اعداد شگفت‌آور از صادرات صنعت شیرینی و شکلات
روزنامه هفت صبح | هیچ‌کس پیش‌بینی نمی‌کرد که روزی آنقدر در تولید شکلات و شیرینی استاد شویم که بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی‌مان در سال را همین خوشمزه‌های شیرین تشکیل دهند.سال پیش کشور ما از نظر صادرات غیرنفتی توانست ۴۱میلیارد دلار به دست بیاورد.حالا فکر می‌کنید چقدر از این عدد سهم صادرات شیرینی و شکلات و بستنی بوده؟اینطور که وزیر صنعت گفته، ۶٫۵میلیارد دلار.
یعنی تقریبا یک ششم صادرات غیرنفتی‌مان روی دوش شیرینی‌ها، شکلات‌ها، آب‌نبات‌ها، آدامس، بستنی‌ها و خلاصه همه این خانواده بوده است.وزیر صنعت که دو روز پیش رفته بود یک شرکت شیرینی و شکلات دیگر افتتاح کند،این آمار را به شنونده‌هایش داد.البته که علیان نژادی یک عضو انجمن صنفی صنایع بیسکویت،شیرینی و شکلات می‌گوید این رقم آنقدرها هم درست نیست ولی حتی اگر انجمن شکلات با وزارت صنعت در عدد و رقم اختلاف داشته باشد، باز هم نمی‌شود سهم شکلات در صادرات صنایع غذایی را دست کم گرفت.
اول لبنیات، بعد شکلات
فقط آمار اتاق بازرگانی تهران از صادرات شکلاتهای کاکائویی و غیرکاکائویی را که کنار هم بگذاریم عدد آن به ۴۵میلیون دلار می‌رسد؛ ۴۵میلیون دلاری که اغلب هم به افغانستان،عراق و پاکستان صادر شده است.به طور کلی مشتری‌های شیرینی و شکلات ایران به جز این سه کشور، جمهوری آذربایجان و کشورهای حوزه خلیج فارس هم بوده‌اند.علیان نژادی اینطور توضیح می‌دهد که فعلا ما شیرینی و شکلات را به کشورهای همسایه می‌فرستیم ولی پتانسیل این صنعت ۲میلیارد دلار در سال است.او می‌گوید:«سال‌ها در صنعت غذا عملا شیرینی و شکلات رتبه اول صادرات غیرنفتی را داشت.
بعد از آنکه بازار عراق باز شد لبنیات جای آن را گرفت.ویژگی صنعت شیرینی و شکلات در این است که این صنعت آنقدر قوی بوده که کمترین سهم دولتی را دارد. یعنی در حالی که صنعت لبنیات به نوعی در دست واحدهای دولتی است،در شیرینی و شکلات بخش خصوصی حرف اول و آخر را می‌زند.» برخلاف صحبت‌های وزیر،به گفته او سال پیش ۴۷۵میلیون دلار صادرات شیرینی و شکلات داشتیم ولی رقم سال ۹۸ برابر با ۵۸۰ میلیون دلار بوده است. اینطور که یک انجمن شیرینی و شکلات می‌گوید این صنعت تنها صنعتی بوده که در سال‌های گذشته توانسته سه صادرکننده نمونه به کشور معرفی کند.
تبریز؛ قطب شکلات
بررسی‌های هفت صبح اینطور نشان می‌دهد که تبریز خیلی وقت است تبدیل به قطب شیرینی و شکلات شده. بعد از تبریز به نظر می‌رسد که آستارا قطب دوم صادرات این مواد غذایی بوده. مشتری دیگر ما در شمال غربی کشور یعنی جمهوری آذربایجان را آستارا تامین کرده است که حدودا دو میلیون دلار شیرینی بدون کاکائو و یک میلیون و ۲۰۰ دلار شیرینی کاکائویی از این شهر به آنجا صادر شده است. البته آستارا تولیدکننده نیست و فقط از مرز آن برای صادرات استفاده شده است.
