کردند.
احمد دزواره‌ای هم که از اواخر دهه ۵۰ تا سال ۱۳۸۶ ریاست موزه‌های کاخ گلستان را به عهده داشت، وجود چنین تابلویی را در این مجموعه به طور کامل رد کرد و ادعاهای مطرح شده درباره خروج این تابلو یا به سرقت رفتن آن را تهمت و دروغ محض خواند. اما روز گذشته بعد از بررسی اسناد و اموال ثبت شده در موزه کاخ گلستان مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی خروج قاچاقی این تابلو از کشور را تایید کرد.
اگر بخواهیم صحبت‌های ادیب‌زاده را در یک روند تاریخی مرتب کنیم مشخص می‌شود که در سال ۱۳۱۲ مشخصات این تابلو در خوابگاه یا اندرونی مظفرالدین شاه ثبت شده است نه تالار برلیان کاخ گلستان. اینطور که ادیب‌زاده در اینستاگرام خود نوشته است، به نظر می‌رسد تابلو تا قبل از سال ۱۳۱۲ در تالار برلیان بوده اما بعد به اندرونی شاه انتقال یافته است. این اندرونی در سال ۱۳۰۴ ساخته شد و شاه از کاخ به این اندرونی نقل مکان کرد.
پس از سال ۱۳۱۲ به بعد خبری از این تابلو در فهرست اموال کاخ گلستان نیست اما در اسناد موجود از سال ۱۳۱۷ دوباره این تابلو دیده می‌شود؛ یعنی تابلو به کاخ گلستان برگردانده شده است. به نظر می‌رسد این تابلو تا سال ۱۳۶۱ در کاخ موجود بوده و بعد از آن دیگر اثری از این تابلو در مدارک و اسنادی که مربوط به وزارت هنر و فرهنگ وقت است، وجود ندارد. به گفته ادیب‌زاده احتمالا این تابلو در بین سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱ از کاخ خارج شده است.
دو شاهد با روایتی دیگر
با این حال روایت دیگری هم از دو کارمند سابق موزه کاخ گلستان وجود دارد که ادعا می‌کنند در سال ۱۳۷۸ دیده‌اند که تابلو از دیوار کاخ پایین آمده و از کاخ خارج شده است و یک‌سال بعد یعنی سال ۱۳۷۹ در حراجی کریستی لندن به مبلغ ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوند انگلیس به فروش رفته است.
با این حال احمد دزواره‌ای خروج تابلو در سال ۷۸ را کاملا تکذیب کرده و مدعی است که اصلا تابلویی از مظفرالدین شاه در کاخ وجود نداشته و هیچ تابلوی ایرانی در کاخ نبوده و همه خارجی بودند. آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان هم با اشاره به آنکه طرح چنین مسئله‌ای در این زمان عجیب است گفته: «از زمانی که کاخ گلستان ابواب جمعی داشته و تحویل آثار به امین اموال آغاز شد، اثری از این تابلو پرتره مظفرالدین شاه در میان آثار لیست‌بندی شده ابواب جمعی کاخ گلستان نبوده است.
درواقع می‌توان گفت از همان ابتدا که شاهد تحویل آثار به امین اموال‌ها بودیم، چنین اثری در لیست هیچ یک از این امین اموال‌ها وجود نداشته و هنوز هم ندارد.» امامی همچنین اشاره کرده که عکسی هم که از وجود تابلو در کاخ منتشر شده است متعلق به دوران قاجار است زیرا بعد از دوران قاجار عکس‌ها رنگی شدند. مرتضی ادیب‌زاده همچنین انتقادی به کارشناسان حراجی کریستی کرده که باید قبل از حراجی تابلو، آن را از ایران استعلام می‌کردند. با این حال برخی رسانه‌های خارج از کشور معتقدند این حراجی حتما از کشورها استعلام می‌گیرد و بعید است که این کار را نکرده باشد.
