سکوت ضرب‌آهنگ چکش‌های حراج
فروش‌های آنلاین و خصوصی جایگزین فروش‌های عمومی در حراجی‌ها شده‌اند
هفت صبح| طی یکی، دو سال گذشته بازار جهانی هنر با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه شد و ضرب‌آهنگ آن در سکوتی سنگین فرو رفت. در این زمان، ارزش کلی فروش آثار هنری با کاهش ۱۲ درصدی به ۵۷.۵ میلیارد دلار رسید که پایین‌ترین سطح در هشت سال گذشته (به جز سال ۲۰۲۰ که جهان درگیر کرونا بود) محسوب می‌شود.
با وجود این آمار عجیب از کاهش فروش آثار باید به این نکته اشاره کرد که این افت، بیشتر ناشی از کاهش فروش آثار هنری با ارزش‌های بالا و آن دسته از آثاری که قیمت بیش از ۱۰ میلیون دلار داشتند، ۴۵ درصد کمتر فروخته شدند. اگرچه بخش‌های هنر معاصر و فوق‌معاصر نیز به ترتیب با کاهش‌های ۳۶ درصدی و ۴۳درصدی روبه‌رو شدند.
در سال میلادی گذشته همچنین فروش‌های عمومی در حراجی‌ها با کاهش ۲۵ درصدی و فروش‌های گالری‌ها با کاهش ۶ درصدی مواجه شدند؛ اما فروش‌های خصوصی توسط خانه‌های حراج با افزایش ۱۴ درصدی نسبت به سال قبل روندی متفاوت را نشان دادند.
با وجود این افت کلی، حجم معاملات ۳ درصد افزایش یافت که نشان‌دهند‌ه رشد فروش آثار با قیمت پایین‌تر، به ویژه در بسترهای آنلاین است. در حال حاضر معاملات دیجیتال ۱۸ درصد از بازار را تشکیل می‌دهند. این تحولات نشان می‌دهد که بازار هنر در حال تجربه دگرگونی‌های عمیقی است. از تمرکز بر آثار با ارزش بالا به سمت آثار با قیمت‌های پایین‌تر و افزایش نقش فروش‌های دیجیتال و خصوصی. در این میان، هنر همچنان به عنوان آینه‌ای از تحولات اجتماعی و اقتصادی، مسیر خود را در میان چالش‌ها و فرصت‌های نوین می‌پیماید. در این گزارش به عوامل مهم در این‌باره می‌پردازیم:
نقش تحریم بر بازار هنر ایران در جهان
بازار هنر ایران در مقایسه با بازارهای بزرگ جهانی سهمی اندک دارد، اما این سهم کوچک داستانی بزرگ از تلاش، خلاقیت و مقاومت هنرمندان ایرانی را روایت می‌کند. در سال‌های اخیر هنرمندان ایرانی با وجود محدودیت‌ها و چالش‌های فراوان، توانسته‌اند در صحنه‌های بین‌المللی حضور یابند و آثار خود را به نمایش بگذارند.
تحریم‌های بین‌المللی به ویژه از سوی ایالات متحده اما ارتباط بازار هنر ایران با شبکه‌های جهانی را محدود کرده‌اند. این تحریم‌ها نه تنها بر شکل بازاریابی گالری‌ها تأثیر گذاشته‌اند، بلکه نوع تولید هنری را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. البته برخی گالری‌ها سعی کرده‌اند با استفاده از بازاریابی آنلاین و نمایشگاه‌های مجازی، این مشکلات را مدیریت کنند.
دستاورد هنرمندان ایرانی، بدون حمایت دولتی ناممکن است
با وجود این محدودیت‌ها، هنرمندان ایرانی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای حضور در بازارهای بین‌المللی داشته‌اند. به‌عنوان مثال در پاییز ۲۰۲۴، ۴۳ هنرمند ایرانی در حراجی‌های هنر خاورمیانه شرکت کردند و ۸۱ اثر را به نمایش گذاشتند.
میانگین سنی این هنرمندان ۶۵.۵ سال بود که نشان دهنده حضور هنرمندان باتجربه در این عرصه است. علاوه بر این داده‌های حراج تهران در سه پلتفرم معتبر جهانی، از جمله Artprice، Artnet و Artsy ثبت شده است. این دستاورد نتیجه یک دهه تلاش مستمر برای افزایش دیده شدن هنر ایرانی و ایجاد تعادل در قیمت‌گذاری آثار هنرمندان برجسته ایرانی در سطح جهانی است.
با همه اینها باید توجه داشت که برای افزایش سهم ایران در بازار جهانی هنر نیاز به حمایت‌های دولتی، توسعه زیرساخت‌های صادراتی و ایجاد بسترهای قانونی مناسب وجود دارد. درواقع بازار هنر ایران با وجود سهم اندک در بازار جهانی، پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه دارد و با رفع موانع ساختاری و سیاسی و حمایت از هنرمندان، می‌توان انتظار داشت که هنر ایرانی جایگاه شایسته‌تری در بازارهای بین‌المللی پیدا کند.
