بهمن کوچیکه و بقیه دوستان
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| روز دوشنبه در انتهای مراسم ستاد مبارزه با مواد مخدر، خبرنگاری دوربین و میکروفن خود را به سمت حجت‌الاسلام خسروپناه، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برد و سوال جالبی پرسید. از آنجایی‌که مراسم درباره راهکارهای پیشگیری از اعتیاد بود، خبرنگار صدا‌و‌سیما درباره به کار رفتن ارزش‌های انقلاب روی اسامی سیگار سوال کرد.
عبدالحسین خسروپناه هم که چند ماهی است به دفتر این شورا آمده، جواب داد که مسئولیت تغییر نام این برندها را برعهده خواهد گرفت. حالا کدام سیگار؟ بهمن، آزادی و 57. این سه سیگار داستان‌های متفاوتی داشته‌اند که قصه یک مورد آن از پیش از انقلاب شروع می‌شود و دو سیگار بعدی پس از سال 1357. ولی هر سه سیگار در شرکت دخانیات ریشه گرفتند که دهه‌ها قبل، در اواخر قاجار تاسیس شده و تا همین سال 1391 هم یک شرکت دولتی بوده.
تولید سیگار در داخل کشور به‌صورت مشترک با کمپانی‌های خارجی و در دوره پهلوی دوم پا گرفت. نه اینکه قبل از آن اصلا سیگاری در بازار وجود نداشته باشد. مثلا در دوران قاجار روس‌ها سیگاری به اسم پاپیروس به کشور ما هم آوردند که توانست کنار قلیان برای خود جا باز کند. البته آن زمان به‌خاطر قیمت بالا فقط تاجرها و ثروتمندانی که با جوامع مهاجر تجاری، رابطه‌هایی داشتند سیگار می‌کشیدند.
یک نمونه واضح و روشن آن شهر تبریز بود که مرکز تجاری نفوذ ترکیه و روسیه شناخته می‌شد. آن زمان سیگار‌فروشی‌های زیادی در این شهر تاسیس شده بودند که سیگارهای متنوع می‌فروختند. یکی از این سیگارهای روس، مدل دست‌سازی بود که باید توتون آن را لای ورق می‌گذاشتند و آتش می‌زدند.
همه این‌ها را گفتیم تا به اینجا برسیم که چگونه بازار بزرگ سیگار کم‌کم شکل گرفت و باعث شد مجلس شورای ملی در دوران احمد‌شاه قانون انحصار دخانیات را برای آن تصویب کند تا امتیاز خرید و فروش و واردات آن را به حکومت بدهد. شرکت دخانیات در دوران پهلوی اول تاسیس و اولین سیگار دولتی سال 1316 ساخته شد.
همین سیگار داخلی بود که کم‌کم تغییر کرد و بهمن را در سال 1357 به بازار تحویل داد. ولی قبل از تولید بهمن ما چطور سیگار تولید می‌کردیم؟ با توتونی که از مزارع تهران، گیلان و آذربایجان غربی کشت می‌شد و به شرکت دخانیات ایران می‌رسید. دولت ورود و صدور، خرید و فروش، تهیه و نگهداری و حمل‌ونقل دخانیات و کاغذ سیگار را به‌عهده می‌گرفت.
معروف‌ترین توتون را در شهر اشنویه آذربایجان غربی می‌کاشتند که سیگار معروف اشنو از آنجا تولید شد. در دهه 30 اشنو به اوج فروش خود رسید و هنوز خبری از بهمن و بقیه سیگارهای معروف نبود. در دهه 40 کم‌کم اشنو کنار گذاشته شد و سیگار هما، زر و تاج رقیب اشنو شدند. رسم نامگذاری وقایع روی سیگار، از «بهمن» شروع نشده.
قبل از این‌هم مرسوم بود که شرکت دخانیات به هر مناسبتی یک سیگار جدید راهی بازار کند. مثلا در دهه 40 به مناسبت تاجگذاری، سیگار تاج با علامت تاجگذاری پادشاهی به بازار آمد. سیگار آسیا به دلیل مسابقات کشتی جهانی در تهران و سیگار زرین هم همزمان با نمایشگاه آسیایی تولید شدند. همین رسم و رسوم بود که تا مناسبت‌های مختلف بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد.
بهمن از کجا آمد؟ وینستون را چه شد؟
قصه سیگار بهمن چه بود؟ اواخر دهه 50 از سوی یک شرکت سوئیسی زمزمه‌هایی برای سرمایه‌گذاری در ایران به گوش رسید. این شرکت سوئیسی که خودش زیرمجموعه یک هلدینگ بزرگ در آلمان به‌نام ریمتسما بود با شرکت دخانیات ایران وارد همکاری شد و قرار شد سیگار مشترک خود را تولید کنند. آنها دهه 50 کمپانی سیگار مورد نظر را راه انداختند و اسم آن را گذاشتند مهر و اوایل روی بسته‌های آن، برچسب تولید داخل می‌زدند. این مهر چطور به بهمن بدل شد؟
به مناسبت انقلاب 57 در بهمن‌ماه اسم مهر به این کلمه تغییر کرد. با این حال نه فقط شرکت سوئیسی تولید‌کننده بهمن بلکه بقیه تولیدکننده‌های خارجی هم باید ایران را ترک می‌کردند؛ مثلا وینستون از کارخانه رینولدز و مارلبرو از فیلیپ موریس در ایران نمایندگی داشتند ولی ایران یک‌طرفه قراردادهای آنها را فسخ کرد، برای همین هم بعدا در دادگاه لاهه شکایتی عليه ما از سوی این شرکت‌ها مطرح شد. در نهایت 9 قاضی در این دادگاه به این رای رسیدند که ایران باید غرامت خروج رینولدز و فیلیپ موریس را بدهد.
