هفت صبح، آتریسا سپهریان| یلدای ۱۴۰۴ در حالی فرا میرسد که گرانیهای افسارگسیخته، سنت دیرینه و شیرین ایرانیان را به صحنهای از فشار اقتصادی بدل کرده است. افزایش نرخ ارز، حذف ارز ترجیحی و جهش قیمت کالاهای اساسی، سفرههای مردم را کوچکتر کرده و حتی آیینهای فرهنگی را تحت تاثیر قرار داده است.
واقعیت این است که قدرت خرید کارگران با حقوق پایه وزارت کاری در شرایط کنونی بهشدت محدود شده است. حقوق ماهانه ۱۳میلیون تومان که برای بسیاری از کارگران تعیین شده، در عمل بخش عمدهای از آن صرف هزینه اجاره میشود. طبق گزارش مراکز پژوهشی، حدود ۷۰ درصد این درآمد یعنی از نظر تئوریک نزدیک به ۹.۱ میلیون تومان تنها برای اجاره مسکن هزینه میشود و در نهایت چیزی حدود ۳.۹ میلیون تومان برای سایر مخارج زندگی باقی میماند. حالا با این میزان باقی مانده حقوق کارگری باید خرج یک ماه تامین شود و شب یلدا نیز در پیش است!
در بازار شب یلدا، افزایش شدید قیمت میوهها بهوضوح دیده میشود. در برخی مناطق تهران، قیمت خیار به ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان در هر کیلو رسیده و قیمت انار و سیب نیز از مرز ۲۰۰ هزار تومان عبور کرده است. این ارقام نشاندهنده رشد تا ۱۰۰درصدی نسبت به سال گذشته است و فشار سنگینی بر مصرفکنندگان وارد کرده است.
از سوی دیگر، کاهش مصرف شیرینی بهعنوان یکی از نمادهای شب یلدا، نشانهای روشن از افت تقاضا و کاهش توان خرید مردم است. اتحادیه صنف قنادان اعلام کرده مصرف شیرینی در روزهای منتهی به یلدا نصف شده است؛ موضوعی که بیانگر تغییر رفتار مصرفی خانوارها تحت تاثیر تورم است.برآوردها نشان میدهد تورم یلدا را تحت تاثیر قرار داده است. این رقم تورم بهطور مستقیم بر سبد مصرفی خانوارها اثر گذاشته و حتی سنتهای فرهنگی مانند شب یلدا را نیز تحت فشار اقتصادی قرار داده است.
هزینه یلدا چقدر است؟
در بخش شیرینی نیز طبق گزارش اتحادیه قنادان، قیمت شیرینی خشک و سنتی بین ۲۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان در هر کیلو است و شیرینیهای مغزدار مانند باقلوا بین ۴۸۰ تا ۶۰۰ هزار تومان عرضه میشوند. اگر خانواده چهار نفره حدود ۲ کیلو شیرینی معمولی و یک کیلو شیرینی مغزدار تهیه کند، هزینهای بین ۸۰۰ هزار تا ۱.۲ میلیون تومان خواهد داشت.
آجیل شب یلدا بیشترین فشار مالی را بر خانوارها وارد کرده است. بر اساس اعلام اتحادیه آجیلفروشان، آجیل مخلوط معمولی بین ۹۵۰ هزار تا ۱.۵ میلیون تومان در هر کیلو قیمت دارد و آجیل درجه یک در بازه ۱.۸ تا ۲.۲ میلیون تومان عرضه میشود. بنابراین خرید حدود ۲ کیلو آجیل برای یک خانواده چهار نفره هزینهای بین ۲ تا ۳.۵ میلیون تومان خواهد داشت.
هزینه برگزاری یک شب یلدا برای خانواده چهار نفره شامل 4 کیلو میوه، 2 کیلو شیرینی و ۲ کیلو آجیل، بین ۳.۵ تا ۵.۵ میلیون تومان برآورد میشود. این رقم نسبت به یلدای ۱۴۰۳ بیش از ۵۰درصد افزایش داشته است؛ چراکه سال گذشته هزینه مشابه برای یک خانواده حدود ۲ تا ۳.۵ میلیون تومان بود، اما امسال این رقم به بیش از ۵ میلیون تومان رسیده است.
این شرایط فشار سنگینی بر طبقه کارگر وارد کرده است. با حقوق وزارت کاری ۱۳میلیون تومان و سهم ۷۰درصدی اجاره، تنها حدود ۳.۹ میلیون تومان برای سایر هزینهها باقی میماند. به این ترتیب، یک کارگر برای برگزاری یلدا باید تقریبا کل بودجه باقیمانده ماهانه خود را صرف کند.
