چه کسی معدن نجومی در شرق همدان را کشف کرد؟
روزنامه هفت صبح، نگین باقری| دقیقا یک هفته پیش بود که خبر مهم کشف لیتیوم منتشر شد. کجا؟ در همدان. کشف این سنگ نقره‌ای رنگ چرا باید برای من و شما مهم باشد؟ اهمیت آن اینجاست که لیتیوم یک سنگ معدنی معمولی نیست. همین باتری‌های موبایل که سالیان سال به ما گفته می‌شد نباید آنها را دور بیاندازیم از لیتیوم ساخته شده.
همین سرنخ را بگیرید به ارزش بالای آن در همه حوزه‌های درمانی، ساختمان سازی، فضایی و از همه مهم‌تر نظامی می‌رسيد. وزارت صمت گفته گستره این معدن ۱۱ کیلومتر مربع است و دو سال دیگر زمان بهره برداری آن می‌رسد. ارزش هر تن لیتیوم به 82 هزار دلار می‌رسد و این معدن طبق اخبار رسمی و موثق می‌تواند به ما 8 میلیون و 500 هزار تن ترکیبی از لیتیوم و خاک ( یا اصطلاحا کانسنگ) بدهد. حالا مشخص شد چرا کشف این 11 کیلومتر معدن در شهر کوچک قهاوند همدان اهمیت دارد؟
لیتیوم همدان، باارزش‌تر از معدن طلا
قبل از اینکه دست به گوشی شوید و بخواهید کل ارزش نجومی این معدن را محاسبه کنید باید یک هشدار بدهم که این قیمت که بالاتر حرف آن شد، قیمت لیتیوم خالص است. وزارت صمت گفته این معدن به ما 8.5 میلیون تن کانسنگ لیتیوم می‌دهد که ترکیبی از لیتیوم و خاک بوده. با این حال این چیزی از ارزش‌های معدن همدان کم نمی‌کند.
اگر شما معدن طلایی پیدا کنید که به ازای استخراج هر یک تن کانسنگ طلا (ترکیب طلا و خاک) نیم تا دو گرم طلای خالص بدهد، می‌توانید ادعا کنید که این معدن، یک معدن اقتصادی است. معدنی که در همدان کشف شده در هر یک تن کانسنگ به ما 82گرم لیتیوم می‌دهد و یعنی ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد.
این معدن چقدر می‌ارزد؟
حالا بیایید حساب کتاب کنیم ارزش اقتصادی این معدن چقدر است. اگر حساب کتاب کنیم می‌بینیم که این معدن به ما 697 تن لیتیوم می‌دهد که ارزش آن همین امروز میشود حدودا 57 میلیون دلار. یعنی تقریبا دوبرابر حقوق مسی در پاری‌سن‌ژرمن. ولی دقت کنید که این نرخ لیتیوم امروز است و با این سرعتی که این ماده معدنی دارد هر سال گرانتر میشود، احتمالا تا دو سال دیگر که بهره‌برداری آن شروع شود این عدد چند برابر بیشتر از این حرف‌ها خواهد شد.
قیمت لیتیومی که امروز درباره آن حرف می‌زنیم تا سال 2010 حدودا 4 هزار دلار (در هر تن ) بود. این عدد سال 2016 برابر 13 هزار دلار (در هر تن) شد و در فاصله سال 2020 تا 2022 از 23 هزار دلار به 82 هزار دلار امروز رسید. البته باز هم این را در ذهنتان داشته باشید که کانسنگ‌ها عیار دارند و نمی‌شود یک شمش لیتیوم از معدن استخراج کرد. عیار این لیتیوم هم می‌تواند در هر نقطه با نقطه‌ای دیگر متفاوت باشد. طوری که در همین معدن همدان میشود یک جا پیدا کرد که به ما در هر تن کانسنگ، 82 گرم لیتیوم بدهد و یک نقطه دیگر کمتر یا بیشتر از این عیار.
معدن انوشیروان
تا اینجای کار فهمیدیم که زیر این نقطه از خاک قهاوند چندهزار دلار خوابیده ولی قصه این معدن چیست و اصلا چطور کشف شده؟ سازمان صمت همدان اطلاعات انوشیروان دلیریان را مقابل اسناد این معدن همدان آورده. که یعنی مجوز کشف به نام اوست. جست و جوی نام او ما را به کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران و همچنین چندین یادداشت حوزه معدن در روزنامه‌های مختلف می‌رساند.
دلیریان که نمی‌خواهد فعلا جزئیاتی درباره این معدن به رسانه‌ها بگوید توضیحی درباره سرمایه‌گذار معدن نمی‌دهد اما در صدا و سیما اینطور گفته شده که یک شرکت خصوصی قرار است روی آن سرمایه‌گذاری کند. اگر فکر می‌کنید که او خیلی اتفاقی با این معدن آشنا شده یا مثلا ریشه‌ای خانوادگی در همدان دارد در اشتباه هستید. ماجرای پیدا کردن معدن انوشیروان شبیه قصه یا شاید شبیه فیلمی مثل خون به پا خواهد شد (به انگلیسی: There Will Be Blood) نیست که اتفاقی یا با حدس و گمان پیدا شده باشد. این معدن چطور پیدا شده؟
پهنه همدان چطور به لیتیوم رسید؟
آنهایی که با زمین‌شناسی آشنا هستند می‌توانند با در نظر داشتن شرایطی که در آن لیتیوم تشکیل میشود چند نقطه از زمین را مشخص کنند که ظرفیت تشکیل این ماده را دارد. مثلا این را در نظر داشته باشید که ذخایر لیتیوم در دریاچه‌های خشک‌شده موجود است یا معیارهای دیگری وجود دارد که می‌تواند شبیه سرنخ زمین‌شناسان را به این ذخایر برساند.
