چالش‌های زندگی ۲۰‌هزار ناقل ایدز

هفت صبح| با وجودی که بیش از چهار دهه از مشاهده اولین مورد ابتلای یک ایرانی به ایدز می‌گذرد، همچنان این بیماری به عنوان یک تابو در بین ایرانی‌ها شناخته می‌شود و همین پنهان‌کاری‌ها در کنار برخی آمارهای ضد و نقیض و افزایش رابطه‌های جنسی پرخطر و بی‌حد و مرز در بین جوانان، باعث شده بخش اعظمی از مبتلایان به این ویروس همچنان آزادانه در جامعه زندگی کنند و به ناقلان بالقوه و متحرکی بدل شوند که می‌توانند در طول عمر خود چندین نفر را مبتلا کنند. موضوعی که به گفته رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز، می‌تواند در آینده‌ای نزدیک منجر به افزایش آمار مبتلایان در ایران شود.  

  اولین قربانی ایدز در ایران

اولین بیمار مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی در ایران پسری بود مبتلا به هموفیلی که در سال ۱۳۶۵ به این بیماری دچار شد. از آن زمان تاکنون شاهد سطح بالایی از عفونت اچ‌آی‌وی به ویژه در میان افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی بودیم. اولین مورد اچ‌آی‌وی از طریق تزریق مواد مخدر در سال ۱۳۶۸ شناسایی شد. آمار ایدز در دهه‌های 1380 و 1390 نشان می‌دهد الگوی انتقال ایدز تغییرات محسوسی را تجربه کرده است. به زبان ساده، اگرچه مصرف مواد مخدر تزریقی همچنان یکی از عوامل اصلی انتقال باقی مانده، اما انتقال از طریق رابطه جنسی پرخطر نیز به‌تدریج افزایش یافته است. 

  مهمترین دلایل ابتلا به  ویروس HIV در ایران

اگرچه در گذشته گزارش شده که اصلی‌ترین راه انتقال ایدز در ایران از طریق تزریق مواد مخدر و اعتیادهای تزریقی است، اما طبق گزارش جدید رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت از بیماران ایدزی که در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ شناسایی شده‌اند، در‌۶۵.۲ درصد موارد رابطه جنسی به عنوان راه احتمالی انتقال بیماری بوده و سهم بیماران تزریقی مبتلا شده به این ویروس تنها  یک تا دو درصد است.

وقتی که آمارها با هم نمی‌خوانند

 چند روز قبل و در آخرین آمار ارایه شده، لادن عباسیان، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران، با ارائه تازه‌ترین آمار از وضعیت ابتلا به اچ‌آی‌وی در کشور از فاصله حدود ۱۶ هزار نفری میان موارد شناسایی‌ شده و تعداد واقعی مبتلایان خبر داد. وی گفته بر اساس آخرین آمار، در ایران حدود ۲۵ هزار و ۸۷۰ نفر بیمار مبتلا به اچ‌آی‌وی شناسایی شده‌اند که حدود ۲۰ هزار نفرشان تحت درمان قرار گرفته‌اند. با این حال به گفته رئیس مرکز تحقیقات ایدز که زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می‌کند، تخمین این نهاد از تعداد واقعی مبتلایان حدود ۴۱ هزار و ۵۰۹ نفر است. یعنی آمار تخمینی مبتلایان حدود ۳۸ درصد بیشتر از تعداد افراد شناسایی ‌شده است.

این در حالی است که وی پیش‌تر و در خرداد امسال، آمار تخمینی مبتلایان را بالاتر و حدود ۴۵ هزار نفر عنوان کرده بود. با این حال هنوز آمارهای دقیقی در این زمینه وجود ندارد و برخی کارشناسان معتقدند که آمار مبتلایان به ایدز در ایران بسیار بیشتر از اینهاست. کما اینکه دکتر محمدمهدی گویا، رئیس اسبق مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت پیش از این گفته بود: برآورد می‌شود حدود ۸۰ هزار نفر آلوده به ویروس ایدز در ایران وجود داشته باشد. با این حال وی که گویا خاطره خوبی از اظهارنظر در این مورد ندارد، در تماس خبرنگار «هفت صبح» با وی اعلام کرد که در این زمینه نمی‌خواهد گفت‌وگو کند! 

  ترس از واکنش جامعه

در این میان اما؛ گروهی دلیل تفاوت‌های آماری را تلاش متولیان برای مخفی نگاه داشتن آمار واقعی می‌دانند. آنها بر این باورند که دولت و متولیان به خاطر آنکه معتقدند انتشار واقعی این آمار می‌تواند بیانگر افزایش نگران‌کننده روابط جنسی و مصرف و تزریق مواد مخدر باشد، از اعلام آمار حقیقی سرباز می‌زنند. گروه دوم ولی معتقدند که این تفاوت آمارها درتمام دنیا وجود دارد چرا که بخشی از شهروندان مشکوک به این ویروس به خاطر ترس از نگاه جامعه به آنها، بیماری‌شان را پنهان می‌کنند. 

