پيروز رفت اما حدود ۳۰يوزپلنگ ديگر در طبيعت هستند
روزنامه هفت صبح، مهلا جوادپور| ديروز نهم اسفند ماه پيروز، توله يوز «ايران»، بعد از 10ماه زندگي به علت نارسايي كليوي به‌رغم تلاش‌ها تلف شد. اين اتفاق، عبارت «پيروز و احتمال انقراضش» را وِرد فضاي مجازي كرد و حالا ممكن است اين تصور به وجود آمده باشد كه با مرگ پيروز، نسل اين يوزپلنگ آسيايي منقرض شده است. درحالي كه هنوز آذر، توران، ايران و تعدادي يوز ايراني ديگر در طبيعت زندگي مي‌كنند و با اينكه تعداد اين يوزهاي باقي‌مانده نسبت به دهه های قبل كمتر شده اما هنوز به انقراض نرسيده است.
پيام محبي، دامپزشك، سندي از دامپزشك آفريقايي، دكتر پيتر كالدول كه خرداد امسال براي مشاوره و ويزيت پيروز به ايران آمده بود منتشر كرد. اين سند نشان مي‌داد از همان ابتدا پيروز مشكل نارسايي كليوي داشته است. محبي در اين‌باره مي‌گويد: « از ابتدا آنتی‌بیوتیکی که برای پیروز تجویز شد، اشتباه بوده است و همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل مهم ابتلای توله یوز به نارسایی کلیه باشد.»
با اينكه پيروز از روزهاي اول تا لحظه تلف شدنش مشكلات مختلف كليوي و گوارشي داشت، سعي شد تصويري سالم و بازيگوش از او به مردم نشان داده شود. به گفته محبي اين تصاوير نمايشي و دادن اميد بيهوده به مردم باعث شد خبر مرگ پيروز عده ای را سرخورده كند.
يوزپلنگ آسيايي كه حالا ديگر به آن يوزپلنگ ايراني هم مي‌گويند، بيش از 32 هزار سال پيش از جمعيت يوزپلنگ‌ها در آفريقا جدا شد و در زمان حكومت بريتانيا در هند، تعداد زيادي از آنها توسط خانواده سلطنتي هند در اسارت نگهداري شدند.
یوزپلنگ آسیایی زمانی در مناطق وسیعی از آسیا پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در خطر انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد. ایران از دهه ۱۹۷۰ به‌عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌های آسیایی شناخته مي‌شود و براي همين است كه به آن يوزپلنگ ايراني هم مي‌گويند.
آخرين آماري كه سازمان حفاظت محيط‌زيست از تعداد يوزهاي داخل ايران اعلام كرده، 20 قلاده يوزپلنگ است. اين تعداد در استان‌هاي سمنان، كرمان، يزد، خراسان رضوي، خراسان شمالي و خراسان جنوبي مشاهده شده‌اند و اين استان‌ها به عنوان زيستگاه اصلي اين گونه شناخته مي‌شوند.
ممكن است تعداد آنها بيشتر از اين هم باشد چرا كه یوزپلنگ حیوانی به شدت مخفی کار و فراری از انسان است، به راحتی خود را در طبیعت استتار می‌کند و گستره زیستگاهش بسیار وسیع است. با اين حال تعداد آنها از 30 قلاده بيشتر نمي‌شود. مدتي پیش حسن اکبری معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته بود: «با کوچک شدن جمعیت، درون‌آمیزی آنها افزایش و به مرور در توله‌های آنها اختلال ژنتیک ایجاد می‌شود.
قاعده کلی آن این است که وقتی جمعیت از یک حد آستانه پایین‌تر می‌آید، درون آمیزی زياد مي‌شود. وقتی این اتفاق می‌افتد دچار یک‌نواختی ژنی می‌شویم؛ به این معنی که آن جمعیت یوزی که داریم ژن‌های کافی برای مقابله با تمام تهدیدات محیطی را ندارند.»
