یک دهک بازنده و ۹ دهک خجسته
روزنامه هفت صبح، گروه بازار | انتشار خبر تغییر در پرداخت یارانه جدید تقریبا ۴۸ ساعت قبل رخ داده و فعلا بیشترین علامت سوال‌ها در ذهن مردم به زمان قابل برداشت شدن یارانه و شیوه اعتراض به حذف یارانه تعلق دارد. دسته دیگری می‌خواهند بدانند براساس دسته‌بندی رسمی در کدام دهک درآمدی جامعه قرار می‌گیرند. اخبار و شایعه و حاشیه هم تا دلتان بخواهد زیاد است. مثلا عکسی منتشر شده و ادعا می‌شود با اقدام دولت برای تغییر شیوه پرداخت یارانه‌ها، قیمت کالاهای اساسی پرواز می‌کند.
در این نامه به مرغ کیلویی ۶۴ هزار تومان، شانه دو کیلویی تخم‌مرغ با قیمت ۹۸ هزار تومان، روغن ۸۰۰گرمی با قیمت ۶۷ هزار تومان، شیر ۲۰ هزار تومانی و… اشاره شده است که کمی ترسناک به‌نظر می‌رسد. البته منابع آگاه فعلا صحت تصویر نامه منتشر شده را زیرسوال برده‌‌اند و می‌گویند شایعه است. ان‌شاءالله همین‌طور باشد. دیروز مقامات اقتصادی دولت فرصت بیشتری داشتند تا درباره طرح جدید توزیع یارانه‌ها که خودشان علاقه دارند از آن با عنوان جراحی اقتصاد کشور یاد کنند، توضیح دهند. سعی می‌کنیم در فضایی آرام و به‌دور از استرس جدیدترین تحولات را با هم مرور کنیم.
یک: تعیین تکلیف قیمت کالاهای اساسی پس از تغییر یارانه
مهمترین نگرانی مردم در حوزه طرح جدید دولت برای حذف پرداخت یارانه به تولیدکنندگان و واریز مستقیم آن به حساب سرپرستان خانوار در قالب کالابرگ، احتمال افزایش قیمت کالاها خواهد بود. احتمالا بر پایه همین نگرانی دیروز تصویری منصوب به قرارگاه امنیت غذایی وزارت جهاد کشاورزی دست‌به‌دست شد که در آن ادعا شده قیمت ۲۳ قلم کالا قرار است پس از آزادسازی به‌شکل چشمگیری افزایش پیدا کند. مرغ ۶۴ هزار تومانی، تخم مرغ ۱۰۰ هزار تومانی (شانه دو کیلویی)، روغن خوراکی ۷۰ هزار تومانی و … بخشی از این افزایش قیمت احتمالی در نظر گرفته شده بود.
تنها ساعتی بعد خبرگزاری فارس از قول یک منبع آگاه نوشت قرارگاه امنیت غذایی وزارت جهاد کشاورزی ۱۹ اردیبهشت با انجمن‌ها و اتحادیه‌های تولید، درباره قیمت کالاها مذاکره کرده و درباره این قیمت‌ها به توافق رسیده است اما آنچه در تصویر منتشر شده به‌چشم می‌خورد، قیمت نهایی کالاها نیست و اول باید ستاد تنظیم بازار درباره آن تصمیم بگیرد. سیداحسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی همان دیروز اعلام کرد قیمت نهایی اقلام در جلسه ستاد تنظیم بازار نهایی و به اصناف اعلام می‌شود. الان که این گزارش را می‌خوانید ممکن است قیمت رسمی اعلام شده باشد.
دو: یارانه ۳۰۰ هزار تومانی به دو ماه تعلق دارد
یارانه جدید در بامداد روز سه‌شنبه ۲۰ اردیبهشت با رقم ۳۰۰ هزار تومان به‌ازای هر نفر به حساب سرپرستان خانوار واریز شد و دریافت‌کنندگان آن همان ابتدای کار به‌خاطر اینکه غیرقابل برداشت است، ضدحال خوردند. اگرچه افزایش رقم از ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان به ۳۰۰ هزار تومان باعث شد کمی التیام پیدا کنند ولی با گذشت حدود دو روز تازه متوجه شده‌ایم که ۳۰۰ هزار تومان یارانه دو ماه خواهد بود.
