درباره سعیدها؛ از ‌کنگرانی تا ‌معروف و خیلی‌های دیگر

روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| ‌سعید، اسمی است از مصدر سعد در عربی و معنایش خوشبخت و سعادتمند است. نام مردانه است. اگر بخواهند روی زنان بگذارند، می‌شود «سعیده». سپهر عمومی ایران، از سیاست گرفته تا عالم حوادث و از ورزش تا هنر، مملو است از آدم‌هایی با نام سعید که فارغ از خوب و بدشان، در نوع خود آدم‌های مهمی هستند. این هفته، به بهانه برکناری یکی از این «سعید»ها، یعنی سعید محمد، از سمت دبیری شورای عالی هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور، یا به عبارت ساده، از ریاست منطقه آزاد کیش و قشم و چابهار و …، از این سعیدها سخن خواهیم گفت.

این فهرست می‌توانست البته نام‌های دیگری هم داشته باشد مثل سعید کریمیان که موسس و مدیر شبکه جم بود و به طرز مشکوکی در ترکیه کشته شد یا سعید محسن که از موسسین سازمان مجاهدین خلق، قبل از التقاط و البته قبل از تبدیل آن به سازمان تروریستی بود و نیز سعید پیردوست و سعید سهیلی در میان سینماگران یا حتی سعید صادقی، بازیکن فعلی پرسپولیس ولی علی الحساب، بیست و پنج نفر را برایتان برگزیدیم.

اولین «سعید» معروف ایران کیست؟ از گذشته ایران، اسامی زیادی به ما نرسیده است ولی دست کم در میان ادبا و پادشاهان که بگردی می‌توانی نخستین «سعید» معروف ایران را در میان شاهان پیدا کنی. در قرن چهارم هجری، شاهی را پیدا کردیم به نام «ابوالحسن نصر بن احمد بن اسماعیل سامانی». حق دارید که بپرسید سعیدش کجاست. او سی و هفت سال زیست کرد و در هشت سالگی به شاهی رسید ولی آن طور که در تواریخ آمده بعد از برخی فتوحات، به لقب «امیر سعید» ملقب شد. اگر از نام بپرسید ولی باید به «ابوسعید فضل‌الله بن ابوالخیر» معروف به شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف و شاعر نامدار ایرانی قرن چهارم و پنجم اشاره کنیم که از سال 375 هجری قمری تا 440 هجری قمری در ایران زیست کرد و برخی رباعیات و ابیات پراکنده نیز از او به جا مانده است.

امنیتی‌ها
یکی از مشهورترین سعیدهای ایران، سعید امامی است. نام دیگرش سعید اسلامی است. بالاترین سمتش، معاون امنیتی وزارت اطلاعات در دوران علی فلاحیان و دری نجف آبادی. متولد سال 1336 در شیراز بود و یکی از دانش آموختگانی بود که در دوره پهلوی با بورس تحصیلی دولت به آمریکا رفت و با مدرک مهندسی هوافضا دانش‌آموخته شد. او در 52 سالگی، بنا به روایت رسمی زندان، با خوردن داروی نظافت خودش را کشت.

چرا در زندان بود؟ به خاطر پرونده قتل‌های زنجیره‌ای. قتل‌هایی که در پاییز 1377، با قتل داریوش فروهر، پروانه اسکندری، محمد مختاری و محمدجعفر پوینده افشا شد و بعد از آن وزارت اطلاعات در بیانیه‌‍‌ای رسمی اعلام کرد «معدودی از همکاران مسئولیت‌ناشناس، کج‌اندیش و خودسر این وزارت که بی‌شک آلت دست عوامل پنهان قرار گرفته و در جهت مطامع بیگانگان دست به این اعمال جنایتکارانه زده‌اند» در میان عوامل آن وجود دارند. سعید امامی به این اتهام به زندان رفت ولی پیش از برگزاری دادگاه این پرونده در دی 1379، خود را در خرداد 1378 کشت.