در سال‌های گذشته مشهد هم رشد ویژه‌ای در تولید این محصول داشته و به جمع قطب شیرینی و شکلات پیوسته است. این عضو انجمن شیرینی و شکلات توضیحات مفصلی برای شرایط قطب‌های این محصول برای صادرات دارد.او اینطور می‌گوید:«عملا آذربایجان شرقی و غربی به خصوص شرقی قطب شیرینی و شکلات هستند اما برندهای قدرتمندی در تهران و قم هم داریم.مثلا برندهای ساعدی نیا یا مرداس در شهرک صنعتی قم تولید می‌شوند.در مشهد،گرمسار، شهرک صنعتی عباس‌آباد تهران،البرز و قم شرکت‌های قابل توجهی حضور دارند.در اصفهان در بخش بیسکویت رشد کرده‌ایم که برندهای ستاک و آوند در آنجا حضور دارند.اگرچه از آستارا و شیراز هم به خارج از کشور صادر می‌شود اما شرکت‌های مطرح قدرتمندی آنجا وجود ندارند.»
مشهد، مبدا شکلات به افغانستان و پاکستان
این از غرب؛ همسایه‌های شرقی‌مان بستنی و شکلات از کدام شهر دریافت می‌کنند؟مشهد شهر مهمی برای صادرات این محصولات به افغانستان و پاکستان بوده است.آمارهای اتاق بازرگانی اینطور نشان می‌دهند که حدود ۱۶میلیون دلار شکلات کاکائویی و غیرکاکائویی از مشهد صادر شده است.
قله نشینی تهران برای صادرات بستنی
در کنار شیرینی و شکلات، ایران حرف تازه‌ای هم در صادرات بستنی‌ها دارد.از قضا بستنی‌ها در مقایسه با شکلات‌ها کالای محبوب‌تری برای کشورهای حوزه خلیج فارس بوده‌اند.در صادرات بستنی نقش تهران و شیراز بسیار پررنگ است ولی اینجا دیگر تهران حرف اول را می‌زند و تبریز را در این رقابت عقب نگه داشته است.آمارهای اتاق بازرگانی تهران اینطور نشان می‌دهد فقط ۲میلیون دلار از تبریز بستنی صادر شده؛آن هم فقط به عراق.
صادرات بستنی از تهران برابر با حدود ۸میلیون دلار بوده ولی در شیرینی‌های کاکائویی و غیرکاکائویی میزان صادرات از پایتخت حدودا ۴میلیون دلار است. تهران برای صادرات بستنی،مشتری دیگری به جز عراق داشته که آن هم عمان بوده است.همچنین بیشتر بستنی‌هایی که از شیراز صادر شده به مقصد امارات و کویت به ارزش حدودا ۷میلیون و ۵۰۰ دلار بوده است. افغانستان مشتری بستنی‌های ما در سال گذشته نبوده اما پاکستان فقط حدود ۱۰۰هزار دلار بستنی دریافت کرده که عدد ناچیزی بوده است.
چرا ونزوئلا؟
حدود ۶۰۰هزار دلار شیرینی کاکائویی هم از مرز شهید رجایی در بندرعباس کیلومترها راه را طی کرده تا به ونزوئلا برسد.این ۴۰۰هزار کیلوگرم شیرینی و شکلات کاکائویی تنها شیرینی رد و بدل شده ما با مهد کاکائو دنیا بوده است.البته صادرات شکلات به ونزوئلا اتفاق عجیبی نیست و حتی در سال‌های گذشته میزان آن کاهش یافته است.مثلا سال ۹۹ رقم صادرات ما به این کشور ۱۵درصد کمتر شده.
علیان نژادی درباره این صادرات اینطور توضیح می‌دهد:«رابطه ما با ونزوئلا یک رابطه تجاری کلان است و این صادرات شامل مجموعه‌ای از محصولات کلی می‌شود که به این کشور می‌فرستیم.اما از طرف دیگر هم ونزوئلا اگرچه شرکت تجاری شکلات دارد اما تنوع ندارد. به خاطر این هم ما بیشتر به آنحا بیسکویت می‌فرستیم که بیشتر هم مورد استقبال قرار می‌گیرد.»
لبنان، دروازه بسته ورود ما به اروپا
به گفته این عضو انجمن شکلات، در چند سال گذشته ما به ۵۵ کشور صادرات داشتیم. هنوز هم با خیلی از آنها در ارتباط هستیم اما تناژ صادرات به آنها کاهش یافته است.«در همین چند سال گذشته محصولاتمان به اروپا و حتی آمریکا هم صادر شده است.این یعنی استانداردهای لازم را برای بازار اروپا و حتی آمریکا هم داریم.برای مثال در سال‌های قبل برند آناتا به آمریکا هم شیرینی و شکلات صادر می‌کرد امروز ولی مهم‌ترین تولیداتمان به کشورهای همسایه صادر می‌شود.»