اطلاعیه نخست ستاد مردمی‌سازی و توزیع یارانه‌ها به شکل واضح ابهامات پیرامون رقم یارانه هر ماه را روشن می‌کند: دولت به‌منظور حمایت از اقشار مختلف جامعه، بسته حمایتی و کمک معیشتی ماهانه ۴۰۰ هزار تومان برای سه دهک درآمدی پایین و ۳۰۰ هزار تومان برای شش دهک بعدی [را] تأمین و یارانه دوماه ابتدای اجرای طرح را به حساب سرپرستان خانوار واریز کرده که همزمان با اصلاح و متناسب‌سازی قیمت‌ها امکان برداشت، یارانه ماه اول فراهم خواهد شد.
سه: یارانه جدید غیرنقدی خواهد بود
اگرچه در همان ابتدای اعلام خبر تغییر در شیوه پرداخت یارانه‌ها، رئیس‌جمهوری و وزیر اقتصاد گفته بودند یارانه جدید پس از افزایش، قرار است غیرنقدی و در قالب کالابرگ به‌حساب سرپرستان خانوار منظور شود اما بعضی‌ها باور نمی‌کردند. توضیحات رئیس سازمان برنامه‌و‌بودجه و اطلاعیه ستاد مردمی‌سازی و توزیع یارانه‌ها تکلیف این قضیه را یکسره می‌کند: ایجاد زیرساخت استفاده از کالا برگ الکترونیک، به‌جای بسته حمایتی نقدی در دستور کار ستاد قرار دارد و با حصول نتیجه، بسته حمایتی دولت در قالب کالا برگ الکترونیک ارائه خواهد شد.
اسم کالابرگ الکترونیک یا کوپن در سال‌های گذشته بارها در جریان بحث بر سر شیوه اصلاح یارانه‌ها مطرح شده بود اما ظاهرا از این بعد شکل رسمی به‌خود می‌گیرد. سیدمسعود میرکاظمی رئیس سازمان برنامه‌و‌بودجه ماجرا را شفاف‌تر توضیح داده: قرار نیست چیزی در قالب کوپن و یا کارت جدیدی در اختیار مردم قرار بگیرد، بلکه کارت بانکی آنها [سرپرست خانوار] که احتمالا همان کارت یارانه افراد است، بر اساس مبلغی که به آنها تعلق می‌گیرد، شارژ خواهد شد.
دولت در حال راه‌اندازی سامانه‌ای برای همین موضوع است که طی آن شخص دارنده کارت می‌تواند با ورود به فروشگاه و با توجه به دستگاه‌های کارتخوان که در آن تعبیه شده، کالای اساسی خود را خرید کند. برای هر کالای اساسی یارانه مشخصی در نظر گرفته می‌شود که امکان خرید را با آن کارت بانکی خواهد داشت. با اجرایی شدن کالابرگ الکترونیک، دیگر افراد نمی‌توانند پولی که داخل حساب آنها شارژ شده را برای موارد غیر از کالای اساسی هزینه کند و یارانه‌ای که هر ماه برای آنها شارژ می‌شود فقط برای تامین مواد غذایی خرج می‌شود. رئیس سازمان برنامه و بودجه همچنین به‌طور رسمی اعلام کرده تکلیف برداشت یارانه‌های واریز شده قبل از پایان اردیبهشت ماه روشن می‌شود.
زمان معرفی سامانه برای ثبت‌نام متقاضیان جدید یارانه
افرادی که به حذف از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه اعتراض دارند یا آنهایی که می‌خواهند درباره دهک‌های درآمدی خانوار خود اطلاعات کسب کنند، در حال حاضر به سایت hemayat.mcls.gov.ir حواله داده شده‌اند. طبق معمول به‌خاطر هجوم کاربران عملکرد این سامانه کند شده است.