دستگاه امنیتی ایران البته سعید دیگری دارد به نام سعید حجاریان. آن سعید یکی از موسسین این دستگاه است. او نماینده دولت بود در زمان بحث پیرامون لایحه تشکیل وزارت اطلاعات ایران. در آن زمان کارمند نخست وزیری بود در بخش اطلاعاتی‌اش. حجاریان متولد 1333 در نازی‌آباد تهران است ولی اصلیتش کاشانی است. نامش در دستگاه امنیتی ظاهرا سعید مظفری بوده است. او دانش آموخته دانشکده فنی دانشگاه تهران است.

بعد از انقلاب در کمیته کار می‌کرده و بعد رفته به اطلاعات ارتش و در آنجا، در کشف و پیگیری کودتای نوژه خوش می‌درخشد. بعد از آن است که پله پله رشد می‌کند و طرح تاسیس وزارت اطلاعات را با کمک سایرین می‌نویسد. مدتی هم در این وزارتخانه کار می‌کند. در دولت هاشمی رفسنجانی به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری می‌رود و تحصیلات خود را تا مقطع دکترا ادامه می‌دهد و رفته رفته به یکی از تئوریسین‌های اصلاحات تبدیل می‌شود، به جبهه مشارکت می‌رود، روزنامه سلام امروز را منتشر می‌کند و یکی از اعضای اولین شورای شهر تهران می‌شود.

در اینجا پای یک سعید دیگر به میدان می‌آید. سعید عسگر. او متولد سال 1359 بود. اهل و ساکن شهرری. او در آن زمان دانشجوی مهندسی شیمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب بود و البته از اهالی جامعه حزب اللهی در شهرری که به آن «دخمه» می‌گفتند. عسگر در 22 اسفند 1378، به همراه فرد دیگری به نام مجیدی، با یک موتورسیکلت، سعید حجاریان را ترور کرد. انگیزه او از این ترور، برخورد با توهین این روزنامه به رهبر انقلاب بیان شد.

به هر حال کاری که سعید عسگر با سعید حجاریان کرد باعث شد حجاریان برای همیشه بخشی از قدرت تکلم و نیز قدرت راه رفتن خود را از دست بدهد. البته تیر، آن طور که عسگر می‌خواست به هدف ننشست و حجاریان زنده ماند و هنوز هم یادداشت‌ها و اکت‌های سیاسی دارد تا جایی که حتی بعد از انتخابات سال 1388 هم به مدت سه ماه، در زندان بود.

قاضی‌ها و مجرم‌ها
مشهورترین سعیدِ قاضی در ایران سعید مرتضوی است. به قول ویکی‌پدیایش، زاده 1346 در تفت، از توابع استان یزد. در میانه دهه شصت به تهران آمد و در دانشگاه علوم قضایی درس خواند و قاضی شد ولی رشدش از سال 1373 بود که در تهران قاضی شد. او وقتی مشهور شد که در مقام قاضی دادگاه مطبوعات (البته در آن زمان که دادسرا و دادگاه یکی بود) چند ده روزنامه را توقیف کرد.

او از اردیبهشت 1382 دادستان تهران شد و این مقام را تا سال 1388 در اختیار داشت اما فاجعه کهریزک که در آن دست‌کم سه نفر از بازداشتی‌های حوادث پس از انتخابات پس از آزار و اذیت کشته شدند، باعث شد که به مقامی دیگر یعنی معاونت دادستانی کل کشور منتقل شود. پس از یک سال، او توسط رئیس دولت وقت به ریاست سازمان تامین اجتماعی گذاشته شد و همین ریاست هم باعث شد ماجرای استیضاح وزیر کار دولت احمدی‌نژاد و یکشنبه سیاه و پخش فیلم برادر رئیس مجلس و دعوای لاریجانی و احمدی‌نژاد پدید آید. در نهایت هم او به‌خاطر همان پرونده کهریزک به حبس محکوم شد و مدتی به زندان رفت.

مشهورترین مجرم در ایران با نام سعید هم، «سعید حنایی» است. متولد 1341 و مشهور به قاتل عنکبوتی. او از مرداد ۱۳۷۹ تا فروردین ۱۳۸۰، ۱۶ زن را در مشهد به قتل رساند و به همین خاطر محاکمه و اعدام شد. آن‌طور که همسرش گفته، بعد از تعرض نافرجام یک راننده تاکسی به همسرش، بدبینی سابقش به جامعه افزایش پیدا می‌کند و تصمیم می‌گیرد زنانی که آن‌ها را بدکاره می‌دانسته، بکشد و فساد را در جامعه از بین ببرد.