گروهی از متخصصان و کارشناسان معدن را تصور کنید که چنین نقشه‌ای در سال 1392 تهیه می‌کنند. در مرحله اول با ماژیک قرمز روی یک منطقه از سمنان یک نقطه قرمز می‌گذارند. به همین ترتیب با همین معیارها نقاط دیگری در پهنه خاکی کشور مشخص می‌کنند که احتمال دارد آنجا لیتیوم پیدا شود.
بعد از کلی مرارت زیر تیغ تند آفتاب بیابان‌های سمنان، چیزی عایدشان نمی‌شود. کار مدتی متوقف میشود و دوباره سال 1396 آنها در کمال ناامیدی سراغ نقطه آخر می‌روند که همین همدان بود. این بار مراحل شناسایی، پیگیری و اکتشاف بعد از حدودا 4 سال در همدان نتیجه می‌دهد و لیتیوم به بار می‌نشیند.
یعنی زیر دریاچه ارومیه هم…؟
همیشه داستان‌ها درباره این سنگ معدنی شکل اغراق‌آمیزی به خود می‌گیرند طوری که نمی‌شود شایعه‌ها را درباره آن به راحتی از گزاره‌های علمی تفکیک کرد. حتی جذابیت مرموز آن وارد سینما ( مثل فیلم به بالا نگاه نکن تولید سال 2021) هم شده. در همین رسانه‌ها یک روز گفته میشود که داخل چرخ‌خیاطی‌های قدیمی لیتیوم کار گذاشته‌اند و روز دیگر می‌گویند دریاچه ارومیه را به خاطر کشف لیتیوم خشک کرده‌اند.
از نظر زمین‌شناس‌ها هرچقدر اولی دور از ذهن و عجیب و خنده‌دار است، دومی جدی اما غیر ممکن به نظر می‌رسد؛ این را یک زمین شناس به هفت صبح می‌گوید. ذخایر لیتیوم ممکن است در دریاچه خشک‌شده وجود داشته باشد و اتفاقا همین نقطه که امروز در همدان کشف شده یک مسیل بوده. یعنی امکان دارد صدها یا هزاران سال پیش محل شکل گیری دریاچه‌ای خشک شده بوده اما زمین‌شناس‌ها می‌گویند امکان ندارد یک دریاچه را به خاطر لیتیوم خشک کنند.
یکی از آنها به هفت صبح این توضیح را می‌دهد که برای گرفتن امتیاز کشف معدن باید از هزاران مرکز و سازمان مجوز بگیرید و کسی مجوز بهره‌برداری از زمین دریاچه ارومیه را صادر نمی‌کند. از سوی دیگر با چنین ادعایی روند گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی را به سادگی نادیده گرفته و انکار کرده‌اید. در نتیجه حتی اگر لیتیومی هم زیر دریاچه ارومیه باشد اثبات نمی‌کند که عمدی در خشک شدن این دریاچه وجود داشته.
چرا لیتیوم مهم است؟
حالا اصلا این لیتیوم چرا اهمیت دارد؟ همین گوشی‌های موبایل و باتری‌های داخل آن را تصور کنید. این باتری باید از یک طرف هم سبک باشد و هم مقاومت زیادی نسبت به حرارت داشته باشد. لیتیوم سبک‌ترین نوع فلز است که به نسبت وزنش بیشترین توانایی را مقابل حرارت دارد. به خاطر همین هم بوده که در روکش و پر کردن دندان از آن استفاده میشود. اصلا به خاطر همین است که شرکت‌های ساخت موبایل از سالی به بعد باتری‌ها را پلمب کردند تا به جای دور انداختن آنها را به نمایندگی‌هایش برگردانند.
در سرامیک و شیشه هم به خاطر همین خاصیت مقاومت نسبت به حرارت از آن استفاده میشود. در تاسیسات فضایی هم به منظور گریس کاری و روان کاری مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. لیتیوم به جز اینکه استفاده‌های نظامی فراوانی دارد در دارو سازی هم از اهمیت بالایی برخوردار بوده. برای مثال شرکت خوارزمی تولید کننده داروی لیتیوم کربنات است که داروی افراد دو قطبی بوده و احتمالا تا پیش از این باید این ماده را از چین وارد می‌کرد.
از قهاوند به هند
حالا معلوم میشود که چرا پوشش خبری این معدن همدانی به وبگاه نشریه هندی«ایندین اکسپرس» هم کشیده شد. رقابت برای استخراج لیتیوم چیزی نیست که کسی بتواند آن را دست کم بگیرد. همین امروز سردمدار آن در بخش پالایش در دست چینی‌هاست. استرالیا در رده دوم و بعد از آن کشورهای آمریکای ی مانند شیلی، مکزیک سپس آمریکای شمالی و کانادا قرار دارند. اگر ایران بتواند 200 تن در سال لیتیوم تولید کند و با هزار شرط و شروط که اگر در این بین کشور دیگری به رقابت اضافه نشود و یکی از دیگری جلو نزند تازه به کشور هشتم تا دهم دنیا می‌رسیم.
