بازگشت به دوران قِران؛ هر تومان چند قِران؟
روزنامه هفت صبح | پس از سال‌ها کش و قوس بالاخره همه مسئولان کشور به این نتیجه رسیدند که زمان تبدیل واحد پولی کشور از ریال به تومان فرا رسیده و قرار است در آینده‌ای نزدیک، هر ۱۰هزار ریال فعلی، برابر با یک‌تومان و معادل یکصد قران شود. طبق لایحه‌ای که مجلسی‌ها تصویب کرده‌اند، تا دوسال آینده حتما باید این قانون اجرا شود و در آن زمان، سه‌سال به‌صورت همزمان هم تومان و هم ریال استفاده خواهد شد(دوره گذار) و پس از آن همه چیز تومان به تومان محاسبه خواهد شد.
نکته بامزه اینکه قرار است واحد پولی قران هم دوباره پای کار بیاید و با وجود آنکه مقداری حساب و کتابش سخت می‌شود اما روز گذشته هم نمایندگان مجلس، هم دولت و هم بانک مرکزی اعلام کردند که حتما و حتما باید با قران آشتی کنیم! بنابراین باید درس‌های قدیمی خود را دوباره مرور کنیم و ببینیم هرکدام از واحدهای پولی‌مان چه نسبتی با تومان و ریال دارند. ما در این گزارش برای شما همه این کارها را انجام داده‌ایم اما قبل از آن مروری می‌کنیم بر جزئیات این طرح تا بدانیم چگونه «تومان» به همه زندگی‌مان تبدیل خواهد شد.
*** قصه از کجا شروع شد؟
نمایندگان مجلس به دولت اجازه دادند در دوره گذار حداکثر سه‌ساله، چهارصفر از پول ملی را حذف کرده و واحد پول ملی را از ریال به تومان تبدیل کند. موضوع حذف چهارصفر از پول ملی، فرایندی دوساله است که به ۱۵دی سال ۹۷ یعنی زمان تدوین این لایحه توسط بانک مرکزی و بعد از آن ارائه به هیات وزیران با عنوان «اصلاح ماده یک قانون پولی و بانکی کشور» برمی‌گردد.
بعد از آن دولت در ۱۳مرداد ۹۸ این لایحه را تصویب و برای اجرای تشریفات قانونی در ۳۰مرداد سال گذشته به مجلس ارسال کرد. نمایندگان مجلس نیز به یک فوریت آن در جلسه هفتم مهر ۱۳۹۸ رای دادند تا لایحه برای بررسی بیشتر به کمیسیون اقتصادی ارجاع شود. از آن زمان شش‌ماه می‌گذرد و بخشی از طولانی‌شدن این پروسه به بررسی‌های کمیسیون اقتصادی مربوط است که بهمن‌ماه سال گذشته گزارش خود را به صحن علنی ارجاع کرد.
بخش دیگر به تعطیلی اجباری دوماهه مجلس به‌دلیل شیوع کرونا برمی‌گردد که همه این موارد دست‌به‌دست هم داد تا در نهایت روز گذشته مجلس وارد بررسی کلیات و جزئیات لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی مصوب ۱۳۵۱ شود. با ورود مجلس به بررسی کلیات این لایحه، محمود بهمنی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس که روزگاری رئیس بانک مرکزی بود، در مقام دفاع از آن به برنامه ۱۰ساله برای رسیدن به این هدف اشاره کرد و اینکه باید برای ضرب هر سکه یک ریال بیشتر از ارزش آن هزینه کرد که به هیچ‌وجه قابل دفاع نیست؛ او با بیان این واقعیت که تغییر واحد پولی تاثیری در تورم ندارد، گفت: «اسکناس‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۵۰۰تومانی هزینه زیادی برای چاپ و ضرب دارد، به همین دلیل چاره‌ای جز تغییر واحد پول کشور نیست.»