چرا یلدا لوکس شده است؟
عوامل اصلی این تورم را میتوان در سه محور خلاصه کرد. نخست، سیگنال دلار که با عبور نرخ ارز آزاد از مرز ۱۳۱ هزار تومان، انتظارات تورمی را تشدید کرده و بهعنوان شاخصی روانی، قیمت کالاها را در بازار داخلی بالا برده است. دوم، سیاستهای ارزی دولت که با حذف ارز ترجیحی کالاهای اساسی و افزایش نرخ ارز توافقی به بیش از ۱۰۷ هزار تومان، هزینه واردات را بهشدت بالا برده و مستقیما بر قیمت کالاهای اساسی اثر گذاشته است. سوم، انتقال فشار به مصرفکننده که واردکنندگان و تولیدکنندگان برای جبران افزایش هزینهها، قیمتها را بهطور کامل به مصرفکننده منتقل کردهاند و این امر باعث افت شدید قدرت خرید شده است.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تورم
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تورم بیشتر از قدرت خرید قابل توجه است. افزایش قیمت میوه، شیرینی و سایر اقلام شب یلدا، نماد کوچکتر شدن سفره خانوارها در مناسبتهای فرهنگی است. کاهش تقاضای موثر در بازار، بهویژه در خرید شیرینی و میوههای سنتی یلدا، نشان میدهد توان خرید مردم بهشدت کاهش یافته است. در این میان، خانوارهای کمدرآمد بیشترین آسیب را دیدهاند، چراکه توان خرید آنها برای کالاهای اساسی به حداقل رسیده و نابرابری اقتصادی تشدید شده است.
حذف ارز ترجیحی در بودجه ۱۴۰۴ اگرچه با هدف اصلاح ساختار ارزی صورت گرفته، اما بدون ایجاد سازوکار حمایتی برای اقشار آسیبپذیر، به موج تورمی جدید منجر شده است. عبور دلار از مرزهای روانی نیز حتی پیش از اثرگذاری واقعی بر هزینه واردات، بهعنوان محرک تورمی عمل کرده و انتظارات بازار را تغییر داده است. در این شرایط، دولت که به دنبال کاهش فشارهای بودجهای است، با چالش جدی در مدیریت تورم و حفظ قدرت خرید مردم روبهرو شده است.
در نتیجه میتوان گفت تورم یلدایی ۱۴۰۴ تنها یک پدیده مقطعی نیست، بلکه بازتابی از تغییرات ساختاری در سیاستهای ارزی و بودجهای کشور است. اگر سیاستگذار نتواند با ابزارهای حمایتی و کنترل بازار این روند را مهار کند، تورم بالای ۴۵درصد میتواند به یکی از چالشهای جدی اقتصادی و اجتماعی سال آینده تبدیل شود و حتی سنتهای فرهنگی را تحت تاثیر قرار دهد.
یلدای بدون آجیل
مقایسه یلدای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان میدهد قیمت آجیل و خشکبار بین ۴۰ تا ۹۵ درصد افزایش یافته است. با حقوق وزارت کاری ۱۳ میلیون تومان و سهم بالای اجاره در هزینههای خانوار، کارگران توان خرید بسیار محدودی دارند و عملا سنت شب یلدا برای بسیاری از آنها بهجای جشن، یادآور فشار اقتصادی شده است. این وضعیت نشان میدهد که تورم خوراکیها و سیاستهای ارزی دولت مستقیما بر فرهنگ و سبک زندگی مردم اثر گذاشته و نیازمند بازنگری جدی در حمایتهای معیشتی است.
در چنین شرایطی اگر کارگر بخواهد برای شب یلدا آجیل تهیه کند، انتخابهای او بسیار محدود خواهد بود. آجیل مخلوط معمولی که قیمت آن بین ۹۵۰ هزار تا ۱.۵ میلیون تومان در هر کیلو است، تنها در صورتی قابل خرید خواهد بود که کارگر کل بودجه باقیمانده خود را صرف این محصول کند؛ در این حالت او میتواند تا ۲.۵ کیلو آجیل تهیه کند. برای آجیل درجه یک که قیمت آن بین ۱.۸ تا ۲.۲ میلیون تومان در هر کیلو است، توان خرید کارگر به حدود ۱.۵ کیلو محدود میشود.
واقعیت این است که سفره یلدا برای بسیاری از خانوارهای کارگری و حتی طبقه متوسط کوچکتر شده است. افزایش قیمت آجیل و خشکبار باعث شده بسیاری از خانوادهها از خرید آجیل درجه یک صرفنظر کنند و به آجیلهای ارزانتر با سهم بالای نخودچی و کشمش بسنده کنند. دوم آنکه سنتهای فرهنگی مانند شب یلدا که زمانی نماد دورهمی و فراوانی بود، اکنون به شاخصی از نابرابری اقتصادی تبدیل شده است.
سوم آنکه جهش قیمت آجیل و خشکبار علاوه بر فشار مالی، اثر روانی منفی بر جامعه دارد و حس محرومیت را در مناسبتهای فرهنگی تقویت میکند. یلدای ۱۴۰۴ بهجای آنکه یادآور گرمی دورهمیهای خانوادگی باشد، به نمادی از فشار اقتصادی بدل شده است. افزایش بیسابقه قیمت میوه، شیرینی و آجیل، همراه با کاهش قدرت خرید کارگران و طبقه متوسط، نشان میدهد که تورم نهتنها سفرهها را کوچک کرده بلکه سنتهای فرهنگی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