دلایل کاهش فروش بازار جهانی: سرمایه‌گذاری پرریسک
کارشناسان بر این عقیده‌اند که عوامل متعددی در این کاهش نقش داشته‌اند. از جمله افزایش نرخ بهره، تورم بالا و بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی. این عوامل باعث کاهش نقدینگی و افزایش هزینه‌های استقراض شده است و سبب شده تا سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های با بازدهی ثابت مانند اوراق قرضه سوق پیدا کنند و تمایل به سرمایه‌گذاری در بازار هنر کاهش یابد.
می‌توان گفت کاهش بازار آثار دیجیتال و توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) که در سال‌های قبل‌تر رشد چشمگیری داشت و طی این مدت ۵۱ درصد کاهش داشت، نیز مبین همین مطلب است. این کاهش ناشی از کم شدن علاقه سرمایه‌گذاران به دارایی‌های پرریسک در شرایط اقتصادی نامطمئن است و در چنین شرایطی تکلیف بازار هنر مشخص است.
دلایل کاهش فروش بازار جهانی:جنگ و تنش در جهان
برخی از صاحب‌نظران عقیده دارند که جنگ‌های جاری در اوکراین و خاورمیانه، همراه با تنش‌های تجاری بین ایالات متحده و چین باعث ایجاد عدم اطمینان در بازارهای جهانی شده‌اند. این وضعیت، خریداران را محتاط‌تر کرده و بر تصمیم‌گیری‌های آن‌ها در خرید آثار هنری تأثیر گذاشته است.
دلایل کاهش فروش بازار جهانی:افزایش هزینه‌ها
ازطرفی دیگر تورم و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، اجاره و سایر هزینه‌های عملیاتی، فشار مالی زیادی بر گالری‌ها و خانه‌های حراج وارد کرده است. این شرایط به ویژه برای گالری‌های کوچک و متوسط، چالش‌برانگیز بوده و برخی از آن‌ها را مجبور به تعطیلی کرده است. در نتیجه بسیاری از فروشندگان به سمت پلتفرم‌های آنلاین روی آورده‌اند که سبب افزایش فروش آنلاین شده که اکنون ۱۸ درصد از بازار را تشکیل می‌دهد، اما این تغییر نتوانسته است کاهش کلی در فروش را جبران کند.
دلایل کاهش فروش بازار جهانی: تغییر الگوی خرید با نسل جوان
در این میان اما نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که ورود نسل‌های جوان‌تر و خروج کلکسیونرهای مسن‌تر، باعث تغییر در الگوهای خرید و کاهش تقاضا برای آثار با ارزش بالا منجر شده است. درواقع با ورود نسل‌های جوان‌تر مانند نسل X و هزاره‌ها به بازار هنر، الگوهای خرید تغییر کرده است. این نسل‌ها تمایل بیشتری به خرید آثار مدرن و با قیمت‌های مناسب‌تر دارند. این موضوع علاوه بر جنبه‌های منفی خود، می‌تواند کارکرد مثبتی نیز داشته باشد. چرا که می‌تواند به دموکراتیزه شدن بیشتر بازار هنر و افزایش دسترسی به آن کمک کنند.
مهم‌ترین بازارهای هنری جهان در سال ۲۰۲۴
با تمام افت و خیزهای بازار هنر در سال گذشته، آمریکا با سهم ۴۳ درصدی از بازار جهانی همچنان بزرگ‌ترین بازار هنر در جهان باقی ماند. اگرچه فروش در این کشور نسبت به سال قبل ۹ درصد کاهش یافته و به ۲۴.۸ میلیارد دلار رسیده است. این افت به ویژه در فروش آثار هنری با ارزش بالا محسوس به نظر می‌رسد. بعد از آمریکا، بریتانیا با سهم ۱۸ درصدی، جایگاه دوم را در بازار جهانی هنر به دست آورده است. فروش در این کشور به ۱۰.۴ میلیارد دلار رسید که آن هم نسبت به سال قبل ۵ درصد کاهش نشان می‌دهد.
در رتبه بعدی چین با سهم ۱۵ درصدی جایگاه سوم بازار جهانی هنر را از آن خود کرده است. نکته مهم این است که در این کشور نیز فروش با کاهش ۳۱ درصدی به ۸.۴ میلیارد دلار رسیده است. برخی این افت را به دلیل کندی رشد اقتصادی و مشکلات در بازار املاک چین می‌دانند. فرانسه با سهم ۷ درصدی چهارمین بازار بزرگ هنر در جهان بود. فروش در این کشور به ۴.۲ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل ۱۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.