به متقاضیان توصیه شده تنها در صورت اعتراض به دهک‌ها به سایت وزارت رفاه مراجعه کنند. با توجه به کند بودن سایت مرکز پاسخگویی تلفنی وزارتخانه به شماره ارتباطی ۶۳۶۹-۰۲۱ و و شماره گویای ۰۹۲۰۰۰۰۶۳۶۹ هم در دسترس مردم قرار گرفته است اما برای ثبت درخواست‌های جدید شهروندان اعم از جاماندگان ثبت‌نام قبلی و موارد تغییر و اصلاح اطلاعات خانوار، به زودی سامانه‌ای ویژه راه‌اندازی و اطلاع‌رسانی خواهد شد. ستاد مردمی‌سازی و توزیع یارانه وعده داده یارانه افراد جدید مشمول طرح، به‌صورت کامل و از روز اول اجرای طرح محاسبه شود.
معنا و مفهوم دهک بر اساس متوسط درآمد و شیوه زندگی
مرکز آمار سالانه در گزارش بودجه خانوار، خانواده‌ها را بر اساس مجموع درآمد و هزینه‌های سالانه در ۱۰ گروه دسته‌بندی می‌کند. دهک اول کم‌درآمدترین گروه و دهک دهم پردرآمدترین گروه از خانواده‌ها را تشکیل می‌دهند. آخرین گزارش رسمی مرکز آمار در سال گذشته ارائه شده و به دهک‌بندی خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۹ پرداخته است. پس اگر به اعداد و ارقام موجود در این گزارش مشکوک شدید، بدانید به‌طور طبیعی باید تاثیر تورم ۴۰ تا ۵۰ درصدی را لحاظ کنیم.
* دهک اول: پایین‌ترین طبقه اقتصادی در کشور، افرادی هستند که در اول هزینه‌ای قرار می‌گیرند. آنها ضعیف‌ترین قشر هستند و هزینه‌های ماهانه‌شان بسیار پایین‌تر از دیگر دهک‌ها است. بررسی گزارش‌های بودجه خانوار مرکز آمار نشان می‌دهد خانواده‌های دهک اول، در خانه‌ای زندگی می‌کنند که به طور متوسط ۷۵ مترمربع زیربنا دارد. حدود ۲۰ درصد این خانواده‌ها، اجاره‌نشین هستند. گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد این خانواده‌ها به طور متوسط ۲.۶ نفره هستند و نصف آنها یعنی ۱.۳ نفر درآمد دارند. شغل اصلی سرپرست خانواده‌ها دهک اول عموما کارگر ساده است. کارکنان خدماتی و فروشندگان در رتبه بعدی قرار دارد.
* دهک دوم: خانواده‌هایی هستند که متوسط متراژ محل سکونت آنها بر اساس گزارش‌های مرکز آمار، حدود ۸۲ مترمربع است. ۱۹درصد خانواده‌های دهک دوم در خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنند. خانواده‌های دهک دوم به طور متوسط ۳.۱ نفر عضو دارند و از این بین، ۱.۴ نفر درآمد دارند. شغل اصلی سرپرست این خانواده‌ها کارگر ساده است و مشاغلی مثل صنعتگران و کارکنان بخش صنعت، رانندگان و متصدیان و مونتاژکاران ماشین‌آلات در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
* دهک سوم: گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد خانواده‌های دهک سوم در خانه‌ای زندگی می‌کنند که به طور متوسط ۸۷ مترمربع زیربنا دارد. ۲۱ درصد این خانواده‌ها اجاره‌نشین هستند. ۱.۴ نفر از خانواده‌های ۳.۳ نفره در دهک سوم، درآمد دارند. شغل اصلی سرپرست این خانواده‌ها در گروه صنعتگران و کارکنان مشاغل مربوط به آن جای می‌گیرد و کارگر ساده در رتبه بعدی قرار دارد. در این بین بخشی از سرپرستان این خانواده‌ها در گروه شغلی رانندگان، متصدیان و مونتاژکاران ماشین‌آلات قرار می‌گیرند.