براساس پژوهشی که روی گروهی از مبتلایان به ایدز در ایران انجام شده، مبتلایان اعلام کرده‌اند که مهمترین دغدغه آنها «نگرش منفی جامعه نسبت به HIV ، نگرانی از افشای وضعیت» و «نگرش منفی نسبت به خود» است. آنها معتقدند جامعه نگاه قضاوت‌گرانه‌ای نسبت به HIV دارد و آن را نتیجه رفتارهای «غیراخلاقی» می‌داند.

همین نگاه، افراد را از بیان واقعیت زندگی خود حتی در محیط‌های درمانی باز می‌دارد؛ موضوعی که نشان‌دهنده فشار روانی و اجتماعی برای مبتلایان است و این همان رویه‌ای است که کارشناسان را قانع کرده که مهمترین دلیل نداشتن آماری دقیق در مورد ایدز، همین بعد اجتماعی و نگرانی‌ها در مورد برداشت‌هایی‌ست که ممکن است نسبت به فرد مبتلا به این بیماری به وجود آید. موضوعی به نام «انگ اجتماعی»، انگ سکوت و ترسی است که گاهی بدتر از خود بیماری عمل می‌کند. آمارهای پژوهشی نیز این موضوع را تایید می‌کند. 

  ترس از «انگ» چسباندن جامعه

میترا مبشر، جامعه‌شناس و فعال حوزه سلامت نیز با تایید این موضوع می‌گوید: ریشه «انگ» را باید در ترکیبی از ناآگاهی، آموزش ناکافی و تابوهای فرهنگی جست‌وجو کرد. این که بسیاری از مردم تصور می‌کنند ایدز فقط در نتیجه روابط خاص یا رفتارهای ناهنجار ایجاد می‌شود، بی‌ارتباط با کمبود آموزش‌های درست نیست. وقتی شما درباره رفتار جنسی سالم صحبت نمی‌کنید، وقتی مدارس آموزش سلامت جنسی ارائه نمی‌دهند و وقتی رسانه‌ها از بیان مستقیم مسائل جنسی اجتناب می‌کنند، طبیعی است که مردم نسبت به HIV آگاهی کافی نداشته باشند. در چنین فضایی، هر فرد مبتلا پیش از مقابله با بیماری، باید با قضاوت اجتماعی روبه‌رو شود.

وی تصریح می‌کند: حتی افراد تحصیل‌کرده گاهی تصور می‌کنند HIV تنها نتیجه مصرف مواد یا روابط کنترل‌نشده است، در حالی که ممکن است یک زن متاهل بدون هیچ رفتار پرخطری و تنها به دلیل عدم آگاهی همسرش یا عدم استفاده از وسایل محافظت‌کننده مبتلا شود.

به گفته مبشر، این نگاه تک ‌بعدی باعث می‌شود زنان بیش از مردان قربانی سکوت شوند چرا که زنی که احتمال ابتلا می‌دهد، حتی اگر رفتار پرخطری نداشته باشد، از ترس این‌که مورد قضاوت قرار گیرد، برای آزمایش مراجعه نمی‌کند. در نتیجه بیماری دیر تشخیص داده می‌شود و احتمال انتقال بیشتر می‌شود.

این آمار و این اظهارنظرها، وقتی معنادارتر می‌شود که بدانیم لادن عباسیان، رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران،  از فاصله حدود ۱۶ تا 20 هزار نفری میان موارد شناسایی‌ شده و تعداد واقعی مبتلایان خبر داده است.

به گفته عباسیان بر اساس آخرین آمار، در ایران حدود ۲۵ هزار و۸۷۰ بیمار مبتلا به اچ‌آی‌وی شناسایی شده‌اند که حدود ۲۰ هزار نفرشان تحت درمان قرار گرفته‌اند.

با این حال به گفته رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران که زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می‌کند، تخمین این نهاد از تعداد واقعی مبتلایان حدود 45 هزار نفر است. یعنی آمار تخمینی مبتلایان حدود ۳۸ درصد بیشتر از تعداد افراد شناسایی ‌شده است. او پیش‌تر و در خرداد امسال، آمار تخمینی مبتلایان را بالاتر و حدود ۴۵ هزار نفر عنوان کرده بود.

