
روزنامه هفت صبح| تجارت الکترونیک از موضوعات مهم سی سال اخیرِ حوزه فناوری در دنیاست که در ایران نیز از پانزده سال قبل و با تأسیس دیجیکالا به صورت هدفمند و جدی دنبال شده است. حوزه تجارت الکترونیک در ایران هنوز در ابتدای مسیر خود است و بهرغمِ موانع زیادی که در بخشهای نیروی انسانی و سرمایهگذاری و مقررات دستوپاگیر اداری دارد، سهم خوبی از بازار خرید و فروش کالا برای خود کسب کرده است.
دیجیکالا از اولینهای استارتاپی ایران است که حالا با رشد چشمگیر تبدیل به یک سازمان تمام و کمال شده. این سازمان پس از حدود پانزده سال فعالیت، چشیدن سرد و گرم بازار و از سرگذراندن چالشهای گوناگون، با دیجیکالای روز اول فرسنگها فاصله دارد و حالا با بلوغ خود، ماموریتها، اهداف و چشماندازهای بسیطتری را برای خود طراحی کرده است. این سازمان با ایجاد بازوهای مختلف سعی در حصول هرچه بهتر نتایج مدنظر خود دارد که دپارتمان توسعه کسبوکار یکی از آنهاست. علیرضا کامرانیانفر مدیر این دپارتمان میگوید:
«دپارتمان توسعه کسبوکار یک واحد تقریباً سه ساله در دیجیکالا است که وظایف محوریاش چهار بخش را شامل میشود. وظیفه اول ما مطالعه روندهای بازار تجارت الکترونیک است. وظیفه دوم ما طراحی و پیادهسازی ایدههای جدید کسبوکار است؛ ما در دیجیکالا برای اینکه بتوانیم اکوسیستم کسبوکاری را که ساختیم تکمیل کنیم، نیاز داریم مدلهای کسبوکار جدیدی را اضافه کنیم. وظیفه سوم ما، سرمایهگذاری است و استارتاپهایی را که تیم قوی و مدل کسبوکار درستی دارند و میتوانند زنجیره ارزش ما را تکمیل کنند، شناسایی میکنیم و در مرحله بعد روی آنها سرمایهگذاری میکنیم.
وظیفه چهارم ما هم کمک به برنامهریزی استراتژیک در سازمان است. ما با شناسایی نقاط قوت و ضعفی که در سازمان وجود دارد به توسعه سازمان کمک میکنیم و در این مسیر تسهیلگر هستیم تا استرتژیهای دقیقتری پیاده شود و نتایج آن به صورت آبشاری درون سازمان و شرکتهای تابعه گروه سرریز شود.»ماهیت دپارتمانی مانند آنچه کامرانیانفر سکاندار آن است، بیشتر شبیه برج مراقبت است. استراتژیها و نقشههای را در آن تبیین و تدوین میشود. کامرانیانفر در مورد نقشه راه دیجیکالا چنین میگوید:
نقشه راه در دیجیکالا هیچوقت ثابت نبوده. دیجیکالا تا سال ۱۳۹۳ یک پلتفرم فروش کالای دیجیتال بود. از سال ۱۳۹۳ از پلتفرم فروش کالای دیجیتال، به پلتفرم دیجیتالِ فروش کالا تبدیل شد و تا سال ۱۳۹۵ یک خردهفروش آنلاین بودیم اما در این سال با ایجاد یک سنگبنای تازه تبدیل به بازارگاه (مارکتپِلِیس) شدیم. از سال ۱۳۹۷به بعد سومین تغییر بنیادین در مسیر دیجیکالا آغاز شد. در اکوسیستم تجارت الکترونیک، ما روی چهار موضوع متمرکز شدهایم.
یک محور تمرکز ما روی طراحی و پیادهسازی مدلهای کسب وکار در حوزه تجارت الکترونیک است و پلتفرمهایی مانند دیجیکالا جت، دیجیکالا بیزینس، پیندو و کمدا حاصل فعالیت ما در این حوزه هستند. در محور دوم تمرکز ما بر توسعه فناوریهای لجستیکیای است که زیربنای اصلی شکلگیری این اکوسیستم هستند و به طور مشخص با شکلگیری دیجیاکسپرس به عنوان بازوی فناوری لجستیکی دیجیکالا و سرمایهگذاری آن بر روی محصولات متنوع لجستیکی و همینطور روی استارتاپهایی مثل آپتایم و گنجه توسعه پیدا کرد.
سومین محور، ورود به فناوریهای مالی و پرداخت بود که با اضافه شدن دیجیپی به گروه دیجیکالا در سال ۱۳۹۷ این محور نیز شکل گرفت. درنهایت چهارمین محور توسعه ما، توسعه فناوریهای بازاریابی و تبلیغات بود که با اضافه شدن مجموعه اسمارتک در سال گذشته به این هدف دست پیدا کردیم.ما پنج چالش بنیادین را برای دیجیکالا متصوریم. نخستین چالش بازی در زمین ناهموارِ بازار، به خاطر واردات غیررسمی و قاچاق کالاست. چالش دوم عدم امکان جذب سرمایه است.
