افغانستان و جنجال همیشگی زبان فارسی
روزنامه هفت صبح | حرف‌های تازه اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان درباره نقش این‌کشور در توسعه زبان فارسی پای ایرانی‌ها را هم به بحث همیشگی زبان در افغانستان باز کرد. سه روز پیش اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان در مراسمی با عنوان «گفتمان تاریخ، فرهنگ و هویت ملی» در جمع دانشجویان گفته بود: «افغانستان مهد زبان دری است. ایران، پهلوی زبان بود. ما زبان و ادبیات دری را انکشاف دادیم. حالا [به ما] می‌گویند ایران شرقی. ای برادر، دزدی هم حد دارد، حد دارد.»
اگرچه بحث درباره زبان رسمی در افغانستان یک بحث همیشگی است و سال‌هاست که فارسی زبان‌ها از ظلمی که سیاسی کاری به زبان مادری آنها می‌کند شاکی هستند اما حرف‌های تازه اشرف غنی این بار پای ایرانی‌ها را هم به این بحث قدیمی باز کرد تا جایی که خیلی از رسانه‌های ایرانی سراغ زبان‌شناس‌ها رفتند تا ثابت کنند زبان فارسی از کجا شروع به توسعه کرده است.
از آن طرف بعضی از چهره‌های افغانستانی آشنا برای ما ایرانی‌ها مثل محمد کاظم کاظمی و تعداد زیادی از کاربران افغانستانی شبکه‌های مجازی به غنی حمله کردند که اگر خیلی روی زبان فارسی تعصب دارد بهتر است برای اعتلای آن اقدام عملیاتی انجام بدهد و در برابر روندی که به آن «فارسی ستیزی» می گویند بایستد.
*** هر گوشه یک زبان
برای اینکه بفهمید چرا بحث درباره زبان فارسی تا این اندازه در افغانستان داغ است بد نیست نگاهی به فراوانی زبان‌های مختلفی که در این کشور رواج دارند بیندازید. جالب اینکه افغانستان یکی از کشورهایی است که به جای یک زبان، دو زبان رسمی دارد، دلیلش هم نزدیک بودن تعداد کسانی است که به زبان پشتو و دری حرف می‌زنند. در سال ۲۰۱۷ سازمان سیا پژوهشی در مورد زبان‌های مختلف در افغانستان انجام داد و در آن از شهروندان درباره زبان اولشان که از آن بیشترین استفاده را می‌کنند پرسیده شد.
طبق این پژوهش ۷۷درصد جمعیت افغانستان فارسی دری را به عنوان زبان مورد استفاده‌شان اعلام کردند، ۴۸درصد به زبان پشتو اشاره کردند و زبان‌های ازبکی با ۱۱درصد، انگلیسی با ۶درصد، ترکمنی با ۳درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. یک سری زبان از جمله پشه‌ای، نورستانی، عربی و بلوچی هم هر کدام یک‌درصد به خودشان اختصاص دادند.
احتمالا شما هم از اینکه مجموع این عددها بیشتر از صددرصد می‌شود تعجب کردید. طبق گفته کسانی که داده‌ها را جمع‌آوری کردند دلیل این موضوع این است که بعضی از مردم حاضر نشدند در نهایت یک زبان را به عنوان زبان اصلی مورد استفاده‌شان انتخاب کنند و اصرار داشتند که دو زبان از طرف آنها ثبت شود.
*** فارسی دری، اکثریت معترض
اینطور که از آمارهای رسمی و داخلی افغانستان بر می‌آید زبان مادری ۵۲درصد مردم افغانستان فارسی دری است اما در اسناد رسمی این کشور و ادبیات حکومتی آن فقط از کلمه «دری» استفاده می‌شود در حالی که خود مردم بین خودشان به زبانشان فارسی می‌گویند نه دری. دقیقا همین موضوع نقطه اختلاف فارسی زبان‌های افغانستان و نهادهای رسمی و حکومتی است.