عباسیان همچنین چندی قبل در بخشی از یکی از مصاحبه‌هایش درباره یکی از باورهای رایج اما نادرست در مورد ایمنی روابط جنسی در قالب «شرعی» نیز هشدار داده و گفته بود: «گاهی افراد تصور می‌کنند صرفا یک صیغه باعث برقراری رابطه ایمن می‌شود اما این‌طور نیست.»

  ایدز در سکوت معنادار کودکان  کار و خیابانی

 آذرماه سال ۱۳۹۲ علی‌اکبر سیاری، معاون وقت وزیر بهداشت از موضوعی پرده برداشت که تا آن روز کمتر کسی جرئت پرداختن به آن را به خود می‌داد. وی گفت: براساس مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۰ بر روی کودکان کار و خیابان انجام شد، ۴.۵ درصد این کودکان مبتلا به ایدز هستند. این در حالی است که آمار کشوری شیوع ایدز، یک‌دهم درصد است؛ یعنی میزان ابتلا به ایدز در کودکان کار، ۴۵ برابر سایر افراد جامعه است و این می‌تواند زنگ خطر جدی باشد.

«۲۹ درصد از افراد ۱۵ تا ۱۸ ساله‌ این مطالعه اعلام کرده‌اند که رابطه‌ جنسی داشته‌اند. همچنین ۳۳.۲ درصدشان گفته‌اند که در آخرین رابطه‌ جنسی خود از وسیله‌ بهداشتی پیشگیری استفاده کرده‌اند و ۱۴۴ نفرشان چند شریک جنسی داشته‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت که کودکان کار و خیابانی، معتادان تزریقی و روابط جنسی ناسالم، زنگ خطر ایدز در کشور هستند.»

مینو محرز، رئیس اسبق مرکز تحقیقات ایدز، در سال ۱۳۹۳ بیان کرده بود، طبق مطالعه‌ای که در گذشته انجام شده، بیشترین میزان شیوع ایدز در کودکان کار و خیابانی بین سنین ۱۰ تا ۱۸ سال است. آماری که به گفته وی به «هفت‌صبح» احتمالا طی یک دهه گذشته افزایش بیشتری هم داشته است!

  افزایش روند احتمالی  آمار مبتلایان در آینده

مینو محرز، رئیس اسبق مرکز تحقیقات ایدز معتقد است که وضعیت رسیدگی و درمان بیماران مبتلا به ایدز در ایران در سطح استانداردهای جهانی است. وی در گفت‌وگو با «هفت صبح» می‌گوید: آمار مبتلایان شناسایی و کشف شده تقریبا نصف آمارهای پیش‌بینی مبتلایان است. دلیل‌اش همان موضوع همیشگی یعنی ترس از «انگ‌های اجتماعی» است.

یعنی می‌ترسند که اگر جواب تست‌شان مثبت باشد جامعه نگاه بدی به آنها داشته باشد و یا حتی طردشان کند. این موضوع به حدی جدی است که حتی در بین کادر درمان هم دیده می‌شود! یعنی آنها هم پنهان کاری می‌کنند. طبیعی است که در چنین شرایطی نمی‌توان آمار درستی داشت. در واقع شاید بهترین روش مواجهه با ویروس ایدز، اطلاع رسانی صحیح و گسترده باشد. البته در کنار این مسئله باید وسایل مراقبتی همچون کاندوم نیز با قیمت پایین و حتی رایگان در اختیار شهروندان قرار گیرد تا در همه روابط جنسی از آنها استفاده شود.

وی با ذکر اینکه کلیه مراحل شناسایی و درمان بیماران ایدزی در ایران رایگان است، می‌گوید: اگر فردی خواست برای اطمینان برود و تست بدهد، می‌تواند با مراجعه به یکی از 200 مرکز مشاوره بیماران رفتاری، به صورت رایگان آزمایش دهد اما اگر بخواهد به مراکز خصوصی مراجعه کند باید هزینه پرداخت کند. 

این متخصص قدیمی حوزه «ایدز» در ایران با تاکید براینکه سن ابتلا به ایدز در ایران کاهش پیدا کرده، می‌گوید: دلیل آن رفتارهای پرخطر جوانان است که این روزها به شکل معناداری افزایش پیدا کرده است.   

اما ادعای پنهان‌کاری دولت و وزارت بهداشت در اعلام آمار درست و حقیقی بیماران ایدز در ایران تا چه حد درست است؟ سوالی که محرز آن را قاطعانه رد می‌کند و می‌گوید: به اطمینان اعلام می‌کنم که اینگونه ادعاها اصلا درست نیست. برعکس اطلاعات مراجعان برای تست و بانک اطلاعاتی آنها به صورت آنلاین به روزرسانی می‌شود و در این مورد، جزو موثق‌ترین آمار حوزه سلامت محسوب می‌شود.