در چه صورت می‌شود دوباره به روزهای اوج در اروپا و آمریکا رسید؟ علیان نژادی اینطور جواب می‌دهد:«اگر امکان مراوده با لبنان به عنوان دروازه ورود به قاره دیگر مهیا شود،رایزنی‌های تجاری قدرتمند می‌شوند و کشورهای دیگر هم از ما استقبال خواهند کرد.الان حتی بازارهای همسایه را هم از دست دادیم ولی همه این اتفاق‌ها نه به خاطر توانایی‌هایمان بلکه به خاطر کاهش تولید و قطع روابطمان رخ داده است.»
چرا صادرات کمتر شد؟
انجمن شکلات می‌گوید مهم‌ترین مشکلی که منجر به کاهش صادرات شده،مشکلات مواد اولیه بوده است.به گفته علیان نژادی «مشکلات شکر و آرد تولیدمان را کاهش داد وگرنه می‌توانستیم به دو میلیارد دلار صادرات در کشورهای همسایه هم برسیم. همین امروز هم این مشکل هنوز وجود دارد.همچنین مجوز واردات گندم به تولیدکننده‌های شکلات نمی‌دهند؛اگر هم بدهند عدد آن خیلی قابل ملاحظه نیست. تولیدکننده‌ها حدود یک دهم نیاز گندم خودرا وارد و بقیه آن را از بازار آزاد تهیه می‌کنند که خودش یک مشکل بزرگ در پی داشته است.»
پتانسیل هست اما شرایط نه
از سوی دیگر نوسان‌های بازار اقتصادی هم خودش مانع دیگری برای رسیدن به عدد مطلوب صنعت شیرینی و شکلات شده است. او ادامه می‌دهد:«ما اگر تولید داشته باشیم، باز هم بازار را از دست می‌دهیم.به خاطر اینکه قیمت در بازارهای خارجی رقابتی است ولی وقتی با نوسان و مشکلات اقتصادی روبه‌رو می‌شویم تغییر قیمت‌ها امکان رقابت را از ما می‌گیرد.اینطور می‌شود که ترکیه از این مشکل استفاده کرده و تبدیل به رقیب بزرگی برای منطقه می‌شود.به خاطر همین هم برخلاف سال‌های قبل که در نمایشگاه‌هایی مهم مثل آلمان حضور خوبی داشتیم،در سال گذشته نقش ما در آن بازار نزدیک به صفر بود.»
واردات نداریم
حالا که اوضاعمان به گفته آقای وزیر در صادرات شکلات خیلی روبه‌راه است، می‌شود ببینیم در واردات چه شرایطی داریم؟در سال گذشته ۸هزار دلار از ایتالیا و ۲۰هزار دلار هم از ترکیه وارد کرده‌ایم.این یعنی برای تامین شیرینی و شکلات خیلی خودکفا شده‌ایم.
تغییرات بعد از یک دهه
حالا می‌شود آمار سال ۱۳۸۹ را با آمار ۹۹ مقایسه کنیم. آن زمان ۸۶ میلیون بستنی و شربت یخ‌زده و ۶۲میلیون دلار هم شکلات صادر می‌کردیم. شاید این روزها شکلات نسبتا اوضاع بدی نداشته باشد اما این وضعیت انتهای دهه۸۰ در اوج شکوفایی خودش بوده است. مقایسه این یک دهه نشان می‌دهد که ما در این زمینه مشتری‌هایی مثل بحرین، موریس، ترکمنستان، رومانی، مالزی، قرقیزستان، گرجستان، قطر، تاجیکستان، ارمنستان، عربستان سعودی،لبنان،اردن و یمن را از آسیا یا کشورهای خاورمیانه از دست دادیم.
از آن جالب‌تر مشتری‌هایی هم حتی از انگلستان، استرالیا، کانادا، بوسنی و هرزگوین، آنگولا، ساحل عاج، مالدیوز، آفریقای جنوبی، استونی، هلند، غنا و آلمان داشتیم که دیگر رد پایشان در آمار صادراتی کشورمان دیده نمی‌شود. آن زمان این کشورها که خودشان صنعت قوی در شکلات دارند از ما شیرینی و شکلاتهای غیرکاکائویی می‌گرفتند.
مبدا صادرات شکلات کاکائویی و غیر کاکائویی
تهران: حدود دو میلیون دلار
آستارا: حدود سه میلیون دلار
تبریز: ۴۵ میلیون دلار
مبدا صادرات بستنی
تبریز: حدود دو میلیون دلار
تهران: حدود هشت میلیون دلار
