تاثیر نگران‌کننده دوران کرونا روی دانش‌آموزان ایران
روزنامه هفت صبح، فاطمه رجبی| قبل از اینکه به نتایج تازه آزمون پرلز و وضعیت دانش‌آموزان ایرانی در این آزمون جهانی بپردازیم باید بگوییم که این آزمون اصلا چه هست؟ این آزمون را انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در کشورهای مختلف جهان در سطح کلاس چهارم ابتدایی برگزار می‌کند آن هم هر پنج سال یک‌بار. این آزمون به صورت یک‌سری پرسشنامه به وزارت‌های آموزش کشورهای مختلف فرستاده شده و طبق پروتکل‌های خاصی جمع‌آوری می‌شود.
مهم‌ترین تاکید این آزمون روی مهارت خواندن و درک مطلب است. یعنی دانش‌آموزان یک متن را خوانده و به سوالات مربوط به آن جواب می‌دهند و به این ترتیب هم قدرت خواندن و فهمیدنشان سنجیده می‌شود و هم قدرت تجزیه و تحلیلشان. آخرین مرحله این آزمون سال ۲۰۲۱ انجام شد و نتایجش منتشر شده است. ایران هم برای سومین‌بار در این دوره شرکت کرده است. جالب اینکه تمرکز این دوره از آزمون پرلز روی تاثیر کرونا روی مهارت خواندن و درک مطلب دانش‌آموزان بوده است و مرور نتایج آن برای اغلب مردم جهان و مخصوصا برای ما در ایران می‌تواند ناراحت‌کننده باشد.
در آزمون پرلز اخیر ۵۷ کشور و ۸ ایالت (۵ ایالت از کانادا، ۲ امارت از امارات متحده عربی و آفریقای جنوبی) شرکت داشته‌اند؛ جمعاً ۴۰۰هزار دانش‌آموز، ۲۰هزار معلم، ۳۸۰هزار والدین و ۱۳هزار مدرسه. از ایران حدود ۲۱۸ مدرسه با ۵۹۶۲ دانش‌آموز به‌عنوان نمونه در این آزمون حضور داشته‌اند.
۶۷درصد والدین گفته‌اند در ایام کرونا فرزندا‌ن‌شان در خانه بوده‌اند و کیفیت یادگیری‌شان به میزان زیاد (۲۲درصد) یا تا حدی (۴۵درصد) تحت تأثیر قرار گرفته است. این تأثیرپذیری برای دانش‌آموزان ایرانی ۷۴درصد اظهار شده است؛ ۳۴درصد به میزان زیاد و ۴۰درصد تا حدی.
در بین ۵۷ کشور شرکت‌کننده، دانش‌آموزان ایرانی با نمره ۴۱۳ در رتبه ۵۳ قرار گرفته‌اند و تنها اردن، مصر، مراکش و آفریقای جنوبی بعد از ایران قرار دارند. کشورهای منطقه نظیر عربستان، عمان، قطر و بحرین که در دوره قبل آزمون در وضعیت نزدیک به ایران یا پایین‌تر قرار داشتند، در این دوره پیشرفت قابل‌توجهی کرده‌اند.
در تمام کشورهای شرکت‌کننده نمره دختران بالاتر از پسران است. در ایران هم نمره دختران ۴۲۲ و نمره پسران ۴۰۵ است اما نکته بسیار مهم که می‌تواند تاثیر متفاوت بحران‌هایی مثل کرونا روی دختران و پسران را نشان بدهد و بگوید که دختران تا چه اندازه آسیب‌پذیرتر هستند مقایسه میزان افت تحصیلی دختران و پسران همزمان با بروز کروناست تا جایی که می‌بینیم در مقایسه با دوره قبل آزمون دختران ایرانی حدود ۳۰ نمره افت کرده‌اند در حالی که پسران حدود ۲ نمره افت داشته‌اند. در واقع در دوره قبلی آزمون دختران با نمره ۴۵۲ توانسته‌اند ۴۵ واحد بالاتر از پسران بایستند اما حالا اختلاف آنها فقط ۱۷ واحد شده است.
شاید بتوان گفت میزان افت تحصیلی بین این دوره آزمون و دوره قبل به کرونا مربوط است اما دانش‌آموزان ایرانی در آزمون سال ۲۰۱۶ هم افت محسوسی نسبت به سال ۲۰۱۱ نشان دادند و این افت برای پسران بسیار بیشتر بود. دختران ایرانی بین این دو دوره ۱۵ واحد افت کردند اما افت دانش‌آموزان پسر ۴۱ واحد بود یعنی بین سال‌های ۹۰ تا ۹۵ اتفاقی برای دانش‌آموزان پسر افتاده که از کرونا بیشتر روی افت تحصیلی آنها تاثیر داشته است. اتفاق مهمی که در این دوره به نظر می‌رسد تورم بالا و افت قدرت خرید خانواده‌ها بوده است اما پیمایش ویژه‌ای روی علت واقعی این افت شدید تحصیلی در پسران انجام نشده است.