یکی دیگر از مجرمین مشهور با نام سعید، سعید ملک‌پور بود. متولد سال 1354. او در سال 1387 دستگیر و از سوی دادگاه انقلاب محکوم به اعدام شد اما در شهریور ۱۳۹۲ اعلام شد که حکم او با یک درجه تخفیف به حبس ابد تغییر یافته ‌است. جرمش مدیریت چند سایت پورنوگرافی فارسی‌زبان بود. او نهایتا در ۲۹ تیر ۱۳۹۸ در حالی که بعد از ۱۱ سال زندان برای نخستین بار با وثیقه یک و نیم میلیارد تومانی به مرخصی آمده بود، به کانادا گریخت.

سیاستمداران
خب در میان سیاستمداران چه کسی برای آغاز بهتر از سعید جلیلی؟ متولد سال 1344 در مشهد. یکی از فارغ‌التحصیلان دانشگاه امام صادق که اهل جبهه و جنگ و جانباز هم هست. او از سال 1368 وارد وزارت امور خارجه شد و از سال 1376 معاون اداره آمریکا در وزارت خارجه شد ولی نتوانست در دولت اصلاحات، در تیم وزارت خارجه دوام بیاورد و به دفتر رهبری رفت. با روی کار آمدن احمدی‌نژاد او به وزارت خارجه بازگشت و دو سال بعد، دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران شد.

از سال 1386 تا 1392. او که با دیدگاه‌های خاص خود در مورد تحریم و روابط خارجی، یکی از بزرگ‌ترین حامیان سیاست خارجی رادیکال در ایران است؛ در حال حاضر عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو شورای راهبردی روابط خارجی هم هست. جلیلی دو بار تاکنون در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرده و در سال 1392، با حدود 4 و نیم میلیون رای، پس از حسن روحانی و محمدباقر قالیباف سوم شد و در انتخابات 1400 هم، سه روز پیش از انتخابات، به نفع رئیسی استعفا داد.

دولت رئیسی البته یک سعید دیگر هم داشت. سعید محمد. او هم یکی از کسانی بود که دوست داشت شانس خود را برای ریاست جمهوری در سال 1400 امتحان کند ولی در نهایت وارد کاندیداها هم نشد. او ورودی سال 1366 به سپاه بود و از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۳ مدیرعامل گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم) بود و از سال ۱۳۹۷ تا اسفند ۱۳۹۹ فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا بود. در دولت رئیسی هم که به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور در امور مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی و دبیر شورای عالی به همین نام فعال بود که به‌تازگی از این سمت برکنار شده است.

با یک بررسی اجمالی به‌نظر می‌رسد که «سعید نمکی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جنجالی دولت حسن روحانی، اولین و تنها سعیدِ «وزیر» در تاریخ ایران باشد. او که در دوره‌هایی از مدیریت کرونا با حرف‌هایش بدجور حرص‌مان را درمی‌آورد و حالا سمتی رسمی ندارد، متولد سال 1337 در کاشان بود. تخصصش داروسازی بود و از سال 1397 تا 1400 به‌عنوان وزیر مشغول به کار بود. او البته بیشتر سابقه دولتی خود را در سازمان برنامه و بودجه داشته است.

به این فهرست البته باید سعید زیباکلام را هم اضافه کنیم. تا اسم زیباکلام می‌آید همه یاد «صادق»شان می‎‌افتند ولی صادق یک برادر دارد به فاصله سنی 5 سال کوچک‌تر به نام سعید. متولد سال 1332 است و مثل برادر استاد دانشگاه تهران بوده ولی بازنشسته است. در گروه فلسفه هم مشغول به کار بود. او مثل برادر در انگلستان درس خوانده و کمی هم سمت دولتی داشته است. مثلا ریاست صداوسیمای استان کردستان، سفارت ایران در فیلیپین و نیز سمت‌‌های دیگر در وزارت خارجه.

