مقایسه سرعت نگارش مقاله در ایران و هاروارد

روزنامه هفت صبح، گروه ویژه | کاربران شبکه‌های اجتماعی در حال دست به دست کردن یک اینفوگرافیک هستند که نشان می‌دهد تعداد مقاله‌های علمی چاپ شده توسط اساتید ایرانی چقدر است. وقتی این آمار را دیدیم در ابتدا به صحت آن شک کردیم. در این آمار برخی عددها به نظرمان غیرواقعی آمد. به عنوان مثال مجموع مقالات علمی ثبت شده توسط یک استاد ایرانی ۱۲۴۹ مقاله ذکر شده که اگر بخواهیم حساب و کتاب کنیم، متوجه می‌شویم این استاد در پنج سال گذشته هر ۳٫۵روز یک مقاله منتشر کرده است.

برای آنکه ببینیم منبع این خبر چقدر درست است، ابتدا در منابع فارسی جست‌وجو کردیم و متوجه شدیم مدتی قبل خبرگزاری «نسیم‌آنلاین» آن را منتشر کرده است. باز هم قانع نشدیم و دنبال منبع خارجی آن گشتیم که فهمیدیم سایت معتبر scopus آن را منتشر کرده و به نظر می‌رسید، درست است و برخی از اساتید ایرانی بیشتر از هزار مقاله چاپ شده دارند. حس کنجکاوی‌مان بیشتر شد و با خودمان گفتیم حتما این آمار در میان اساتید خارجی نیز صدق می‌کند.

برای نمونه، اعضای هیات علمی فیزیک دانشگاه «هاروارد» و «پرینستون» را سرچ کردیم که با پیش‌بینی‌مان صدق نمی‌کرد. رئیس دپارتمان فیزیک دانشگاه هاروارد فقط ۴۲۲ مقاله منتشر شده دارد و سایر اعضای هیات علمی دپارتمان فیزیک این دو دانشگاه نیز هر کدام بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ مقاله دارند… ماجرا چیست و چگونه این اتفاق رخ داده است؟

***اصل خبر:خبرگزاری «نسیم آنلاین» نوشته:
بر اساس آنچه سایت در اسکپوس نمایه شده است، بیشترین سرعت نشر مقاله علمی در میان محققین ایرانی مربوط به دکتر امیرحسین صاحبکار است‌که در پنج سال گذشته هر۲٫۷۵ روز یک مقاله منتشر
‌کرده است.

* دکتر فریدون عزیزی در طول دوران علمی خود که ۱۲۴۹ مقاله دارد. سرعت نشر مقاله در پنج سال گذشته‌اش معادل هر ۳٫۵ روز یک مقاله بوده است.

* دکتر محمد رضا گنجعلی نیز طی سال‌ها فعالیت علمی خود ۱۱۱۳ مقاله دارد. وی در پنج سال گذشته به طور متوسط هر ۴٫۴۸ روز یک مقاله در نشریات معتبر منتشر کرده است.

* دکتر باقر لاریجانی با داشتن ۱۰۵۹ مقاله در در پنج سال گذشته هر ۴٫۸۹ روز یک مقاله منتشر کرده است.سرعت محاسبه شده، سرعت متوسط همکاری در نشر مقاله و مستند علمی در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ است. تعداد مقاله ذکر شده مربوط به کل عمر پژوهشی فرد است.

***چند نکته از این آمار
برای اطلاعات بیشتر از مقاله‌های پژوهشی این اساتید، خودمان دست به کار شدیم و نام آن‌ها در سایت «اسکپوس» سرچ کردیم. در جست‌وجوهایمان به نکات زیر رسیدیم:

* یک: برای آنکه ببینیم تاثیرگذاری یک مقاله چقدر است باید به میزان تعداد رفرنس‌هایی که مقالات دیگر علمی به آن‌ها داده‌اند نگاه کنیم. اساتید فوق که بالای هزار مقاله منتشر کرده‌اند، فقط بین ۶۰ تا ۸۰ بار ارجاع داده شده است که آن‌ها نیز عمدتا ایرانی هستند. این در حالی است که به مقاله‌های اساتید مطرح بین‌المللی که کمتر از نصف این آمار مقاله چاپ کرده‌اند، بیشتر از دو برابر اساتید ایرانی ارجاع داده شده است.

* دو:نگارش مقاله‌های مشترک از دیگر نکات مهم مقاله‌های اساتید ایرانی است. نام اکثر این اساتید در کنار چندین دانشجو و استاد دیگر به چشم می‌خورد و تعداد مقاله‌های تک نفره یا دو نفره آن‌ها بسیار کمتر است. این در حالی است که معمولا اساتید مشهور بین‌المللی، تک نفره یا دو نفره مقاله نوشته‌اند و خیلی هم کم پیش می‌آید که با دانشجوهای خود مقاله نوشته باشند.

* سه:شیب تند تعداد مقالات منتشر شده توسط اساتید ایرانی از دیگر نکات قابل توجه در این سایت است. تعداد مقاله‌های منتشر شده توسط اساتید ایرانی در پنج سال گذشته ناگهان شیب تندی گرفته در حدود دو تا سه برابر قبل شده. در میان اساتید بین‌المللی اما این نکته صادق نیست و روند انتشار مقاله‌های آن‌ها از یک شیب منطقی پیروی می‌کند. ‌

* چهار: تنوع موضوع‌های مقاله‌ها از دیگر تفاوت‌هاست. اساتید ایرانی در زمینه‌های گوناگی اقدام به پژوهش و انتشار مقاله کرده‌اند که موضوع‌های برخی از آن‌ها با یکدیگر بسیار متفاوت است. این امر هم زمان زیادی را می‌طلبد و هم اشراف کافی به موضوعات میان رشته‌ای. این در حالی است که اساتید بین‌المللی معمولا در یک حوزه خاص و جزئی اقدام به نگارش مقاله کرده‌اند.

