مرور آثار مهم فیلمسازان زن در سالی که گذشت
روزنامه هفت صبح، اشکان جاویدی| خیلی‌ها اعتقاد دارند که 2022 برای زنان در سینما سال خوبی بوده؛ تعداد زیاد فیلم‌های قابل توجهی که توسط زنان سینماگر ساخته شده از یک‌سوی و حضور پررنگ شخصیت‌ها و موضوعات مرتبط با زنان از سوی دیگر موجب شکل‌گیری چنین باوری شده. تا جایی که تلاش برای نامزدی زنان در رشته‌های اصلی در قالب توانمندسازی اهمیت سابق خود را از دست داده. مرور تعدادی از همین فیلم‌ها که در فصل جوایز با اقبال مواجه شده‌اند برای درک بهتر این موضوع کفایت می‌کند.
حرف‌های زنانه / Women Talking
خیلی از منتقدان روی این نکته اتفاق نظر داشتند که «حرف‌های زنانه» جزو بهترین فیلم‌های سال است و نامش در فهرست‌های منتخب از سال 2022 به دفعات تکرار شده. با این وجود برای اعضای آکادمی و سایر محافل سینمایی به اندازه کافی قانع‌کننده نبود. سارا پُلی در فیلم جدیدش به سراغ موضوعی با مبنای واقعی رفته که می‌توانست سروصدای زیادی به راه بیاندازد ولی ترجیح داده تا به جای جار و جنجال و برچسب‌های تبلیغاتی، روی رنج و موقعیت انسانی پیچیده شخصیت‌های زن فیلم تمرکز کند.
داستان درباره گروهی از زنان در یک جزیره و کلونی مربوط به یک فرقه خاص است که از ماجرای هولناک سلسله‌ای از تجاوزها خبردار می‌شوند و باید درباره افشای این واقعیت تصمیم بگیرند. «حرف‌های زنانه» لشگری از بازیگران زن بااستعداد را کنار هم قرار داده، از کلر فوی، جسی باکلی و رونی مارا گرفته تا فرانسیس مک‌دورمند و آن‌ها از چنین فرصتی برای نمایش توانایی‌های خود استفاده کرده‌اند. البته نباید از قلم انداخت که در مقابل تحسین گسترده، گروهی از تماشاگران هم فیلم را با صفاتی چون سرد و کند توصیف می‌کنند.
سلطان زن / Women King
یکی از بحث‌‌ها و جدل‌های اصلی سر نامزدهای اسکار امسال، نادیده گرفتن «سلطان زن» و مخصوصا بازی وایولا دیویس بود. اگر تا چند سال پیش این نظریه مطرح بود که ساختن فیلم اکشن کاری مردانه است، فعلا با وجود چند فیلم چشمگیر می‌شود ادعا کرد که مثال نقض برای رد نظریه پیدا شده. «سلطان زن» امسال در گیشه فروش قابل قبولی داشت و به نسبت نقدهای مثبتی هم گرفت، گرچه در بحث سندیت تاریخی مناقشه‌برانگیز بود. با این وجود نکته قابل توجه خلق یک اکشن تاریخی و جنگی با محوریت زنان جنگجو بود. ترکیب خشونت و زنانگی، حداقل در این ابعاد، برای مخاطب تازگی و در مواردی جای تعجب دارد. جینا پرینس بایدوود بعد از تجربه ژانرهای مختلف، حالا نام خودش را به‌عنوان یک کارگردان قابل اعتماد در هالیوود جا انداخته و دنبال پروژه‌های بلندپروازانه است تا صرفا با برچسب کارگردان زن اکشن‌ساز شناخته نشود.
ستارگان در ظهر / Stars at Noon
بعضی موضوعات به قدری مناقشه‌برانگیزند که جنسیت کارگردان می‌تواند به طور کامل روی واکنش‌ها تاثیرگذار باشد. مثلا فیلمی مانند «ستارگان در ظهر» که به موضوع جنسیت نگاهی بی‌پروا دارد، اگر توسط یک فیلمساز مرد ساخته می‌شد، ممکن بود کاملا سمت و سوی دیگری پیدا کند. فیلم بر اساس رمانی از دنیس جانسون ساخته شده و زمان داستان تغییر کرده و به‌روز شده. ماجرا درباره تجربیات غیرمعمول یک خبرنگار زن خارجی در نیکاراگوئه است. واکنش منتقدان به فیلم عموما مثبت بوده، در عوض اکران فیلم با شکست مواجه شد و تماشاگران هم کلا روی خوش نشان ندادند. شاید اگر روی میزان هنرنمایی مارگارت کوالی سرمایه‌گذاری می‌شد، حداقل از سر کنجکاوی هم که شده مخاطبان بیشتری را به خودش جلب می‌کرد! به هر حال سبک کارگردانی و روایت کلر دنی با سلیقه و انتظارات تماشاگران جریان اصلی که به دیدن فیلم‌های آمریکایی عادت کرده‌اند، خیلی جور نیست.