با اين وجود شايد بتوانيم به ادامه اين نسل اميدوار باشيم چرا كه علاوه بر آن تعداد يوزي كه در طبيعت هستند، گفته مي‌شود «ايران» دوباره باردار شده است. البته مديركل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان گفته است اين خبر را نه تاييد مي‌كند نه تكذيب، چرا كه بدون سونوگرافي نمي‌توان گفت باردار است يا نه.
يوزهاي معروف ايران
۹ شهریور ۱۳۷۳ بود که یک یوزپلنگ مادر و سه توله‌اش برای یافتن آب و غذا به شهر بافق استان یزد نزدیک شدند اما فردی که شناختی از یوزپلنگ نداشت، به دلیل ترس از یوزپلنگ‌ها به آنها حمله کرد که در این واقعه یوز مادر از صحنه فرار کرد و دو توله نر و ماده تلف شدند، یک توله ماده باقیمانده که ماریتا نام گرفت، به تهران انتقال یافت و ۹سال در پارک پردیسان در شرایط اسارت زندگی کرد تا اینکه در زمستان ۱۳۸۲ تلف شد، بر این اساس این روز به عنوان روز ملی یوزپلنگ آسیایی در ایران نامگذاری شد.
چند سال بعد هم داستان دو توله یوز دیگر منتشر شد، کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه ۱۳۸۶ در چهار ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی به اسارت درآمدند که بعد از این و با توجه به خطر انقراض آنها به پارک پردیسان منتقل شدند. البته کوشکی ۹ بهمن ماه امسال به علت کهولت سن در پارک ملی توران در سمنان تلف شد.
بعد از آن در سال ۱۳۹۶ یوزپلنگ ماده دیگری به نام ایران در حالی که هشت ماه داشت و از قاچاقچیان در تهران گرفته شده بود به این دو یوز اضافه شد، از آنجا که حفظ این گونه برای سازمان محیط‌زیست از اهمیت زیادی برخوردار است تلاش کرد از این یوزها برای زادآوری و ادامه نسل استفاده کند، بر این اساس برنامه‌هایی را طراحی کرد .
اما باروری کوشکی و دلبر به علت سن بالا با شکست مواجه شد از این رو بر روی ایران که جوان بود سرمایه‌گذاری کردند. برای این منظور یک قلاده یوز نر به نام فیروز را از طبیعت زنده‌گیری کردند. در نهایت اواخر بهمن ماه پارسال بود که سازمان محیط‌زیست اعلام کرد به احتمال زیاد ایران باردار است. ايران سه توله نر به دنيا آورد كه دو قلاده از آنها بعد از مدت كوتاهي تلف شدند. پيروز ماند با عليرضا شهرداري كه بعد از 10ماه پيروز هم تلف شد.
در همین بين در ۱۱ آذرماه ۱۴۰۱ امسال خبر رسید دو توله یوز ماده توسط یک چوپان در پناهگاه حیات وحش توران زنده‌گیری شده است که آذر و توران نام گرفتند. این توله‌ها به سایت توران منتقل شده و در آنجا نگهداری می‌شوند. در شهریور ماه، بعد از تلف شدن يك توله يوزپلنگ آسيايي در اثر تصادف در جاده ميامي عباس‌آباد سمنان، يك تيم به صورت شبانه‌روزي در جاده مستقر شدند تا در صورت ديدن يوز مادر و توله‌‌هايش، آنها را از منطقه خطر دور كنند.
در همين بين يك خانواده پنج نفره يوزپلنگ را مشاهده مي‌كنند. مشخص مي‌شود که يوزِ مادر، «هلیا» است. هليا حاصل زايمان ماده يوزي به نام «هَرب» در سال 98 است. هليا 4 توله يوز به دنيا آورد كه طبق آخرين مشاهدات سالم هستند. ماده يوز هرب هم سال گذشته در پارك ملي توران به همراه دو توله ديگر ديده شده است.