او در حال حاضر به دلیل مواضع انتقادی مورد توجه قرار گرفته که او را به مواضع برادر اصلاح طلبش نزدیک کرده است با این تفاوت که سویه انتقادی سعید زیباکلام بیشتر از حیث عدالتخواهی است. در این بخش سیاستمداران باید از سعید قاسمی هم یاد کنیم. رزمنده سال‌های دور جنگ و فعال جهادی و البته سخنران رادیکال این روزهای جریان حزب‌الله که با سخنان تندش شناخته می‌شود. همچنین در میان اصلاح‌طلبان یادی کنیم از سعید شریعتی که همین اواخر و با مناظره‌ای که در صداوسیما داشت در مورد حجاب، بیشتر شناخته شد و تا پیش از آن یکی از افراد حزبی شناخته شده در میان جریان اصلاح‌طلب بود. همچنین ذکر خیری کنیم از اقتصاددان و سیاستمدار دیگر اصلاح‌طلب یعنی سعید لیلاز که البته پیشه مطبوعاتی هم دارد و البته با یادی از سعید خطیب‌زاده واقعا دیگر به این بخش پایان بدهیم. او سخنگوی پیشین وزارت خارجه ایران بود. وزارت خارجه خیلی سعید داشته است ظاهرا!

سینماگران
نام سعید، در میان سینماگران ایرانی ظاهرا بیشتر برای قدیمی‌هاست. به ترتیب سن اگر بخواهیم شروع کنیم باید از سعید پورصمیمی آغاز کنیم که آخرین تصاویری که از او به یاد داریم روی فرش قرمز جشنواره کن بود در حضور پرحاشیه فیلم «برادران لیلا» به کارگردانی «سعید روستایی» (کمی جلوتر به او نیز خواهیم پرداخت). پورصمیمی فارغ‌التحصیل رشته بازیگری و کارگردانی تئاتر از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است و استاد بازی در نقش‌های دوم است به نوعی که موفق به کسب سه سیمرغ بلورین برای فیلم‌های «ناخدا خورشید» اثر «ناصر تقوایی»، تحفه‌ها اثر «ابراهیم وحیدزاده» و پرده آخر اثر «واروژ کریم مسیحی» در این رسته شده و رکورددار دریافت این جایزه است.

پس از او به سعید راد می‌رسیم. نام کاملش احمد سعید حق‌پرست راد است. متولد سال 1325. نخستین حضورش در سینما در سال 1350 برای فیلم «فاتحین صحرا» بود به کارگردانی «محمد زرین دست». ظاهرا آشنایی این دو با هم در بولینگ عبدو، صورت می‌گیرد. در تقاطع بزرگراه صدر و خیابان شریعتی کنونی که به آن مجموعه فرهنگی ورزشی شهید چمران می‌گویند. راد یک سال بعد، می‌درخشد و با بازی در «صبح روز چهارم» اثر «کامران شیردل» و «تنگنا» از «امیر نادری»، دو جایزه از جشنواره سینمایی سپاس می‌گیرد. بعد از انقلاب تا زمان بازی در فیلم سینمایی «عقاب‌ها» ساخته «ساموئل خاچیکیان» در سال 1363، به فعالیت ادامه می‌دهد ولی بعد از آن ممنوع‌الکار می‌شود و ایران را هم ترک می‌کند تا سال 1382 که با «دوئل»، اثر «احمدرضا درویش» به سینما باز می‌گردد. او برای فیلم گیرنده (۱۳۹۰) دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فیلم فجر را کسب کرده است.

نام سومی که اینجا باید از او یاد کنیم سعید کنگرانی است. متولد 1333. او برخلاف راد، از کودکی در صحنه تئاتر فعالیت می‌کرد و حتی اولین تجربه سینمایی او قبل از راد بود؛ در سال 1349 در فیلم «رضا موتوری» اثر «مسعود کیمیایی». او کلا در 8 فیلم سینمایی و يك‌سریال تلویزیونی فعالیت کرد و نقش به یاد ماندنی‌اش در سریال دایی‌جان ناپلئون و فیلم‌های در امتداد شب و دایره مینا در سینما از کارهای شاخص اوست. آخرین فیلم اکران شده او پس از انقلاب در سال 1361، فیلم «گرداب» به کارگردانی «حسین دوانی» بود که البته توقیف شد.

