هفت صبح، لیلا مرگن| شاید همین دو دهه قبل هیچ کس باور نمیکرد که استان گیلان هم به مشکل آب برخورد کند اما حالا استاندار پربارشترین استان کشور، نسبت به کمبود آب برای کشت برنج در تابستان پیش رو هشدار میدهد. هشداری که فعالان محیط زیست آن را تایید میکنند و میگویند که حاصل رها شدن مدیریت یکپارچه حوضه آبریزی با مشارکت چندین استان است. البته مدیر کل محیط زیست گیلان بر این باور است که تمام این دعواها مربوط به فصل تابستان است و با پایان این دوره کم آبی، همه فریادها به دست فراموشی سپرده میشود.
گیلان را همه با پرآبی میشناسند اما گویا در این استان پرآب هم به مشکل برخوردهایم. حوضه آبریز سد سفیدرود بسیار گسترده بوده و شامل بیش از ۱۰ استان ایران میشود. استانهای اصلی شامل گیلان، قزوین، زنجان، کردستان، البرز و بخشهایی از آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل، همدان و حتی کرمانشاه است و گویا بالادستیها حقابه پایین دست یعنی سد سفیدرود را در سال خشکی مثل امسال رعایت نکردهاند که هادی حقشناس نسبت به تامین حقابه این سد و تامین نیاز آبی استان گیلان، برای کشت برنج و تولید 600 هزار تن محصول سفره مردم هشدار میدهد. هشداری که نشان میدهد تنش آبی حتی به گیلان پرآب هم رسیده است.
هشداری کهنه درباره سفید رود
نیما فرید مجتهدی، فعال محیط زیست استان گیلان در گفتوگو با «هفت صبح» هشدار استاندارشان را هشداری قدیمی توصیف میکند که از مدتها قبل و به دلیل نبود مدیریت جامع در حوضه آبریز سد سفیدرود وجود داشته است. او میگوید که سالهاست در سطح حوضه آبریز، سدهای متعددی ساخته شده است اما داستان فقط به ساخت سدها محدود نمیشود و بندهای زیادی که در این حوضه ساختهاند کار حساب و کتابهای آبی را با مشکل مواجه کرده و موتورپمپهای استان زنجان که استفاده مستقیم از رودخانه را امکانپذیر میکند، اصلا در حسابها وارد نمیشود. بالارفتن تقاضا و مصرف در حوضه آبریز سد سفیدرود به همراه تغییر اقلیم، کلاف سردرگمی ایجاد کرده که حل مسائل را بغرنج میکند.
فریدمجتهدی میگوید که ذینفعان حوضه، مصرف آب را حق خود میدانند و وقتی حق جدیدی برای ذینفعان ایجاد میشود، دیگر مدیریت کردن آن کار بسیار دشواری است. در شرایطی که عکسهای ماهوارهای نشان میدهند که در استانی مثل زنجان هزاران هکتار باغ زیتون ایجاد شده، طبیعتا مدیریت منابع آب سخت خواهد شد. به گفته این فعال محیط زیست، در دهه 40 وقتی سدهای حوضه آبریز سفید رود ساخته میشدند، در بسیاری از مناطق کشت و کار وجود نداشته و تاکید اصلی بر توسعه کشت در استان گیلان بوده است اما امروز این نگاه تغییر کرده؛ ضمن آنکه با طرح دولت برای انتقال آب سد طالقان به تهران، شرق استان گیلان هم درگیر فشار خواهد شد.
زهآبهای بیکیفیت، پشت سد سفیدرود
فرید مجتهدی موضوع کیفیت آب سد سفیدرود را هم یکی از چالشهای جدی استان میداند زیرا به گفته کارشناسان، این زهآب باغها و مزارع هستند که از بالادست جاری شده و پشت شد سفیدرود جمع میشوند. بنابراین آب ذخیره شده در این سد، از کیفیت پایینی برخوردار است. او آنچه امروز رخ داده را حاصل انباشت یکسری سوء اشتباهات در حوضه آبریز سد سفید رود میداند که خوشبختانه توسط استاندار گیلان به صورت شفاف مطرح شده است. به گفته این فعال محیط زیست، امسال یکی از کم آبترین زمانهای سد سفید رود بوده و عملا تصاویر خشک شدگی این سد منتشر شده است. روند تغییر اقلیم باعث میشود که شرایط آبی در آن سوی سد سفیدرود ناپایدارتر شود، بنابراین نمیتوان روی آب پشت سد سرمایهگذاری کرد زیرا با توجه به روند تغییر اقلیم، ماهیت اطمینان از تامین آب پشت سد، زیر سوال رفته است.
تامین حقابه، به شرط وجود آب در پشت سد
فرهاد حسینی طایفه، مدیر کل محیط زیست استان گیلان نیز در گفتوگو با «هفت صبح»، ذخیره پشت سد سفیدرود را حاصل آورد دو شاخه رودخانه از سمت قزوین و زنجان معرفی میکند. او میگوید: تا قبل از سد سفیدرود در اختیار محیط زیست نیست و عدد و رقمهایش در اختیار آب منطقهای است و آنچه محیط زیست نسبت به آن اطلاع دارد، شرایط بعد از سد سفید رود است.
به گفته حسینی طایفه اگر آب پشت سد موجود باشد، حقابه محیط زیست تامین میشود. سد سفیدرود در واقع برای کشاورزی احداث شده و همه بحثها درباره تامین حقابهها مربوط به سه ماه سال یعنی از اردیبهشت تا مرداد ماه و فصل کشت برنج است.
آب منطقهای به خاطر تامین نیازهای برنج مجبور است حقابه محیط زیستی را هم تامین کند و تاکنون در استان گیلان درگیر آب محیط زیست نبودهایم. او درباره برداشت پمپها از حقابه رودخانه اطلاعاتی در دسترس ندارد اما تاکید میکند که هیچ وقت در گیلان رودخانهها بهطور کامل خشک نمیشوند و مشکل محیط زیستی به این مفهوم که آب رودخانه را بهطور کامل کشیده باشند، تا به امروز وجود نداشته است. به گفته حسینی طایفه راه مقابله با تنش هم اجرای برنامه جامع آبگیری سد است زیرا بارشها در حوضه آبریز کاهش یافته است. او معتقد است که در شرایط جدید باید پروژههای مدیریت آب داشته باشیم.
برای کشاورزی احیای آب بندانها پیگیری میشود و برای سدها باید مدیریت در حوضه آبریز اتفاق بیفتد زیرا حوضه آبریز سد سفیدرود از کردستان شروع میشود و یک سمتش به ارتفاعات قزوین و البرز میرسد. حال که تنش آبی به استان گیلان هم رسیده است و دیگر نمیتوان با حذف حقابههای زیست محیطی تقاضای روز افزون آب را پاسخ گفت، آیا کارگروههای سازگاری با کم آبی از حالت تزئینی خارج شده و بهعنوان برنامه جدی مورد توجه مسئولان قرار خواهند گرفت؟