  دلیل افزایش آمار مبتلایان به ویروس

دکتر هنگامه نامداری تبار؛ رئیس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت معتقد است که «ما در زمینه درمان بیماران مبتلا به ویروس HIV بسیار خوب عمل کرده‌ایم اما در مورد شناسایی این افراد هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم.» وی به «هفت‌صبح» در مورد جایگاه آماری ایران در بین سایر کشورها می‌گوید: گزارش‌های جهانی نشان می‌دهند که کشورهای آفریقایی در صدر کشورهایی هستند که بیشترین آمار مبتلایان به ایدز را دارند. چرا که هم تعداد مبتلایان زیاد است و هم در این کشورها «انگ‌های اجتماعی» معنای چندانی ندارد و مردم به راحتی برای انجام تست‌های تشخیص به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. در این کشورها معمولا با توجه به کمک‌های جهانی سایر کشورها، بیش از 80 درصد مبتلایان شناسایی شده و می‌شوند. 

وی ادامه می‌دهد: اما در مورد کشورهای واقع در مدیترانه شرقی که ما هم جزئی از آنها محسوب می‌شویم، شناسایی کمتر از کشورهای آفریقایی است. مثلا در ایران میزان شناسایی مبتلایان از 28 درصد به 62 درصد رسیده که افزایش قابل توجهی است اما هنوز هم جا دارد که بهتر شود. اما در دو شاخه پذیرش بیماران و درمان رایگان و محرمانه ماندن اطلاعات آنها، قطعا بسیار عالی عمل می‌کنیم کما اینکه از 96 درصد از مبتلایان شناسایی شده‌ای که برای درمان پیش ما می‌آیند الان در بین حدود 94 درصد ویروس به حدود صفر رسیده است. 

موضوع قابل تامل بعدی، نقش افزایشی زنان درآمار مبتلایان به ایدز در ایران است. گزارش‌های منتشر شده حکایت از آن دارد که آمار مبتلایان به ایدز در ایران از ۱۹درصد به 33 درصد می‌رسد که نشان می‌دهد امروزه، آمار مبتلایان زن به این ویروس به شکل نگران کننده‌ای در حال افزایش است. گروهی که می‌توانند هر کدام تعداد زیادی را آلوده کنند.

اما چرا آمار مبتلایان به این ویروس در بین زنان رو به افزایش است؟ سوالی که نامداری در پاسخ به آن می‌گوید: شاید دلیل این باشد که آمار مبتلایان ناشی از مصرف مواد مخدر تزریقی در بین مردان بیشتر از زنان شده و یا شاید روابط پرخطر متعدد جنسی بین آنها افزایش داشته است. گرچه این افزایش چندان هم زیاد نیست.

وی در مورد اظهارنظر برخی کارشناسان که معتقدند افزایش آمار مبتلایان به ایدز، به دلیل افزایش آمار زنان خیابانی و افزایش روابط پرخطر بی‌ضابطه بین جوانان است، نیز می‌گوید: من در این زمینه تخصص ندارم. باید جامعه شناسان پاسخ این سوال را بدهند!

  کاهش سن ابتلا به ویروس 

دکتر طایری، متخصص بیماری‌های عفونی و  فلوشیپ بیماری ایدز بالینی برخلاف اظهارنظرهای مطرح شده در مورد روند افزایشی آمار مبتلایان به این ویروس معتقد است که این رویه در کشور ما روندی کاهشی دارد. وی در گفت‌وگو با «هفت‌صبح» می‌گوید: دلیل این توجیه واضح است. چون وقتی ما 20 هزار بیمار در حال درمان داریم عملا این تعداد عظیم را از چرخه انتقال حذف کرده‌ایم و بیماری در خود وی نیز کنترل می‌شود. البته نباید بگوییم همه چیز مطلوب است و باید دست از کار کشید بلکه باید به تلاش‌هایمان برای تثبیت و حتی بهبود این شرایط کمک کنیم. 

وی در مورد کاهش سن مبتلایان به ویروس HIV نیز می‌گوید: هنوز هم بیشترین مبتلایان به این ویروس در طیف 25 تا 40 سال قرار دارند. البته این ویروس طبیعتا در همه طیف‌ها وجود دارد ولی آنگونه نیست که بخواهیم بگوییم آمار ابتلا به شکل محسوسی کاهش داشته است. گرچه بدیهی است که با وجود رفتارهای پرخطر آسیب‌زا بین جوانان خطر ابتلا به ویروس وجود دارد و همه ما نیز احساس می‌کنیم که مواردی که شناسایی می‌شوند از این به بعد بیشتر در سنین پایین باشند، اما باز هم معتقدم که باید روی انگ زدایی و فرهنگ‌سازی در مورد این ویروس و این بیماری و نحوه پیشگیری از آن تاکید کرد.