خیال‌پردازِ خشت و خیال
شیخ بهایی، نماد معمار خلاق ایرانی، الهام‌بخش این نام‌گذاری بوده است
هفت صبح| سالروز تولد شیخ بهایی، دانشمند بزرگ دوره صفوی، سوم اردیبهشت‌ماه به عنوان روز معمار در تقویم فرهنگی ایران شناخته می‌شود. روزی برای پاسداشت ذهن‌های خلاقی که فضا را نه فقط می‌سازند، بلکه معنا می‌بخشند. اولین‌بار سال ۱۳۸۳، روز سوم اردیبهشت در صفحه‌های روزنامه همشهری مطرح شد. در آن زمان پیشنهاد شد که در صورت موافقت ریاست‌جمهوری وقت، این روز به تقویم رسمی کشور افزوده و به‌عنوان روز معمار شناخته شود. این پیشنهاد هرچند با استقبال فکری روبه‌رو شد، به دلیل شرایط و موانع اجرایی، هرگز به مرحله تحقق نرسید و همچنان در فهرست رسمی تعطیلات ایران جایی نیافت.
روزی که میان تقویم نرفت، اما نام رسمی گرفت
این پیشنهاد گرچه در آن سال رسمی نشد، به نقطه شروع حرکتی فرهنگی تبدیل شد. همان سال انجمن مفاخر معماری ایران تصمیم گرفت که در تاریخ ۳ اردیبهشت، هم‌زمان با سالروز تولد شیخ بهایی، مراسمی در بزرگداشت این معمار بزرگ ایرانی برگزار کند. این نخستین گام در راستای معرفی و ارج نهادن به مقام معماران در کشور بود.
بعدتر با درگذشت سیدهادی میرمیران، معمار برجسته ایرانی و یکی از پیشنهاددهندگان اصلی تعیین روزی به نام روز معمار، تصمیم گرفته شد تا روز ۳ اردیبهشت، به‌عنوان روز ویژه برای اعطای «جایزه میرمیران» شناخته شود. این جایزه از سال ۱۳۸۶ به‌طور رسمی به معماران ایرانی اهدا می‌شود و از آن زمان تاکنون، تبدیل به یکی از مهم‌ترین رویدادهای معماری کشور شده است.
یونسکو، روز معمار را رسمیت بخشید
در سطح بین‌المللی، سال ۲۰۰۹ از سوی یونسکو به‌عنوان سال بزرگداشت شیخ بهایی نام‌گذاری شد. از آن زمان روز ۳ اردیبهشت به‌طور نیمه‌رسمی در ایران به‌عنوان روز معمار پذیرفته شد، اگرچه در تقویم رسمی کشور همچنان با عنوان «روز کارآفرینی» درج شده است. امروز در ایران، دو روز معمار هم‌زمان در تقویم وجود دارد. یکی روز جهانی معماری و دیگری روز معمار ایرانی. این رویدادها، نه تنها به معرفی و ارتقای هنر معماری در ایران کمک می‌کند، بلکه فرصتی است برای تأمل در دنیای معماری و نقش آن در تحول فضاهای زندگی انسان‌ها.
چرا شیخ بهایی؟
شیخ بهایی (۹۳۵–۱۰۳۰ قمری)، تنها یک معمار نبود، بلکه چهره‌ای جامع‌الاطراف در فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی بود. آنچه نام او را با «معماری» گره زده، نبوغی است که در پیوند میان دانش نظری و کاربرد عملی از خود به‌جا گذاشت. شیخ بهایی را باید از پیشگامان «معماری هوشمند» در دوران پیشاصنعتی دانست. طرح‌ریزی مسیر آب قنات زرین‌کمر به سمت مسجد امام در میدان نقش‌جهان، یکی از شگفتی‌های مهندسی آب در جهان پیشامدرن است. این سیستم آبرسانی، شاهکاری است که هنوز هم الهام‌بخش دانش‌آموختگان معماری و شهرسازی است. همچنین برخی منابع، طراحی اولیه مسجد امام (مسجد شاه) در اصفهان را به شیخ بهایی نسبت داده‌اند.
معماری ایرانی؛ حافظه یک تمدن
معماری ایرانی تصویری زنده از حافظه یک تمدن کهن است. تمدنی که در آن زیبایی، کارکرد، معنا و محیط در گفت‌وگویی دائمی با یکدیگرند. روز معمار، نه فقط زمان بزرگداشت نقش معماران امروز، بلکه فرصتی است برای بازخوانی گنجینه‌ای بی‌بدیل. فرصتی برای نگریستن دوباره به سنت‌هایی که بر شانه‌هایشان ایستاده‌ایم و تامل در مسیر آینده. نسلی تازه از معماران، امروز در برابر پرسش‌هایی تازه ایستاده‌اند: چگونه می‌توان در جهانی صنعتی، هنوز به زبان اقلیم سخن گفت؟ چگونه می‌توان با مصالح جدید، روح سنت را حفظ کرد؟ چگونه می‌توان در هیاهوی معماری مصرف‌گرا، دوباره از معنا، فضا ساخت؟
چالش‌های امروز، چشم‌اندازهای فردا
در جهان پرتلاطم امروز، معمار ایرانی در میانه نبردی دشوار ایستاده است. نبردی میان هویت و بی‌هویتی، میان اصالت و تقلید، میان رویاهای جمعی و پروژه‌های بی‌جانِ انبوه‌سازی. سیمای بسیاری از شهرهای ما، به جای روایت تاریخ و فرهنگ، به تابلویی پر هرج و مرج از برج‌هایی بی‌روح و خیابان‌هایی بی‌نشانه بدل شده است. رشد عمودی بی‌برنامه، توسعه بی‌درنگ و بی‌طرح، و بی‌توجهی به بسترهای اجتماعی و اقلیمی، از جمله چالش‌هایی است که معمار معاصر با آنها روبه‌روست. در چنین شرایطی، معماری دیگر تنها یک هنر یا فن نیست؛ بلکه نوعی کنش مسئولانه است، پاسخی به بحران زیست‌پذیری و گسست‌های فرهنگی.
بزرگداشت روز معمار، بزرگداشت رویاها
روز معمار، تنها فرصتی برای تجلیل از یک حرفه نیست، بلکه بزرگداشت رویاهایی است که این حرفه به تحقق رسانده است. این روز، فرصتی است تا به یاد بیاوریم که هر خیابان، هر میدان، هر کوچه و هر ساختمان، نه تنها بر پایه علم و فنون فنی ساخته شده، بلکه پشت هر یک از آنها رویای معمارانی نهفته است که می‌خواستند دنیای بهتر، زیباتر و انسانی‌تری بسازند. این روز، یادآوری است که معماری تنها یک فرایند فنی نیست، بلکه یک فرایند معنوی و فرهنگی است.
بزرگداشت روز معمار، به نوعی تجلیل از هنرمندان بی‌ادعایی است که در سکوت خود، به ساختن جهان‌هایی پرداخته‌اند که ما در آنها زندگی می‌کنیم. این روز فرصتی است تا به یاد آوریم که ساختمان‌ها و فضاهای شهری تنها سازه‌هایی برای زندگی نیستند، بلکه آنها بخش‌های زنده‌ای از فرهنگ، تاریخ و هویت ما هستند. به همین دلیل، بزرگداشت روز معمار درواقع بزرگداشت رویاهایی است که به شهرها و زندگی‌ها شکل می‌دهند؛ رویاهایی که نه تنها به ظاهر ساختمان‌ها بلکه به عمق انسان‌ها وارد می‌شود.