تیل / Till
هالیوود در چند سال اخیر آن‌قدر درباره مبارزان مدنی سیاهان فیلم ساخته و به کنشگران شاخص در دهه‌های گذشته پرداخته که مخاطب را اشباع کرده. در نتیجه فیلم قابل توجهی مانند «تیل» امسال در فصل جوایز به کل از قلم افتاد و حتی بازی دنیل ددوایلر که با معیارهای همیشگی آکادمی می‌توانست مدعی نامزدی باشد، نادیده گرفته شد. این دومین تجربه چینویه چوکوی جوان و با اصالت نیجریه‌ای بعد از فیلم «رحم» در سال 2019 است که در جشنواره ساندنس درخشید و به جایزه رسید. فیلم برگرفته از ماجرای واقعی ممی تیل در دهه پنجاه میلادی است که بعد از قتل فجیع فرزند نوجوانش به دست چند سفیدپوست، تصمیم می‌گیرد که به جای سکوت مسیر سخت و شاید غیرممکن دادخواهی را طی کند؛ تصمیمی که کل کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
افترسان / Aftersun
امسال برای A24 رویایی بود و محصولات مستقل این استودیوی کوچک اکثر سنگرهای مهم را فتح کرده‌اند. یکی از همین فیلم‌ها «افترسان» است که پس از تحسین گسترده منتقدان، پل مسکل بازیگر ایرلندی تازه‌وارد آن هم با نامزدی در رشته بهترین بازیگر به یکی از شگفتی‌سازان اسکار تبدیل شد. موفقیتی که شارلوت ولز با فیلم اولش کسب کرده، فراتر از انتظار است و باعث شد از کن تا اسکار مهمان دائمی تمام رویدادهای مهم فصل جوایز باشد و راه خود را برای گام‌های بعدی هموار کند. فیلمی ساده و روان و در عین حال عمیق و همدلی‌برانگیز درباره ارتباط بین یک پدر جوان و دختر کوچکش.
دختر ابدی / Eternal Daughter
بعد از سال‌ها ساختن فیلم‌های کوچک و مستقل، این «یادگاری» در سال 2019 بود که نام جوانا هُگ را به‌عنوان یک فیلمساز صاحب قریحه مطرح کرد. بعد از قسمت دوم «یادگاری» که سال گذشته به نمایش درآمد، هگ به سراغ موضوعی شخصی با روایتی عجیب و غریب رفت که طبق معمول با نقش‌آفرینی متفاوتی از سوی تیلدا سوئینتن همراه شده. داستان در لوکیشنی ثابت پیش می‌رود و در قالب یک درام معمایی، درهم‌آمیختگی روانی ارتباط یک مادر و دختر را بررسی می‌کند. «دختر ابدی» در مجموع از سوی تماشاگران و منتقدان به‌عنوان فیلمی متوسط ارزیابی شد اما با این وجود در میان منتقدان سرشناس هم کم طرفدار ندارد، درست مانند ساخته‌های قبلی هگ.
او گفت / She Said
طبیعتا یکی از مهم‌ترین اتفاقات در دهه گذشته که حداقل چهره هالیوود و دنیای رسانه را عوض کرد، جنبش می‌تو بود. پس جای تعجب نداشت که خیلی زود به سراغ ساخت فیلمی درباره خود این جریان بروند. ولی حالا نقدها و بحث‌های ضدونقیض درباره عملکرد جنبش و تاثیرات به کنار، «او گفت» در روایت تلاش دو خبرنگار نیویورک تایمز برای پوشش گزارش مربوط به سوءاستفاده‌های جنسی هاروی واینستین، ظاهرا آن‌قدر تحت تاثیر «همه مردان رئیس‌جمهور» بود که حتی با وجود نقدهای مثبت برای عامه مخاطبان حرف تازه‌ای نداشته. ماریا شرادر کارگردان فیلم که بیشتر به‌عنوان بازیگر شناخته می‌شود، در مقایسه با دو تجربه قبلی‌اش، یعنی فیلم «من مردت هستم» که در جشنواره برلین مورد تحسین قرار گرفت و مینی‌سریال متفاوت «ناراست‌کیش» که برای نت‌فلیکس ساخته بود، در «او گفت» کار متعارف و بدون ریسکی را انجام داده. زویی کازان و کری مولیگان هم در نقش‌های اصلی حضور قابل قبولی دارند ولی نه در حدی که مخاطب را به شگفتی وادارند.
