بازگشت به برجام؛ دیر و زود یا سوخت و سوز؟
روزنامه هفت صبح، آرش پورابراهیمی | مواضع ایران و آمریکا درباره برجام به طور قابل توجهی به یکدیگر نزدیک است. ایران می‌خواهد آمریکا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در دوران ریاست جمهوری آقای ترامپ را لغو کند و به برجام بازگردد. در این‌صورت ایران آماده است که بار دیگر به طور کامل به تعهدات هسته‌ای‌اش در برجام پایبند باشد.
آمریکا هم حداقل در این مرحله حاضر است که به برجام بازگردد به شرطی که ایران به تعهدات برجامی‌اش پایبند باشد. در واقع دو طرف حاضرند خواسته طرف مقابل را بپذیرند به شرطی که طرف مقابل هم گام مدنظر آن‌ها را بردارد. یافتن راه حلی برای این مسئله کار سختی نیست. همانطور که فرید زکریا هفته گذشته در برنامه جی‌پی‌اس شبکه سی‌ان‌ان گفت:
«دیپلمات‌ها به آسانی می‌توانند راهی را برای بازگشت همزمان دو کشور به تعهداتشان بیابند.» با این حال بازگشت دو کشور به پیش از خروج آمریکا از برجام در عمل بسیار سخت‌تر از آن است که به نظر می‌رسید. بخشی از این پیچیدگی به سیاست داخلی دو کشور باز می‌گردد.
آقای بایدن در شرایطی کشور را تحویل گرفته که رئیس‌جمهور پیشین هنوز نتیجه انتخابات را زیر سوال می‌برد، اقتصاد آمریکا سال گذشته را در رکود به سر برده و کشور هم هنوز با پیامدهای ناشی از شیوع ویروس کرونا دست به گریبان است. در چنین شرایطی، بخش قابل توجهی از توان و سرمایه سیاسی دولت بایدن به پیشبرد سیاست‌های داخلی او اختصاص خواهد یافت.
احتمالا به همین خاطر است که کارشناسانی همچون فرید زکریا هم لب به انتقاد از سیاست خارجی آقای بایدن گشوده‌اند چرا که به اعتقاد آن‌ها آقای بایدن در همین چند هفته نخست ریاست‌جمهوری در سیاست خارجی بیش از حد خوشامد جمهوری خواهان را در نظر گرفته و اراده کافی را از خود نشان نداده است.
در ایران هم انتخابات ریاست جمهوری پیش رو عملا بر سیاست خارجی سایه انداخته است. وضعیتی که همانطور که دو ماه پیش در همین ستون نوشتیم احتمالا از سرعت بازگشت آمریکا به برجام می‌کاهد. تلاش‌های مجلس تازه شکل گرفته برای اینکه در مقابل دولت خودی نشان بدهد هم چندان سازنده به نظر نمی‌رسند.
شرایط داخلی دو کشور هرچند شاید بتواند در روند بازگشت به تعهدات برجامی اخلال ایجاد کند و آن را به تاخیر بیاندازد اما بعید است که مسیر پیش روی دو کشور را به طور کلی منحرف کند. ایران که دوران پرتلاطم ریاست جمهوری ترامپ را با صبری استراتژیک و مدبرانه پشت سر گذاشت بعید است حالا با بی‌تابی غیراستراتژیک فضای نسبتا سازنده فعلی را از دست بدهد.
آمریکا هم حالا احتمالا بهتر از قبل می‌داند که ایده تسلیم کردن ایران به‌وسیله فشار هرچند در میان برخی گروه‌‌ها همچنان طرفدار دارد اما در عمل قابل تحقق نیست. آنچه شاید سرنوشت برجام را به خطر بیاندازد، تغییر توازن قوا میان ایران و آمریکا و همچنین در منطقه است. ریچارد هاس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکا، در کتاب «جهان در هرج و مرج» شرح می‌دهد که دیپلماسی در واقع به رشته تحریر در آوردن واقعیت‌های میدانی است.
بیش از پنج سال از امضای توافق برجام می‌گذرد. برجام آن روز حاصل واقعیت‌های میدانی مربوط به توازن قوا در منطقه و جهان بود. اگر این توازن قوا طی این مدت به طور قابل توجهی تغییر کرده باشد (یا یکی از طرفین تصور کند که تغییر کرده) در این صورت تداوم برجام با تردیدهایی مواجه خواهد بود.
در غیر این‌صورت، همه اخلال‌هایی که فضای داخلی دو کشور بر برجام وارد می‌کند شاید بازگشت کامل دو طرف به تعهداتشان را به تاخیر بیاندازد اما در نهایت جلوی آن را نخواهد گرفت. امروز که درباره آینده برجام و بازگشت آمریکا به آن فکر می‌کنیم ابتدا باید به این بیاندیشیم که واقعیت‌های میدانی در این مدت چه قدر تغییر کرده است.
