چگونه هویت مگس تغییر کرد؟

روزنامه هفت صبح، نگین باقری| در فیلم قهرمان ساخته اصغر فرهادی که برگرفته از یک ماجرای واقعی است بخش بزرگی از حوادث دراماتیک برگرفته از سوءتفاهمات زبانی ما ایرانیهاست. فیلم فرهادي این گونه نقدی میشود بر اخلاقیات مشهور و عموما حسنه ما که خب نقایص و ناکارآمدیهایی هم دارد. در ادبیات سیاسی ما که پیام گاهی با شعر، ضربالمثل یا کنایه رسانده میشود، سوءتفاهم و تفسیر اشتباه اتفاق خیلی رایجی است.
مثل تجربه همین چند روز پیش رئیسجمهور هنگام سخنرانی برای دانشجویان دانشگاه الزهرا که همه فکر کردند او دانشجویان معترض را به مگس تشبیه کرده. رئیسی آخرین نفری نخواهد بود که با این طناب به چاه میرود. قبل از او لاریجانی، روحانی، احمدینژاد، ظریف و بسیاری از دولتمردان دیگر با همین سوءتفاهمها روبهرو شدهاند.
سوءتفاهمهای ماندگار که با اسم سیاستمداران پیوند خورده و ماندگار شده؛ طوریکه امکان ندارد شما بگویید «لولو» و یاد محمود احمدینژاد نیفتید یا امکان ندارد که بگویید «گازانبری» و تصویر روحانی در ذهنتان نیاید. در گزارش زیر نمونهای از این سخنرانیهای معروف را آوردهایم که یا تعبیر اشتباهی از آن شده و یا آنقدر این اصطلاح تکرار شده که به اسم سخنران گره خورده.
سیمرغ رئیسی
این روزها از رئیسجمهور دو ویدئوي مختلف منتشر شده که بخشی از شعر معروف حافظ را برای شنوندهها میخواند. کدام بیت؟ «ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست». آخرینبار این بیت در جلسه رئیسجمهور با دانشجویان دانشگاه الزهرا خوانده شد. دقیقش را بخواهید، ماجرا اینطور بود:
«دشمنان تصور کردند که میتوانند در محیط دانشگاه به امیال پلید خود برسند، غافل از اینکه دانشجو و استاد ما بیدار است و آنقدر بصیرت دارد که اجازه نمیدهد دشمن در این رابطه کوچکترین حرکتی در جهت امیال خود کند، باید به او گفت که ایمگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست/ عرض خود میبری و زحمت ما میداری.»
نکته اما این بود که این سخنرانی بد فهمیده شد. به تعبیر آقای رئیسجمهور مگسانی دور سیمرغ هستند که باید آنها را دور کرد. حالا چه کسی سیمرغ است؟ دانشجوها. ولی این تصور پیش آمد که رئیسجمهور به دانشجویان توهین کرده. این ماجرای خوانش اشتباه از سخنرانی معروف تا آمریکا هم پیش رفت و مشاور امنیت ملی کاخ سفید به آن واکنش نشان داد و در توئیتی نوشت: «رئیسجمهور ایران معترضان را با مگس مقایسه کرد.»
خس و خاشاک احمدینژاد
ماجرای سیمرغ خیلی از افراد را به یاد خس و خاشاک از زبان احمدینژاد انداخت. این اصطلاح که به معنی آشغال و دورریز است، از زبان محمود احمدینژاد در جشنی بیرون آمد که به مناسبت پیروزی او در میدان ولیعصر تهران در روز ۲۴ خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد. او چه گفت: «ملت ایران یکپارچه است؛
در یک مسابقه فوتبال ۵۰ هزار، ۷۰ هزار تماشاچی میروند، آن کسی که تیمش باخته عصبانی است و به هر دری میزند، در ایران در انتخابات ۴۰ میلیون نفر خودشان بازیگر اصلی و تعیینکننده اصلی بودند، حالا ۴ تا خس و خاشاک در این گوشهها یک کاری میکنند. بدانید که این رودخانه زلال ملت جایی برای خودنمایی آنها نخواهد گذاشت.» اشاره او به چهل میلیون نفر کل رای دهندگان نشان میدهد که حداقل در این جملات منظور او طرفداران معترض میرحسین موسوی نبوده است هرچند این ماجرا شهرتی یافته که دیگر نمیشود آن روایت راجایگزین کرد.
گازانبری روحانی
روحانی همیشه برای یک وضعیت پیچیده، از ضربالمثلها و ادبیات کوچه و بازار استفاده میکرد. نمونه قدیمی آنهم روایتی به نقل از رقیب او، قالیباف بود که در حوادث کوی گفته بوده «اگر دانشجویان بیایند ما حمله گازانبری میکنیم.» اما اگر موضوع بر سر سوءتفاهم باشد، مهمترین سوءتفاهم از حرفهای او به زمانی برمیگردد که درباره نقد سخنرانی میکرد. سال 1396 روحانی گفت: «ما در زمان حکومت معصوم هم نقد داریم.» این جمله اینطور تعبیر شد که روحانی گفته است ما به امام زمان هم نقد داریم و همین منجر شد که دفتر رئیسجمهور اطلاعیه دهد و آن را تکذیب کند.