* دهک چهارم: خانواده‌هایی که در دهک چهارم جای می‌گیرند، مطابق گزارش‌های مرکز آمار عموما در یک واحد ۹۲ متری زندگی می‌کنند. یک خانواده دهک چهارمی به طور میانگین ۳.۴۵ نفره است که از این تعداد، ۱.۴۵ نفر درآمد دارند. شغل اصلی سرپرست این خانواده‌ها عموما رانندگان، متصدیان و مونتاژکاران ماشین‌آلات است و مشاغل حوزه صنعت و کارکنان خدماتی و فروشندگان در رتبه بعدی قرار دارند.
* دهک پنجم: منزل محل سکونت خانواده‌های دهک پنجمی به طور متوسط ۹۴ مترمربع زیربنا دارد. ۱۷ درصد این خانواده‌ها اجاره‌نشین هستند. خانواده‌های دهک پنجم به طور میانگین از ۳.۵نفر تشکیل شده و از این تعداد ۱.۵ نفر شغل و درآمد دارند. سرپرست این خانواده‌ها اغلب در حوزه صنعت مشغول به کار است و رانندگان، متصدیان و مونتاژکاران ماشین‌آلات در رتبه بعدی قرار می‌گیرند.
* دهک ششم: متراژ خانه محل سکونت خانواده‌های دهک ششم به طور متوسط ۹۵ مترمربع است. خانواده‌های دهک ششمی به طور متوسط ۳.۵ نفره هستند و ۱.۴ نفر آنها درآمد دارند. شغل اصلی سرپرستان این خانواده‌ها در حوزه صنعت است.
* دهک هفتم: خانواده‌های دهک هفتم به طور متوسط در خانه‌های ۱۰۰ متری زندگی می‌کنند. ۱.۶نفر از تعداد ۳.۶ نفره خانواده‌ها دهک هفتم درآمد دارند. شغل اصلی سرپرستان این خانواده‌ها، در گروه رانندگان، متصدیان و مونتاژکاران قرار می‌گیرد و بخش قابل توجهی هم در حوزه صنعت مشغول به کار هستند.
* دهک هشتم: ۱۳درصد خانوارهای دهک هشتم در خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنند. مشاغل بخش صنعت، شغل اصلی خانواده‌های دهک هشتم را تشکیل می‌دهد. در این خانواده‌های ۱.۵ نفر از تعداد ۳.۵ نفر اعضای خانواده درآمد دارند. بخش قابل توجهی از سرپرستان این خانواده‌ها را متخصصان علمی و فنی تشکیل می‌دهد.
* دهک نهم: محل زندگی خانواده‌های دهک نهم، به طور متوسط ۱۱۰ مترمربع زیربنا دارد. محل زندگی ۱۲درصد خانواده‌های دهک نهم، اجاره‌ای است. متخصصان علمی و فنی، شغل اصلی سرپرستان خانواده‌ها در دهک نهم است و فروشندگان و کارکنان خادماتی در رتبه دوم قرار دارند. به طور متوسط از هر ۳.۵ نفر عضو خانواده‌های دهک نهم، ۱.۶ نفر درآمد دارد.
* دهک دهم: دهک دهم پردرآمدترین گروه از خانواده‌ها را تشکیل می‌دهد. آنها بیشتر از همه پول در می‌آورند و همچنین بیشتر از همه خرج می‌کنند. بررسی گزارش‌ها مرکز آمار نشان می‌دهد این خانواده‌ها به‌طور میانگین ماهی ۱۶ =میلیون تومان درآمد دارند. نکته عجیب درباره خانواده‌ها دهک دهم این است که هزینه‌شان بیشتر از درآمدشان است.
محل زندگی خانواده‌هایی که در دهک دهم زندگی می‌کنند، به‌طور میانگین ۱۲۰ متر مربع زیربنا دارد. اغلب این خانواده‌ها صاحبخانه هستند و تنها هشت درصدشان در خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنند. بخش بزرگی از خانواده‌های دهک دهمی را متخصصان علمی و فنی تشکیل می‌دهند. قانون‌گذاران، مقامات عالی‌رتبه و مدیران دومین گروه شغلی عمده را در این دهک شامل می‌شود. به طور متوسط ۱.۷ =نفر از ۳.۵ نفر اعضای این خانواده‌ها دارای درآمد هستند.