او پس از آن ممنوع‌الکار شد، در سال 1367 ایران را ترک کرد و به آمریکا رفت و پس از 16 سال به ایران بازگشت و در فیلم سینمایی «ازدواج به سبک ایرانی» به کارگردانی «حسن فتحی» بازی کرد و پس از آن نیز دیگر فرصت کار پیدا نکرد و شهریور 1397 در تهران از دنیا رفت.
بعد از این‌ سه پیشکسوت برسیم به یک نسل جلوتر. به سعید آقاخانی. متولد 1350. او هم دانش‌آموخته تئاتر از دانشگاه تهران است و کارش را در تلویزیون از سال 1372 در کمدی‌های مهران مدیری آغاز کرد و از سال 1376 وارد سینما هم شد ولی توانست خود را از سایه نام کارگردان‌ها بیرون بیاورد

و در سال 1383، خود دست به کار شود و سریال «خانه‌به‌دوش» را برای رضا عطاران، طراحی کند. او در سال‌های اخیر به خاطر ساخت سریال‌های طنز «نون خ» و بازی در دو فیلم سینمایی «قسم» به کارگردانی «محسن تنابنده» و «خون شد» اثر «مسعود کیمیایی» مورد تحسین قرار گرفته است. و در نهایت اشاره کنیم به «سعید روستایی». متولد سال 1368 که کارشناسی سینما از دانشگاه سوره دارد. او فعالیت خود را در اوایل دهه‌ ۱۳۹۰ با فیلم‌های کوتاه آغاز کرد و برای ساخت درام‌های تحسین‌شده ابد و یک روز و متری شیش و نیم شناخته شده ‌است.

ورزشکاران
در میان ورزشکاران سه ورزشکار از سه ورزش یعنی کشتی و والیبال و فوتبال داریم که مشهور هستند. در کشتی، سعید عبدولی متولد 1368 در اندیمشک. او بیشتر به خاطر اعتراض خاصش به زمین و زمان، در ذهن ما مانده ولی در رشته کشتی فرنگی، مدال برنز بازی‌های المپیک ۲۰۱۶ ریو و مدال طلای مسابقات قهرمانی کشتی جهان ۲۰۱۱ و بازی‌های آسیایی ۲۰۱۰ را کسب کرده‌است.

در والیبال، سعید معروف، شاید شاخص‌ترین چهره ورزشی ایران باشد. متولد سال 1364 در ارومیه. با سابقه چند بار کسب مقام بهترین پاسور در مسابقات جهانی و ملقب به بهترین پاسور آسیا و تجربه حضور تقریبا 16 ساله در تیم ملی. او یکی از اعضای نسل طلایی والیبال ایران است که از سال 1380 وارد تیم ملی نوجوانان و چهار سال بعد وارد تیم ملی بزرگسالان شد و پس از مدتی به کاپیتانی این تیم هم رسید. و در فوتبال سعید عزت‌اللهی را داریم. متولد سال 1375 در بندرانزلی. هافبکی که از شهرداری انزلی و ملوان به تیم سی اتلتیکو مادرید پیوست ولی پس از یک سال به تیم روستوف رفت. او از اردیبهشت 1394 به تیم ملی ایران هم دعوت شده است.

‌موسیقی و نواهای مذهبی
و در پایان اشاره‌ای کنیم به سعید حدادیان. مداح معروف تهرانی که هیاتش در مهدیه بزرگ امام حسن وابسته به هیات رزمندگان استان تهران است. او متولد سال 1349 است و در کنار مداحی، در نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه تهران نیز مشغول به فعالیت است. نوحه معروف «یاد امام و شهدا» معروف‌ترین نوحه اوست. حدادیان، یکی از مداحان سیاسی و طرفداران جریان اصولگرا هم هست.

و بالاخره اشاره کنیم به پرواز همای که نام اصلی او سعید جعفرزاده احمد سرگورابی است. او متولد 1358 در احمد سرگوراب شهرستان شفت از استان گیلان است. در تهران تحصیل موسیقی کرده و از حدود سی سالگی به فعالیت حرفه‌‎ای در این خصوص پرداخته که اوج آن اجرای اپرای حلاج در سال 1397 است.