فارسی زبان‌ها می‌گویند اگرچه اکثریت در اختیار آنهاست اما حکومت ترجیح می‌دهد زبان آنها را عقب بزند و به فارسی روی خوش نشان نمی‌دهد. این نگاه ریشه در سیاست‌های نزدیک به ۵۰سال اخیر افغانستان دارد؛ سیاست‌هایی که دولت اصلا سعی در لاپوشانی آنها نمی‌کند و تاکید می‌کند که این سیاست‌ها برای تقویت ملی گرایی و پالایش فرهنگ افغانستان از «ایرانی مابی» است.
با این وجود مردم فارسی زبان افغانستان خیلی با این توضیح قانع نمی‌شوند و هر چند وقت یک بار کارهایی که با همین هدف انجام می‌شود جنجال درست می‌کند مثلا توبیخ خبرنگاری که در گزارشش از کلمه دانشگاه به جای کلمه پشتوی «پوهنتن» استفاده کرده بود یا تغییر کلمه «خیابان» به سرک در ایالت هرات. شهردار در توضیح این کار گفت: «اصول و قاعده ملت‌سازی حکم می‌کند که افغانستان به‌جای کلمه خیابان کلمه سرک را به‌کار ببرد.
هر چند کلمه خیابان مقبول است ولی برای تفکیک هویت ملی در افغانستان باید از کلمات رایج در ایران خودداری کنیم.» این حرف‌ها اهالی فارسی زبان هرات را عصبانی‌تر کرد تا جایی که خودشان کلمه خیابان را به خیلی از تابلوها برگرداندند. وقتی این پیشینه را بدانیم متوجه می‌شویم که چرا حرف‌های تازه اشرف غنی با استقبال فارسی زبان‌های افغانستان مواجه نشد و رگ ناسیونالیستی آنها باد نکرد تا جایی که خیلی از آنها در فضای مجازی به غنی حمله و به او یادآوری کردند که او به عنوان یک پشتو زبان بهتر است تفرقه‌اندازی نکند!
*** پشتو یکجور فارسی نیست
پشتو زبان رسمی دیگر افغانستان است که در اصطلاحات زبان شناسی به شاخه «ایرانی شمال شرقی» تعلق دارد. کسانی که به زبان پشتو صحبت می‌کنند در بعضی از مناطق شرقی و جنوبی افغانستان ساکن هستند یعنی محل تلاقی فرهنگ افغانستان و پاکستان که دارای جمعیت پشتو زبان بسیار زیادی است.
پشتو زبان‌های افغانستان طبق اعلام نهادهای داخلی این کشور ۳۷درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهند. گروهی از پشتو زبانان هم در بلوچستان و در چیترال و کشمیر و در کنار مرزهای ایران و افغانستان سکونت دارند. با وجود اینکه زبان‌های فارسی و عربی در این زبان نفوذ زیادی داشته‌اند اما به‌رغم ادعای عده‌ای از فارسی زبان‌ها، پشتو بسیاری از خصوصیات اصیل خودش را حفظ کرده و خود لهجه‌های مختلفی دارد مثل وزیری، اَفریدی، پیشاوری، قندهاری، غلزایی، بنوچی و…
*** پای تعصبات دینی در میان است؟
ممکن است فکر کنید که یکی از دلایل اختلاف‌هایی که بین صاحبان زبان‌های مختلف در افغانستان دیده می‌شود ریشه در مسائل دینی و مذهبی دارد اما درواقع اینطور نیست. شیعیان ۲۵ تا ۳۰درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند و تقریبا بقیه مردم اهل سنت هستند اما دلیل اینکه اغلب افغانستانی‌هایی که ما در کشورمان میزبان آنها بوده‌ایم به زبان فارسی دری حرف می‌زنند این است که تعداد شیعیان در بین پشتوها بسیار کمتر از تعداد آنها بین فارسی زبان‌هاست و اغلب مهاجران افغانستانی در ایران را فارسی زبان‌ها تشکیل می‌دهند.
