سبقت همسایه‌ها از ایران در گردشگری سلامت
چرا ظرفیت‌های گردشگری سلامت در کشور مغفول مانده است؟
هفت صبح، محمودرضا گرجی | گردشگری در قرن بیست‌و‌یکم دیگر صرفاً به بازدید از اماکن تاریخی یا تفریحی محدود نمی‌شود. با پیشرفت فناوری، رشد آگاهی مردم و جهانی‌شدن خدمات، گونه‌های متنوعی از گردشگری شکل گرفته که یکی از مهم‌ترین و روبه‌رشدترین آن‌ها «گردشگری سلامت» یا Medical Tourism است. این نوع گردشگری، تلفیقی از خدمات پزشکی، بهداشتی، پیشگیری و توان‌بخشی با عناصر رفاهی، تفریحی و فرهنگی است که با هدف بهبود وضعیت جسمی و روانی افراد، خارج از محل سکونت آن‌ها انجام می‌گیرد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، گردشگری سلامت در سال‌های اخیر با رشد چشمگیری مواجه و به یکی از بازارهای سودآور جهانی تبدیل شده است. در شرایطی که بسیاری از کشورها با بحران‌های اقتصادی و رکود صنعتی مواجه‌اند، گردشگری سلامت به عنوان موتور محرکی برای درآمدزایی، اشتغال‌زایی، تبادل فناوری و ارتقای جایگاه کشورها در نظام بین‌الملل عمل می‌کند.
ابعاد اقتصادی و راهبردی گردشگری سلامت
گردشگری سلامت تنها محدود به خدمات درمانی نیست، بلکه زنجیره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی را دربر می‌گیرد: از خدمات پرواز و اقامت گرفته تا خدمات پرستاری، آزمایشگاهی، بیمه، حمل‌ونقل، مترجمی و حتی صنایع دستی و سوغات. طبق برآورد موسسه بین‌المللی Patients Beyond Borders، گردشگر سلامت به‌طور متوسط ۵ تا ۱۰ برابر بیش از یک گردشگر عادی ارز وارد کشور میزبان می‌کند. این بدان معناست که تمرکز بر این بخش می‌تواند با کمترین آسیب به منابع طبیعی، بیشترین سود را برای کشورها داشته باشد.
افزون بر جنبه‌های اقتصادی، گردشگری سلامت به عنوان ابزار دیپلماسی عمومی و قدرت نرم، نقش مهمی در تقویت تصویر جهانی کشورها ایفا می‌کند. کشوری که بتواند به عنوان مقصد قابل‌اعتماد در حوزه درمان و سلامت شناخته شود، در واقع اعتماد بین‌المللی را به خود جلب کرده است. این مسئله به‌ویژه برای کشورهایی که با چالش‌های سیاسی یا تحریم‌های بین‌المللی مواجه‌اند، اهمیتی دوچندان دارد.
الگوهای موفق در جهان: از هند تا ترکیه
در سال‌های اخیر، کشورهایی مانند هند، تایلند، سنگاپور، ترکیه، مجارستان، کره جنوبی و مالزی، با سرمایه‌گذاری هوشمندانه در این حوزه، توانسته‌اند خود را به عنوان مقاصد اصلی گردشگری سلامت مطرح کنند. بررسی تجربه این کشورها می‌تواند آموزنده باشد:
هند: خدمات پیشرفته با هزینه‌های مناسب
هند یکی از پیشگامان گردشگری سلامت در آسیاست. این کشور با ارائه خدمات درمانی پیشرفته در حوزه‌های جراحی قلب، پیوند اعضا، درمان سرطان و ناباروری، در کنار هزینه‌های پایین و پزشکان آموزش‌دیده، توانسته سالانه بیش از ۵۰۰ هزار گردشگر سلامت را جذب کند. هند با استفاده از زبان انگلیسی به عنوان زبان رسمی و ایجاد ویزای درمانی با فرآیند ساده، فضای رقابتی مناسبی در بازار جهانی ایجاد کرده است.
تایلند: تلفیق درمان و گردشگری لوکس
تایلند یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری در جنوب شرق آسیاست و دولت این کشور با زیرکی، خدمات درمانی را به عنوان مکملی برای گردشگری عمومی در نظر گرفته است. بیمارستان‌هایی مانند Bumrungrad International Hospital و Bangkok Hospital، خدماتی در حد هتل‌های پنج‌ستاره ارائه می‌دهند و در عین حال از پزشکان متخصص و تکنولوژی روز برخوردارند. بیش از ۶۰ درصد بیماران این مراکز، از کشورهای غربی هستند که به دلایل هزینه، کیفیت و برخورد مناسب به تایلند سفر می‌کنند.