*** رئیس بانک مرکزی چه گفت؟
بخش‌هایی از صحبت‌های عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی را مرور می‌کنیم:
* با توجه به کاهش کارایی پول ملی کشورمان که به‌دلیل تورم مزمن در پنج‌دهه اخیر ایجاد شده است، دیگر پول ملی ما (ریال) در جامعه کاربردی ندارد و حتی دینار مدت‌هاست وجود خارجی ندارد.
* هم‌اکنون در جامعه عرف اصلی تومان است و برای اینکه با عرف جامعه خود را هماهنگ کنیم حذف چهارصفر از پول کشورمان را پیشنهاد داده‌ایم و این درحالی است که مردم حتی چک‌پول‌های ۵۰هزار تومانی را ۵۰تومان می‌نامند.
* درباره هزینه بالای چاپ و امهال اسکناس باید بگویم ما هشت‌میلیارد اسکناس در کشورمان داریم که پنج‌میلیارد آن زیر دوهزار تومان است.
* به مرور زمان سکه‌های دو تومانی به‌جای اسکناس دو هزار تومانی وارد صحنه پولی و بانکی کشور خواهد شد، ضمن اینکه سکه پنج تومانی هم به‌جای اسکناس پنج هزار تومانی عملیاتی خواهد شد، سالی یک میلیارد اسکناس باید با هزینه ۴۰۰میلیارد تومان چاپ شود چرا که فرسوده هستند.
* اهمیت حیثیت پول ملی کشورمان بسیار مهم است، این درحالی است که رابط پولی ما که ریال است با دلار و یورو فاصله زیادی پیدا کرده است، با توجه به آنکه سرانه اسکناس کشورمان در زمره بالاترین‌ها در دنیاست باید تغییرات اساسی در این زمینه رخ دهد. این درحالی است که سرانه کشورمان در اسکناس ۱۰۲ است در‌حالی‌که کشور‌های دیگر رقم پایین‌تری دارند.
* در جلسه هیات دولت تاکید شد که پول ملی ما تومان شود و هر یک تومان صد قران و هر یک تومان معادل هزار ریال سابق باشد. بین دو تا پنج سال صفر‌های پول کشورمان حذف خواهد شد.
*** جزئیات لایحه مجلس
جزئیات لایحه اصلاح قانون پولی و بانکی کشور را که نمایندگان مجلس روز گذشته آن را تصویب کردند، مرور می‌کنیم. در این جزئیات از اینکه قرار است چگونه تومان به ریال تبدیل شود، به‌خوبی باخبر می‌شویم:
* برابری پول‌های خارجی نسبت به تومان و نرخ خرید و فروش ارز توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب نظام ارزی حاکم و با رعایت ذخایر ارزی و تعهدات کشور در مقابل صندوق بین‌المللی پول محاسبه و تعیین می‌شود.
* دوره گردش موازی و اعتبار همزمان تومان و قران که در این قانون دوره گذار نامیده می‌شود. حداکثر سه‌سال است.
* پس از پایان دوره گذار تعهداتی که بیش از این براساس واحد پول ریال ایجاد شده است، تنها با واحد پول تومان و یا اجزای آن قابل ایفا است.
* بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است ظرف مدت دوسال از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، ترتیبات اجرای لازم را جهت آغاز دوره گذار فراهم کند.
* آیین‌نامه اجرایی این ماده ظرف مدت سه‌ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تهیه می‌شود و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
*** مخالفان و موافقان چه گفتند؟
برخی نمایندگان اصولگرای مجلس جزو مخالفان کلیات لایحه بودند. طبق گزارش «تابناک»، استدلال موافقان افزایش ارزش پول و کمکی برای رفع تورم با حذف چهارصفر از پول ملی و استدلال مخالفان اصلاح نظام بانکی به‌جای پاک‌کردن صورت مسئله، تغییر اسم پول ملی بود، اینکه مجلس در روز‌های پایانی کارش موضوعات مهم‌تری برای پرداختن به آن دارد و باید کاری کند که نتیجه‌اش کاهش تورم و بهبود وضعیت معیشتی باشد، نه اینکه اوضاع کشور را بدتر کند.