۵۹درصد دانش‌آموزان ایرانی نمره ۴۰۰ به بالا گرفته‌اند (۲۹درصد بالای ۴۷۵، ۷درصد بالای ۵۵۰ و یک‌درصد ۶۲۵). نمره ۴۰۰ حداقل معیار است یعنی کشورها باید تلاش کنند ۱۰۰درصد دانش‌آموزان خود را به بالای این آستانه برسانند. در این دوره آزمون حدود ۹۴درصد دانش‌آموزان شرکت‌کننده از کشورهای حاضر در آزمون از این آستانه عبور کرده‌اند، درحالی‌که شکاف ایران از این آستانه بیش از دوره قبل شده است. در دوره قبل ۳۵درصد دانش‌آموزان ایران نمره کمتر از ۴۰۰ گرفته بودند که در این دوره این نسبت به ۴۱درصد رسیده است؛ نمره زیر ۴۰۰ یعنی ضعف جدی و ناتوانی در خواندن و درک مطلب. این در حالی است که در کل آزمونِ این دوره تنها حدود ۶درصد دانش‌آموزان نمره کمتر از ۴۰۰ گرفته‌اند.
بد نیست به میزان افت تحصیلی بقیه کشورها در دوره کرونا هم بپردازیم و آن را با ایران مقایسه کنیم. جالب اینکه در حالی که دانش‌آموزان ایران افت زیادی نشان می‌دهند که شاید متاثر از کرونا باشد، دانش‌آموزان کشورهایی مانند انگلیس، سوئد، سنگاپور و… اصلا افت محسوسی نشان نداده‌اند و معدود کشورهایی مانند آفریقای جنوبی، بحرین، عمان و… افت داشته‌اند که این نشان می‌دهد زیرساخت‌های آموزش مجازی در ایران و این کشورها ضعیف‌تر بوده است یا به هر دلیلی توان آموزش کودکان از راه دور در این کشورها ضعیف بوده است.
بخش دیگری از آزمون پرلز به وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانوار دانش‌آموزان به‌لحاظ تحصیلات والدین، تعداد کتاب و کتاب کودک در خانه و وضعیت شغلی والدین مربوط است و براین‌اساس خانوارها در سه سطح بالا، متوسط و پایین دسته‌بندی شده‌اند. از نمونه دانش‌آموزان ایرانی ۷درصد در دسته بالا، ۳۸درصد متوسط و ۵۵ درصد در دسته پایین قرار گرفته‌اند.
در نمونه دانش‌آموزان ایران آن‌هایی که به‌لحاظ اجتماعی-اقتصادی در دسته بالا قرار دارند ۱۱۲ نمره با دسته پایین اختلاف دارند؛ نمره ۴۹۳ به ۳۸۱. این شکاف در کل آزمون بین دانش‌آموزان دسته بالا و پایین حدود ۸۶ نمره است. بیشترین شکاف به‌لحاظ پایگاه اجتماعی-اقتصادی مربوط به آفریقای جنوبی است. بعد از آن کشورهای برزیل، بلغارستان، مجارستان، امارات و بحرین شکافی بیش از ایران دارند.
در زیرِ عنوان وضعیت اجتماعی-اقتصادی به‌طور جداگانه تأثیر متغیرهایی مانند علاقه والدین به مطالعه، میزان آمادگی آموزشی کودک در بدو ورود به دبستان مثل آشنایی با حروف الفبا و میزان کار آموزشی در خانه پیش از ورود به دبستان بر پیشرفت کیفیت آموزشی هم بررسی شده است که در این مورد هم شکاف زیادی بین دانش‌آموزانی که والدین علاقه‌مند به مطالعه داشته‌اند با دانش آموزان دیگر وجود دارد.
وضعیت مدرسه از دیگر شاخص‌هایی است که تأثیر جدی بر میزان پیشرفت یادگیری دانش‌آموزان دارد. مدارس در این زمینه در سه سطح برخوردار، متوسط و محروم دسته‌بندی می‌شوند. از نمونه ایران حدود ۵۰درصد در دسته محروم قرار گرفته‌اند. اختلاف نمره دانش‌آموزان مدارس با وضعیت برخوردار و محروم حدود ۷۶ نمره است. میانگین اختلاف نمره در کل آزمون بین مدارس برخوردار و محروم ۴۲ نمره است. تأثیر فضای مدرسه به‌لحاظ غیبت، اختلال در آموزش، فحاشی، دعوا، قلدری، دزدی، تقلب، وندالیسم و غیره هم بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بررسی شده است.
نکته جالب این است که حدود ۹۵درصد دانش‌آموزان ایرانی اظهار کرده‌اند که به‌میزان زیاد یا متوسط به خواندن علاقه دارند و از این نظر دانش‌آموزان ایرانی در رتبه ۵ قرار دارند. همچنین حدود ۸۱درصد دانش‌آموزان ایرانی به‌میزان زیاد یا متوسط روخوانی را برای خود راحت دانسته‌اند (۵۰ درصد زیاد و ۳۱درصد تا حدی).