* پنج:ارتباطات بین کشوری از دیگر تفاوت‌هاست. مقاله‌های اساتید ایرانی معمولا با همکاری اساتید و دانشجویان ایرانی نوشته شده اما اساتید بین‌المللی از اساتید کشورهای دیگر نیز برای نگارش مقاله‌های خود استفاده کرده‌اند.

* یک مقایسه: همانطور که در ابتدای گزارش نیز گفتیم، آمار مقاله‌های اساتید خارجی با اساتید ایرانی قابل توجه است. به عنوان مثال Efthimios Kaxiras که رئیس دپارتمان فیزیک دانشگاه «هاروارد» است، ۴۲۲ مقاله دارد. سایر اعضای دپارتمان فیزیک دانشگاه «هاروارد» و «پرینستون» نیز در حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ مقاله دارند. از سوی دیگر چهره‌ای مانند «مریم میرزاخانی» نیز فقط ۲۱ مقاله علمی منتشر شده دارد.

* رشد علم، دلیل افزایش مقالات: با وجود برخی نگاه‌های منفی که نسبت به تعداد مقالات ایرانی منتشر شده توسط اساتید ایرانی وجود دارد اما تحلیل‌های مثبتی نیز درباره آن وجود دارد که خواندنش خالی از لطف نیست. به عنوان مثال «محمدجواد دهقانی» درباره این موضوع گفته بود: «در سال ۲۰۱۹ میلادی تعداد مقاله‌های منتشر شده توسط ایرانی‌ها به ۶۰ هزار مقاله رسید که شاهد رشد ۶۰ برابری مقالات هستیم.

وقتی از هزار مقاله به ۲ هزار مقاله می‌رسیم، رشد صددرصدی را مشاهده می‌کنیم اما وقتی می‌خواهیم از ۵۵ هزار به ۶۰ هزار مقاله برسیم، این امر به هیچ وجه به صددرصد نمی‌رسد چون میزان ظرفیت متخصصان علمی (۷۵هزار عضو هیأت علمی) کشور مشخص است. بر اساس شاخص‌ها، ایران به حد خوبی در تولید علم رسیده است. رسیدن به رتبه سه یا چهار دنیا بدون توجه به سایر شاخص‌ها به معنای توسعه علمی نیست بنابراین در کنار کمیت (رتبه ۱۶ ایران در تولید علم) شاخص‌های کیفی بسیار مهم‌تر است.»

*** این اساتید پرکار
* دکتر امیر حسین صاحبکار؛ ۹۳۴ مقاله: او عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. دکتر امیر حسین صاحبکار موفق به کسب عنوان دانشمند برگزیده دهه اخیر از سوی فرهنگستان علوم پزشکی شده و بیشتر مقالات انجام شده در زمینه بیماری‌های قلبی و عروقی، آتروسکلروز و چربی خون و درمان‌های نوین دارویی بوده و در بخش‌های سلولی، مولکولی و حیوانی مورد بررسی قرار گرفته است.

* دکتر فریدون عزیزی؛ ۱۲۴۹ مقاله: او که متولد ۱۳۲۱ است، فوق تخصص غدد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با درجه استاد تمامی است پیش‌تر ریاست این دانشگاه را بر عهده داشته و هم‌اکنون عضو هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی (عضو منتخب شورای عالی انقلاب فرهنگی) معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی است. او نشان درجه یک دانش از رئیس‌جمهور احمدی‌نژاد دریافت کرده‌است.

* دکتر محمدرضا گنجعلی؛ ۱۱۱۳ مقاله: او دکترای شیمی دارد و عضو هیات علمی دانشگاه تهران است. کتابخانه ملی ایران که سال گذشته میزبان او بود و از دکتر محمدرضا گنجعلی به پاس زحمات علمی‌اش تقدیر کرده، سال گذشته درباره او نوشته: «دکتر گنجعلی، در رتبه‌بندی‌های ISI و سایت تامسون رویترز طی سال‌های اخیر در بین یک‌درصد دانشمند برتر جهان قرار داشته است و تاکنون بیش از ۷۰۰ مقاله علمی از وی در نشریات داخلی و خارجی به چاپ رسیده است.»

* دکتر باقر لاریجانی؛ ۱۰۵۹ مقاله: محمد باقر اردشیر لاریجانی (متولد ۱۳۴۰) پزشک متخصص بیماری‌های داخلی و فوق تخصص بیماری‌های غدد درون ریز است و به عنوان استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران و مؤسس و رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز انتخاب شده. او که برادر لاریجانی‌های مشهور است، ترجیح داده از سیاست به دور باشد و بیشتر در سمت‌های پزشکی مشغول بوده.

باقر لاریجانی طی سالیان گذشته در سمت‌های مختلفی همچون رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران، رئیس شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، قائم مقام رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علوم پزشکی و معاونت‌های مختلف وزارت بهداشت، فعالیت داشته. در سال ۱۳۹۸ او طی حکمی به عنوان مشاور عالی وزیر بهداشت منصوب شد و درحال حاضر در سمت‌های نایب‌رئیس شورای‌عالی اخلاق پزشکی و کمیته ملی پیشگیری و مدیریت بیماری‌های غیرواگیر فعالیت دارد.