خودت بمال قاضیزاده هاشمی
پاسخی که وزیر بهداشت سال 1397 به مرد میانسال خراسانی داد، آن زمان خیلی معروف شد. آن مرد از هزینه سنگین فیزیوتراپی گلایه میکرد، اما وزیر بهداشت در پاسخ به گلایه این مرد میگوید که بهتر است خودش فیزیوتراپی کند و در ادامه توضیحاتی میدهد و با گفتن «خودت بمال» باعث خنده حضار میشود. آذرماه سال 98 رسانههای محلی خراسان رضوی خبر دادند که آن پیرمرد فوت کرد.
از قاضیزاده هاشمی یک نقلقول دیگر هم معروف شد. او به نیشابور رفته بود و از قضا داشت به شرایط انتقاد میکرد که گفت: «مشکلات زیاده. تقاضاها فراوان و عقبماندگیهای مزمن مدیریتمون همینه که هست. بالاخره «شما» رای دادید و رئیسجمهور و نماینده مجلس انتخاب کردید. مدیر انتخاب کردید، استاندار انتخاب کردید، او فرماندار انتخاب کرده. خیلی اعصاب هم را آزار ندهیم. تا این فردی که هستیم، باشیم، درآمدمان هم رو به کاهش است.»
ولی از این تعداد جمله فقط «همینه که هست» باقی ماند که تعبیر خوبی از آن نمیشد کرد. قاضیزاده هاشمی یا روابط عمومی خوبی نداشت و یا بدموقع با خبرنگاران مواجه میشد؛ بهخاطر اینکه یکبار دیگر هم چنین اظهاراتی داشت؛ «آیا مردم حاضرند برای دو، سه سال طول عمر بیشتر یک نفر، یک میلیارد تومان در سال هزینه کنیم؟» او این جملات را در پاسخ به نبود داروهای بیماران اسامای گفته بود. جملهای تند و تیز اما واقعیتی که شاید بهتر باشد آن را به زبان نیاورد تا اینکه تلویحا به بهصرفه نبودن زنده ماندن این بیماران اشاره کرد.
مرد دانا و خودتون میدانید و مملکتتون
این «بمالبمال» آن سال همزمان شده بود با یک نقلقول پیرمرد روستایی در مواجهه با وزیر کشاورزی وقت دولت دوازدهم. ماجرا این بود که یک روز حجتی، وزیر کشاورزی دولت در سفر استانی به طبس با پیرمرد کشاورزی روبهرو میشود که مشابه پیرمردهای دانای روستایی بخشی از غزل معروف حافظ را برای او میخواند تا تلویحا بگوید امیدی به فردای این وزارتخانه ندارد. او دستش را روی شانه وزیر گذاشت و با تکان دادن آن خطاب به وزیر اینطور گفت:
پیرمرد: یک گوجه فرنگی توی مملکتتون ۷۰۰ تومن شده!
حجتی: خب؟
پیرمرد: گوش میکنی یا نه؟
حجتی: خب!
پیرمرد: روزگار است هر روز بدتر میبینم، این جهان را پر از خاک و خطر میبینم، دختران را همه جنگ است با مادر، پسران را همه بدخواه پدر میبینم. خودتون میدونید و مملکتتون. خداحافظ.
سوءتفاهمهای مذاکرات
بعضی از سوءتفاهمها حین ترجمه اتفاق افتاده و از قضا همین موضوع در مذاکرات هستهای، به دفعات زیاد روي توافق سایه انداخت. برای مثال احمدینژاد یکبار در سخنرانی خود گفته بود که غرب باید دست از بچهبازی بردارد و با دم شیر بازی نکند. نشریه اسپانیایی الپائیس نوشت: «رئیسجمهور ایران غرب را متهم به كودكآزاری كرد و گفت كه شورای امنیت نباید با شیرها بازی كند.» نشریه لا كرودونیای ایتالیا اینگونه ترجمه کرد: «احمدینژاد به غربیها هشدار داد كه نباید با لجبازی به كودكان تجاوز كنند و شیرها را بكشند.»
مشابه این سوءتفاهمهای از نوع ترجمه شده زیاد است. مثل آن نقلقول از لاریجانی که در زمان ریاست بر مجلس درباره مذاکرات گفت: «با نشان دادن لولوی شورای امنیت، مردم ایران رو به قبله نمیشوند.» این جمله به نقل از او در نیوزویک اینطور ترجمه شد: «علی لاریجانی گفته است كه اگر شورای امنیت مثل موجوداتی كه بچهها را میترسانند ظاهر شود، مردم ایران به سوی قبله مسلمانان جهان دراز نمیكشند.»
نشریه اسپانیایی الپائیس اینگونه سخنان رئیس مجلس را ترجمه کرد: «علی لاریجانی گفت كه اگر شورای امنیت چیز ترسناكی را هم به ایرانیان نشان دهد، باز هم مردم ایران به سوی عربستان سعودی نمیخوابند.» نشریه فرانسوی اومانیته هم نوشت: «علی لاریجانی گفت كه دراز كشیدن ایرانیان به سوی مركز اعتقادات مسلمانان بستگی به این دارد كه آنها از موجودات افسانهای بترسند، این یك داستان ایرانی است.»