از همین رو، در ادبیات علمی میان خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیک و هیدروژئولوژیک تمایز قائل میشوند و تأکید دارند که بهبود هر یک از این ابعاد نه همزمان، بلکه در مقیاسهای زمانی متفاوت و با تأخیر رخ میدهد.
بر این اساس، هرچند وقوع بارشهای قابلتوجه در یک بازه زمانی کوتاه ممکن است از نظر آماری چشمگیر باشد، اما چنین رخدادی لزوماً به معنای خروج از خشکسالی یا ورود به یک دوره ترسالی پایدار نیست؛ بلکه آنچه در این شرایط مشاهده میشود، معمولاً بهعنوان یک ناهنجاری مثبت کوتاهمدت بارش یا دورهای تر بارشی موقت تفسیر میشود که در بهترین حالت میتواند وقفهای گذرا در خشکسالی هواشناسی ایجاد کند، بیآنکه الزاماً به بهبود معنادار در سامانههای هیدرولوژیک و منابع آب زیرزمینی بینجامد.
این تمایز زمانی و مفهومی بهخوبی در شاخص استاندارد بارش (SPI) نیز بازتاب یافته است؛ شاخصی که بهعنوان یکی از ابزارهای پایه پایش خشکسالی از سوی WMO معرفی شده و صرفاً انحراف بارندگی از میانگین بلندمدت را نشان میدهد. از آنجا که SPI متغیرهایی نظیر دما، تبخیر، رواناب، دبی رودخانهها و وضعیت آبهای زیرزمینی را در محاسبات خود لحاظ نمیکند، مثبت شدن آن در مقیاسهای زمانی کوتاه پدیدهای شناختهشده و نوسانپذیر است و در چارچوب علمی نمیتوان آن را نشانه ترسالی پایدار یا تغییر رژیم اقلیمی تلقی کرد.
در ادامه همین منطق، نتایج مطالعات متعدد ـ بهویژه در مناطق خشک و نیمهخشک ـ نشان میدهد که سامانههای منابع آب، بهخصوص آبخوانها، با تأخیر زمانی به تغییرات بارش واکنش نشان میدهند؛ ازاینرو، جبران کسریهای انباشته در این سامانهها مستلزم تداوم بارش مؤثر در بازههای زمانی میانمدت و بلندمدت است. در مقابل، بارشهای شدید و کوتاهمدت، هرچند ممکن است ناهنجاری مثبت در آمار بارندگی ایجاد کنند، اغلب از نظر هیدرولوژیک کارایی محدودی دارند و در بسیاری موارد به افزایش رواناب سطحی، بروز سیلاب و خسارت منجر میشوند.
بنابراین، بهکارگیری تعابیری مانند «گذار سریع از خشکسالی شدید به ترسالی کمسابقه» بدون تصریح شاخص مورد استفاده، مقیاس زمانی تحلیل و دامنه مکانی دادهها، با زبان محتاطانه و تحلیلی علم اقلیم ـ آنگونه که در اسناد مرجع WMO و IPCC مورد تأکید قرار گرفته ـ همخوانی کامل ندارد. روشنسازی این تمایزها نه به معنای نفی امید، بلکه شرط تحلیل واقعبینانه تحولات اقلیمی و پیشنیاز تصمیمگیری مسئولانه در حوزه مدیریت منابع آب و محیط زیست است.