بعد از تصویب کلیات، تمرکز مخالفان بر کاهش «دوره گذار» معطوف شد. دوره گذار دوره گردش موازی و اعتبار همزمان تومان و قران است که در قانون زمان آن حداکثر سه‌سال پیش‌بینی شده است. به‌عبارت ساده‌تر، دولت باید ظرف سه‌سال، واحد پول را تومان کرده که هر تومان برابر با ۱۰هزار ریال است. نمایندگان منتقد تاکید داشتند که دولت باید هرچه سریع‌تر واحد پولی را تغییر داده و مردم را در شرایط معلق نگه ندارد، در پاسخ، سخنگوی کمیسیون اقتصادی طی‌شدن این مدت زمان را منطقی خواند، چون باید دغدغه‌های اقتصادی تمامی اقشار جامعه را ایجاد کرد. به‌هر‌حال با وجود تمامی انتقادات در صورت همراهی شورای نگهبان و تایید مصوبه مجلس در دولت یازدهم و یا دولت دوازدهم یعنی تا چشم بر‌هم‌زدنی واحد پول ملی تومان می‌شود. مردم دیگر باید به تغییرات پول ملی و واحد جدید پول خرد یعنی «قران» عادت کنند.
*** رابطه «قران» با «ریال» و «تومان»
* پیش از این و در سال ۱۳۰۸، واحد پول «ریال» با ارزشی معادل ۱۰۰دینار به‌‌عنوان واحد پول رسمی ایران انتخاب شد و واحدهای قدیمی‌تر مثل قران و تومان کنار گذاشته شدند.
* قِران در دوران قاجار واحد پول ایران محسوب می‌شد و هر ۱۰قران معادل یک تومان بود.
* واحد تومان برای نخستین‌بار در زمان تسلط مغول‌ها بر ایران و البته نه به‌صورت پول فیزیکی بلکه محاسباتی رواج داده شد. در دوران صفویه تومان در محاسبات دیوانی استفاده می‌شد، اما سکه‌ای به این نام و ارزش ضرب نمی‌شد. پرارزش‌ترین سکه این دوران «محمدی» نام داشته و ۱۰۰دینار(معادل یک‌صدم تومان) ارزش داشت. در دوره قاجار تومان طلا(به ارزش ۱۰هزار دینار) علاوه بر انواع دیگر سکه ضرب می‌شد. در دوران احمدشاه قاجار(۱۹۱۲) سکه استاندارد، قران با ارزش ۹صدم دلار یا کمتر بود. ارزش ۱۰قران برابر با یک‌تومان بود، اما هیچ تومانی در چرخه مبادلات نبود و بزرگترین سکه، سکه دوقرانی بود.
* واحد پول ایران از سده هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی، دینار و یک تومان واحد شمارش برای دینار و برابر ۱۰قران یا ۱۰هزار دینار بود تا اینکه در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ طبق قانون تعیین واحد و مقیاسِ پولِ قانونی ایران، ریال به‌جای قران با وزن خالصِ ۰٫۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلا انتخاب شد. همچنین به صد دینار جدید تقسیم‌پذیر بود. با وجود کنار گذاشتن رسمی تومان در سال ۱۳۰۸(دوره زمامداری رضاشاه پهلوی) و تغییر یکای پول، بسیاری از مردم یکای پول ریال را به کار نگرفتند و به ازای هر ۱۰ریال از یک تومان استفاده می‌کردند.
* در ماده یک قانون پولی و بانکی کشور مصوب سال ۱۳۵۱ نیز واحد پول ایران «ریال» برابر «صد دینار» تعیین شده که تا کنون پابرجا بوده است.