حالا که آنها هم از بازار رفته بودند، سیگار تاج هم که کلا تعطیل شد ولی هما، زرین، مهر و شیراز چه شدند؟ آنها اوایل علامت‌های تاج خود را حذف کردند. حتی خود فروشنده‌ها هم به‌صورت دستی روی لوگوهای قدیمی خط می‌کشیدند و نمادهای سلطنتی آن را تغییر می‌دادند. سیگار بهمن هم که مشکلی از نظر نام و بسته‌بندی نداشت هنوز در انبارها پیدا می‌شد.
ضمن اینکه سوئیس نه‌تنها آن‌موقع بلکه هنوز هم بهمن را در کشور خود تولید می‌کند که با قیمت کمی گران‌تر به‌صورت قاچاق وارد کشور ما هم می‌شود. در هر صورت بعد از این دیگر نمی‌شد این‌همه نیاز کشور را با خط‌خطی کردن بسته سیگار و از باقی‌مانده‌های انبار شرکت بهمن تامین کرد. آن‌موقع مدیرعامل شرکت دخانیات شاکی بود که با وجود غیرقانونی اعلام کردن سیگارهای قاچاقی، هنوز فقط نصف مردم سیگار ایرانی می‌کشند.
برای اینکه جمعیت مردم سیگاری را به سمت محصول داخلی بکشانند، یک شرکت دیگر به شرکت‌های دخانی اضافه کردند و اسم آن را «آزادی» گذاشتند که آن‌موقع 60 ریال قیمت داشت. سیگار آزادی شهریور 1359 وارد بازار شد ولی خیلی وقت است که اصلا تولید نمی‌شود. برای همین تغییر نام آن تاثیر خاصی هم ندارد. بیشتر «آزادی»های بازار، بسته‌های نوستالژیک قدیمی هستند که از دهه‌ها قبل باقی مانده. اوایل انقلاب سیگار دیگری هم به‌نام «57» در 13 طرح و رنگ و مشخصات مختلف برای یادآوری سال پیروزی انقلاب تولید شد ولی این سیگار هم دیگر تولید نمی‌شود.
فروشنده‌های اینستاگرامی قیمت یک بسته «57» طلایی را حدود 80 هزار‌تومان تعیین کرده‌اند. سیگار 68 هم بعد از مرگ امام خمینی به بازار آمد. حتی یک سیگار دیگر به‌نام 1378 تولید شد که گويا به «30» شهرت داشت و به‌معنای سی سالگی انقلاب بود. روی سیگار تیر هم که بعد از انقلاب توليد مي‌شد، یک آیه سوره بقره درج شده بود و توصیه به این می‌کرد که «با دست خود خویشتن را به هلاکت نیندازید.» بهمن در این سال‌ها فعالیت چندانی نداشت و به‌جایش این سیگارها تولید می‌شدند تا اینکه آغاز دهه 70 شرکت دخانیات باز هم بهمن را به‌راه انداخت و سال 1373 محصول خود را بیرون داد. اما مثل قبل هنوز راضی‌کننده بود؟
بهمن ایرانی با تکنولوژی خارجی
آن‌موقع هم هنوز بهمن کمپانی دولتی محسوب می‌شد و رقبای جدی در بازار قاچاق داشت. سال 1381 شرکت دخانیات ایران قرارداد‌هایی با شرکت بین‌المللی تنباکوی ژاپن و بریتیش امریکن توباکو منعقد کرد، که باعث ایجاد تغییراتی در نحوه ساخت، تولید و توزیع سیگار در ایران شد. برای همین شرکت دخانیات بهمن به‌جز تهران، کارخانه‌های خود را در آذربایجان هم راه انداخت.
فناوری‌های جدید باعث شد که کیفیت این سیگار داخلی به‌طرز چشمگیری افزایش یابد اما عمر روزهای خوب طولانی نبود. بدهی‌های زیاد دولتی باعث شد که سال 1391 دولت 55درصد «بهمن» را به صندوق بازنشستگی فولاد بفروشد. از همان موقع و به دلیل تغییر مدیریت‌های زیاد و انتصاب مدیرانی که تحصیلات و تجارب نامرتبط داشتند، روي کیفیت بهمن‌های جدید دهه هشتادی هم تاثیر گذاشت.
بهمن امروز در 8 مدل با شکل‌ها و نیکوتین و قطران مختلف به فروش می‌رود ولی با وجود قیمت ارزان خیلی وقت است که سهم فروش آن در بازار به 10درصد هم نمی‌رسد. چقدر تفاوت قیمت؟ قیمت یک بسته کنت‌پاور با طعم‌های متفاوت 30 تا 35 هزار تومان است و بهمن کوچک با نرخ 15 تا 20 هزار تومان فاصله زیادی تا دیگر سیگارهای موجود دارد.