نگران نباش عزیزم / Don't Worry Darling
یکی از ناامیدکننده‌ترین فیلم‌های امسال، به‌خصوص بعد از موفقیت فیلم اول الیویا وایلد، «خرخون». علاوه بر واکنش‌های سرد تماشاگران به داستان درهم و برهم و ادعای نه‌چندان سطح بالای «نگران نباش عزیزم»، حواشی و مسائل فرامتنی هم سایه سنگینی روی فیلم انداخت؛ دعوای بین الیویا وایلد و ستاره فیلم فلورنس پیو و رابطه‌اش با دیگر ستاره فیلم، هری استایلز، کاملا برخلاف ژست‌های فمینیستی‌اش در مقام کارگردان از کار درآمد. در هر صورت نحوه پرداخت صحنه‌ها و البته حضور پیو همچنان می‌تواند گروه زیادی از تماشاگران را قانع کنند که به تماشای کار بنشینند، حتی در صورتی که باور داشته باشند با فیلم خوبی مواجه نیستند!
قرمز شدن / Turning Red
دومی شی مهاجر چینی که در دهه گذشته در اکثر تولیدات پیکسار نقش داشته، هرچند بیشتر در بخش فنی، در اولین تجربه خودش به‌عنوان کارگردان به سراغ موضوعی رفته که جنجال‌های زیادی به پا کرد: بلوغ دختران؛ که بعد از «قرمز شدن» و رویکردی دراماتیک و بامزه‌ای که این انیمیشن نسبت به موضوع پی گرفته، تازه معلوم شد حتی در جوامع مدرن چه موضوع مگو و پرده‌پوشانه‌ای بوده. «قرمز شدن» بیشتر از اکران عمومی، با انتشار روی سرویس استریم دیزنی دیده شد و طبعا به‌عنوان محصول مهم پیکسار و دیزنی دور از انتظار نبود که به نامزدی اسکار هم دست پیدا کند.
موفق باشی، لئو گرانده / Good Luck to You, Leo Grande
اگه فقط دو شخصیت و یک اتاق داشته باشید، به مقادیر قابل توجهی از خلاقیت نیاز دارید تا فیلمی بسازید که تماشاگر را درگیر کند. «موفق باشی، لئو گرانده» نمونه موفقی از همین تز است که درام خود را بر محوریت اکتشاف تنانگی توسط یک بیوه‌زن میانسال بنا کرده. فیلمنامه کتی برند و کارگردانی سوفی هاید در جای خودشان هوشمندانه است اما اجرای غیرمنتظره اما تامپسون به عنصر اصلی فیلم تبدیل شده و به قدری تاثیرگذار بود که گلدن گلوب و بفتا نتوانستند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند. «موفق باشی، لئو گرانده» اولین بار در جشنواره ساندنس سال گذشته به نمایش درآمد و استقبال تماشاگران موجب شد که سرویس استریم هولو امتیاز پخش آن را به دست بیاورد.
جسدها جسدها جسدها / Bodies Bodies Bodies
ترکیب داستانی از آگاتا کریستی با سینمای جان کاساوتیس و البته در بستری از اتفاقات روز به اندازه کافی عجیب و غریب هست، حالا تصور کنید که قرار باشد به یک کمدی-ترسناک هم منجر شود! هالینا رین بعد از موفقیت فیلم اولش «غریزه» در هلند، به آمریکا آمد و «جسدها جسدها جسدها» را برای A24 ساخت. حاصل کار یکی از آثار مستقل تحسین‌شده در سال 2022 است که در گیشه هم عملکرد بدی نداشته.
ماجرا درباره دورهمی گروهی از جوانان است که طی یک حادثه به جاهای باریک می‌شود. در سال‌های اخیر اقبال سینماگران تازه‌وارد به ژانر وحشت باعث رونق ساخت فیلم‌های ترسناک خلاقانه شده و در این میان فیلمسازان زن از منظری تازه به سراغ قراردادهای ژانر و تجربیات هراس‌آور زنانه می‌روند. برای مثال «ناظر» ساخته کلوئه اوکانو نیز از دیگر آثار بحث‌برانگیز امسال بود که گرچه در قالب تریلری هیچکاکی ساخته شده، به دلیل نگاه زنانه و زاویه دید متفاوت خود مورد توجه قرار گرفت.