در مدل کسبوکاری مانند دیجیکالا که زیرساختهای لجستیکی آن در حال توسعه است، ما نیاز به سرمایهگذاری جدی داریم که در ایران تقریبا ممکن نیست. سه استارتاپ منطقه ما یعنی گتیر و ترندیول در ترکیه و نونداتکام درامارات متحده، سال گذشته میلادی در مجموع حدود پنجونیم میلیارد دلار سرمایه جذب کردند.دریک نگاه منفعتطلبانه به دست گرفتن انحصار دیر یک بازار میتواند از اهداف هر سازمان کسبوکاری باشد و این با مسئله دموکراتیک کردن تجارت الکترونیک به بسیط شدن بازار آنلاین در تناقض است.
حضور کسبوکارهای بیشتر، فضا را به سمت رقابتیتر شدن سوق میدهد. این رقابتی شدن بازار تهدیدی برای دامنه سود پلتفرمهای بزرگ است که سهم عمده بازار را در دست دارند، اما پاسخ مدیر دپارتمان توسعه کسبوکار دیجیکالا این است: «هدف ما از دموکراتیک کردن تجارت الکترونیک این است که مجموعه دیجیکالا بتواند خدمات و فناوریهایی را در اختیار کسبوکارها قرار دهد تا آنها بتوانند مسیر گسترش کسبوکار خودشان به فضای آنلاین را راحتتر و با کیفیت بیشتر طی کنند.
آنچه ما از دموکراتیزه شدن در نظر داریم، این است که خدماتی که تسهیلگر فضای تجارت الکترونیک است فارغ از همکاری در بستر بازارگاه دیجیکالا، برای تمام فروشندگان آنلاین در ایران در دسترس باشد. قطعا این موضوع رقیب بیشتر هم برای دیجیکالا ایجاد میکند اما باوری در دیجیکالا وجود دارد که میگوید ما خودمان باید خودمان را به چالش بکشیم، قبل از آنکه تغییرات از بیرون به ما تحمیل شود. این غیرمتمرکز شدن بخشی از مسیر تجارت الکترونیک است که بالاخره در ایران پیموده خواهد شد و چه بهتر که خود ما پیشرو در این راه باشیم.
چیزی که شاید به باور بسیار سبب رشد پلتفرمهایی مانند دیجیکالا است مسئله تحریمهاست. عدم حضور شرکتهای غولآسا و چندملیتی مانند آمازون اگرچه فرصتهایی را از کاربران ایرانی گرفته اما زمینهساز رشد پلتفرمهایی شده که اگر تحریمها نبود، چنین اقبالی هم از سوی کاربران ایرانی وجود نداشت.حال اگر فرض کنیم تحریمها از ایران برداشته شود راه برای ورود این غولهای بیشاخ و دم هموار شود چه بر سر کسبوکاری مانند دیجیکالا خواهد آمد؟ علیرضا کامرانیانفر برای موضوع نگران نیست و در این باره میگوید:
«ما هم امیدواریم در آینده چنین شرایطی برای ایران به وجود بیاید. بزرگترین برنده این شرایط اول مصرفکنندگان و بعد عرضهکنندگان هستند، چراکه حضور برندهای جهانی و در کنار آن سرمایهگذاری خارجی و وجود یک بازار رقابتی برای ما موقعیت و شرایط بهتری را فراهم خواهد کرد. البته شرکتهای چندملیتی مثل آمازون یا علی بابا اگر روزی بخواهند وارد بازار ایران بشوند، مانند تجربیات مشابه در همسایگی ما احتمالاً اقدام به تملک یکی از پلتفرمهای داخل ایران خواهند کرد.»
با مرور گذشتهای نه چندان دور به این نکته مهر تصدیق خواهیم زد که بروز و ظهور فناوری، خصوصا در حوزه تجارت و خدمات چه نقش پررنگی در تجربه زیستی ما ایفا کرده است. از حملونقل و تردد روزمره تا خدمات جزئی منزل. این سهولت در دسترسی عمومی هم بخش دیگری از رهآورد استارتاپهاست. نظر کامرانیانفر در مورد این موضع شنیدنی است:آنچه ما در دیجیکالا به آن افتخار میکنیم ایجاد نوعی از عدالت اجتماعی در فرآیند خرید و فروش است.
به واسطه دیجیکالا یک خریدار در هر نقطه از ایران به بازار یکسانی دسترسی دارد که میتواند تجربه خرید عادلانه و آگاهانهای را رقم بزند. تعداد کاربران فعال ماهانه ما چندین برابر میزان سفارشهایی است که در پلتفرم ما ثبت میشود چراکه تعداد زیادی از خریداران از دیجیکالا خرید نمیکنند اما دیجیکالا را به مثابه یک مرجع برای مقایسه و خواندن نظرات قبول دارند و این یعنی ما با شفافیت، تجربه زندگی عادلانهتری را برای زیست یک ایرانی ایجاد کردهایم.
دیجیکالا دیگر فقط یک کسبوکار نیست. برنامه ما به خدمت گرفتن تکنولوژی است تا تسهیلگر تجربه خرید و فروش باشیم. اما ما با چالشهای بسیاری روبهرو هستیم که اگر امروز و فردا به فکرشان نباشیم مسئلهساز خواهد بود. یکی از آنها مسئله مهاجرت استعدادهای تحصیلکرده است که چالش بزرگی برای سرمایهگذاری در این حوزه به وجود آورده است. چالش دیگر امکان جذب سرمایهگذاری خارجی است و همچنین قوانین سختگیرانهای که دسترسی ما به بازار سرمایه و حضور در آن را محدود و تزریق سرمایه به بازار تجارت الکترونیک ایران را سخت و ناممکن کرده است.