پشت پرده یک بدهی جنجالی| نیکل‌های بابک زنجانی؛ پول یا مشکل؟
ماجرای پرابهام و دنباله‌دار نیکل‌های میلیارد دلاری بابک زنجانی
هفت صبح| نام بابک زنجانی سال‌هاست با پرونده‌های مالی پرحاشیه گره خورده، اما این بار ماجرا به نیکل‌هایش بازمی‌گردد؛ نیکل‌هایی به ارزش حدود ۱.۷ میلیارد دلار که در صندوق بانک مرکزی نگهداری می‌شوند. محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی، اخیراً اعلام کرده که قرار است این نیکل‌ها به فروش برسند و بدهی زنجانی تسویه شود.
اما هنوز سوال‌های بی‌پاسخ بسیاری باقی مانده است؛ آلیاژ نیکل‌ها چه درجه‌ای است؟ ارزش آنها چقدر است؟ بازار نیکل در جهان چه وضعیتی دارد و ایران چقدر در آن سهم دارد؟ در این گزارش، سعی می‌کنیم این پرسش‌ها را به زبان ساده و همراه با داده‌های تازه پاسخ دهیم.
نیکل‌های بابک زنجانی؛ پول یا مشکل؟
بر اساس اظهارات رئیس کل بانک مرکزی، نیکل‌ها در گمرک نیستند بلکه در صندوق بانک مرکزی نگهداری می‌شوند. بانک مرکزی می‌گوید خودش ارزش نیکل‌ها را تعیین نمی‌کند و زنجانی موظف است آنها را بفروشد و طلب دولت را بپردازد. این یعنی عملاً تمام ریسک این معامله با زنجانی است و بانک مرکزی در مورد اصالت و قیمت نیکل‌ها مسئولیتی بر عهده نمی‌گیرد. از سوی دیگر، بحث‌هایی درباره پرداخت بدهی‌ها با رمزارز شخصی زنجانی مطرح شده که بانک مرکزی به شدت آن را رد کرده و اعلام کرده که هیچ رمزارزی پذیرفته نخواهد شد. این ابهامات نشان می‌دهد تسویه بدهی هنوز در پیچ و خم پرونده‌های حقوقی و مالی گیر کرده است.
نیکل؛ فلز پرکاربردی که همه‌جا هست
نیکل فلزی است که طیف وسیعی از صنایع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیش از ۶۵ درصد از نیکل تولیدی جهان در صنعت فولاد ضد زنگ استفاده می‌شود. این فولادها در ساختمان‌سازی، صنایع خودروسازی، تجهیزات پزشکی، لوازم خانگی و صنایع نفت و گاز کاربرد فراوان دارند.
اما مهم‌ترین کاربرد نیکل در سال‌های اخیر، استفاده در باتری‌های لیتیوم-یون خودروهای الکتریکی است. این باتری‌ها برای افزایش چگالی انرژی و دوام، به نسبت بالایی از نیکل نیاز دارند. به همین دلیل، بازار نیکل در سال‌های گذشته همگام با رونق خودروهای برقی به شدت رشد کرده است.
بازار نیکل در جهان؛ نوسان و فرصت
بر اساس داده‌های موسسه S&P Global Commodity Insights، تولید جهانی نیکل در سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۸ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۲۰۱۹، حدود ۲۰ درصد افزایش داشته است. قیمت هر تن نیکل در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳ هزار دلار بود، اما در سال ۲۰۲۳ به طور متوسط به ۱۸ هزار دلار رسید. نوسانات شدید قیمت نیکل ناشی از رشد تقاضا و همچنین محدودیت‌های عرضه بوده است. یکی از نکات کلیدی بازار نیکل در سال‌های اخیر، افزایش شدید تقاضا برای نیکل با کیفیت بالا است که به‌ویژه برای باتری‌های خودروهای برقی استفاده می‌شود.
تولیدکنندگان اصلی نیکل؛ قهرمانان بازار
اندونزی بزرگ‌ترین تولیدکننده نیکل جهان، در سال ۲۰۲۳ بیش از یک میلیون تن نیکل تولید کرد که بیش از ۳۵ درصد تولید جهانی است. سیاست‌های اندونزی در ممنوعیت صادرات نیکل خام باعث شد که صنایع فرآوری داخل این کشور رونق بگیرند و نیکل به شکل فرآوری شده صادر شود. فیلیپین با حدود ۴۰۰ هزار تن تولید، روسیه با ۲۵۰ هزار تن، کانادا و استرالیا هر کدام با حدود ۲۰۰ هزار تن، از دیگر تولیدکنندگان مهم هستند.
مصرف‌کنندگان نیکل؛ چین در خط مقدم
چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نیکل در جهان است و بیش از ۵۰ درصد مصرف جهانی را به خود اختصاص داده است. صنایع فولاد ضد زنگ چین سهم قابل توجهی در این مصرف دارند، اما به‌ویژه با رشد سریع بازار خودروهای الکتریکی، تقاضا برای نیکل با کیفیت باتری به شدت افزایش یافته است. اروپا و آمریکا نیز از بازارهای رو به رشد نیکل برای فناوری‌های سبز و خودروهای برقی هستند.
رشد پرشتاب با چالش‌های زیست‌محیطی
با توجه به افزایش سرعت گرایش جهان به خودروهای برقی و استفاده از انرژی‌های پاک، پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰، تقاضای نیکل به ۵ میلیون تن برسد که حدود دو برابر تولید فعلی است. این موضوع فشار زیادی بر تامین منابع نیکل وارد می‌کند.
سهم ایران در بازار نیکل؛ وضعیت نامشخص
ایران به عنوان کشوری با ذخایر معدنی قابل توجه، اما تا امروز سهم کوچکی از بازار نیکل جهان داشته است. نبود سرمایه‌گذاری مناسب، تحریم‌ها و مشکلات زیربنایی از جمله دلایل این وضعیت است.
سوال‌های بی‌پاسخ
پرونده نیکل‌های زنجانی هنوز به پایان نرسیده و سوال‌های زیادی درباره کیفیت، قیمت و نحوه فروش آنها وجود دارد. در همین حال، بازار جهانی نیکل به سرعت در حال تغییر است و ایران باید بتواند از فرصت‌های پیش‌رو برای افزایش تولید و صادرات این فلز بهره ببرد. رئیس کل بانک مرکزی باید با شفافیت کامل ماجرا را روشن کند و اطمینان دهد که فروش نیکل‌ها به نفع اقتصاد کشور است. اگر ایران بتواند در زنجیره تامین جهانی نیکل جایگاه خوبی پیدا کند، می‌تواند به منبع درآمد مهمی دست یابد.