ترکیه: پیشگام در منطقه خاورمیانه
ترکیه نیز در سال‌های اخیر با تکیه بر زیرساخت‌های درمانی قدرتمند، سیاست‌های تشویقی دولت و موقعیت جغرافیایی ممتاز، به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری سلامت در منطقه تبدیل شده است. استانبول، آنکارا و آنتالیا از قطب‌های اصلی این صنعت هستند. ترکیه در حوزه‌هایی مانند جراحی زیبایی، کاشت مو، دندان‌پزشکی و درمان ناباروری شهرت یافته و سالانه بیش از یک میلیون گردشگر سلامت جذب می‌کند.
ایران و ظرفیت‌های مغفول مانده
ایران با برخورداری از پزشکان متخصص و مجرب، بیمارستان‌های دولتی و خصوصی مجهز، قیمت‌های بسیار مناسب درمان، منابع طبیعی همچون چشمه‌های آب‌گرم، اقلیم متنوع و طب سنتی غنی، ظرفیت قابل‌توجهی در حوزه گردشگری سلامت دارد. بر اساس برآورد وزارت بهداشت، پیش از همه‌گیری کرونا، سالانه حدود ۵۰۰ هزار گردشگر سلامت به ایران وارد می‌شدند که بخش عمده آن‌ها از کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان، آذربایجان، عمان و کشورهای آسیای مرکزی بودند.
قطب‌های مهم گردشگری سلامت در ایران:
مشهد: با حضور پزشکان مجرب، مراکز درمان ناباروری و زیارت، یکی از مقاصد پرطرفدار بیماران عراقی و افغانستانی است.
تهران: مرکز خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی در حوزه‌های زیبایی، جراحی پلاستیک، چشم‌پزشکی و قلب.
شیراز: پیشگام در پیوند اعضا، چشم‌پزشکی و درمان ناباروری؛ دارای زیرساخت‌های بین‌المللی در بیمارستان‌ها.
اردبیل و سرعین: قطب آب‌درمانی و توان‌بخشی با منابع طبیعی غنی و چشمه‌های معدنی.
یزد: یکی از موفق‌ترین شهرها در درمان ناباروری، با مراکز پژوهشی معتبر.
چالش‌ها و موانع توسعه گردشگری سلامت در ایران
با وجود همه ظرفیت‌ها، گردشگری سلامت در ایران هنوز نتوانسته به جایگاه شایسته خود برسد. برخی از مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از:نبود نظام یکپارچه و استاندارد بین‌المللی در خدمات درمانی، مشکلات در صدور ویزای درمانی و ناهماهنگی بین نهادهای دولتی و خصوصی، کمبود زیرساخت‌های رفاهی، هتلینگ بیمارستانی و خدمات زبان‌محور، نبود برندینگ و تبلیغات بین‌المللی موثر و وجود دلالی و واسطه‌گری غیرمجاز در حوزه جذب بیماران خارجی.
راهکارها و الزامات پیشرفت
برای توسعه پایدار و هدفمند گردشگری سلامت، مجموعه‌ای از اقدامات کلیدی باید در دستور کار قرار گیرد: ایجاد نهاد ملی هماهنگ‌کننده گردشگری سلامت که بتواند سیاست‌گذاری، نظارت و هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف را به عهده بگیرد.
تدوین پروتکل‌های استاندارد بین‌المللی درمانی و ارتقای سطح خدمات پزشکی و هتلینگ بیمارستان‌ها.
سرمایه‌گذاری در آموزش زبان‌های خارجی، به‌ویژه عربی و انگلیسی، برای کارکنان بیمارستان‌ها.
برندسازی حرفه‌ای ایران در بازار گردشگری سلامت منطقه‌ای و جهانی.
حذف واسطه‌های غیررسمی و ساماندهی شرکت‌های تسهیل‌گر گردشگری درمانی.
استفاده از ظرفیت دیپلماسی سلامت و ارتباط با کشورهای هدف برای تسهیل روادید.
گردشگری سلامت، تنها یک فرصت اقتصادی نیست، بلکه ابزاری برای نمایش توانمندی‌های علمی، فرهنگی و انسانی یک کشور است. ایران با پیشینه پزشکی درخشان، منابع طبیعی کم‌نظیر و پزشکان متخصص، می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم گردشگری سلامت منطقه و حتی جهان تبدیل شود؛ مشروط بر آنکه با نگاه راهبردی، انسجام نهادی، حذف موانع اداری و سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت و تبلیغات بین‌المللی، این مسیر را به‌درستی طی کند. تحقق این هدف، نه‌تنها باعث ارزآوری، اشتغال‌زایی و تقویت خدمات درمانی داخلی خواهد شد، بلکه جایگاه ایران را در سطح بین‌المللی به‌عنوان کشوری قابل‌اعتماد در حوزه سلامت ارتقا می‌بخشد؛ موضوعی که امروز بیش از هر زمان دیگر، به آن نیاز داریم.
