قربانی به پشت درهای آزادی رسید
پیشینه‌ای از آزادی که فقط ورزشگاه نیست، محلی فرهنگی است
هفت صبح | ورزشگاه آزادی، سال‌هاست برای بسیاری از هنرمندان ایرانی نماد فوتبال نیست. رویایی ناتمام است. صحنه‌ای بزرگ است که آوازهای بسیاری باید در آن طنین می‌انداخت و هرگز نینداخت. اکنون اما در آستانه خرداد ۱۴۰۴، به نظر می‌رسد بخشی از این رویا به واقعیت نزدیک شده است. علیرضا قربانی، خواننده پرآوازه موسیقی ایرانی اعلام کرده که آغاز تور تازه خود با نام «ایرانم» را در فضای باز غربی استادیوم آزادی برگزار خواهد کرد. این اجرا اگرچه در فضای باز استادیوم آزادی است و نه در خود آن اما نخستین قدم‌های رسمی و جدی برای به صدا درآمدن موسیقی در قلب این نماد شهری است.
ورزشگاه آزادی یا محل فرهنگی؟
ورزشگاه آزادی تهران که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ با نام استادیوم «آریامهر» شناخته می‌شد، نه تنها بزرگ‌ترین و نمادین‌ترین ورزشگاه ایران است بلکه یکی از مهم‌ترین مکان‌های عمومی کشور به شمار می‌آید که در حافظه جمعی ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. این ورزشگاه از ابتدای ساخت خود در دهه ۱۳۵۰ با هدف میزبانی از رقابت‌های بزرگ ورزشی و با رویکردی مدرن و چندمنظوره طراحی شد. فضایی برای گردهمایی‌های بزرگ و حتی اجراهای فرهنگی و هنری.
از مسابقات پرشور تیم ملی فوتبال گرفته تا مراسم رسمی، راه‌پیمایی‌ها، جشن‌ها و اندک اجراهای هنری، ورزشگاه آزادی همواره بستری بوده که با احساسات میلیون‌ها نفر گره خورده است؛ اما در این میان شاید یکی از ظرفیت‌هایی که کمتر مورد توجه قرار گرفته استفاده از این فضای بزرگ به‌عنوان صحنه‌ای برای موسیقی و هنر بوده است. البته پیش از انقلاب چند کنسرت مهم در این مجموعه برگزار شد اما پس از انقلاب این فضا بیشتر در اختیار رخدادهای سیاسی و ورزشی قرار گرفت. با وجود این بسیاری از هنرمندان ایرانی (از نسل‌های مختلف) آرزوی اجرا در این مجموعه را دارند.
پیش از انقلاب: فرانک سیناترا رسیده به آزاده
در واپسین سال‌های دهه ۴۰ شمسی (دهه ۱۹۷۰ میلادی)، ایران پهلوی در تلاش بود تا چهره‌ای بین‌المللی، مدرن و فرهنگی از خود به جهان نشان دهد. بخشی از این پروژه دعوت از چهره‌های جهانی برای اجرا در تهران بود تا سرانجام در آذر ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴)، فرانک سیناترا در قالب یک تور خیریه بین‌المللی به ایران آمد. سیناترا در آن دوران در اوج محبوبیت بود.
او پس از چند سال وقفه به عنوان صدای کلاسیک آمریکا به صحنه بازگشت و تور جهانی‌اش، نوعی سفر فرهنگی صلح‌آمیز برای جمع‌آوری کمک مالی برای پروژه‌های خیریه و فرهنگی در کشورهای مختلف تلقی می‌شد. در این کنسرت سیناترا مجموعه‌ای از ترانه‌های معروف خود را با ارکستری کامل اجرا کرد و کیفیت صدابرداری و نورپردازی، با استانداردهای بین‌المللی تنظیم شده بود. این رویداد از معدود لحظاتی است که استادیوم آریامهر به‌عنوان یک صحنه موسیقی استفاده شد.
پس از انقلاب: رویاهایی برای رسیدن به آزادی
پس از سال ۱۳۵۷، اجرای کنسرت‌های پاپ یا موسیقی زنده در فضاهای بزرگ و عمومی با محدودیت‌هایی روبه‌رو شد. ورزشگاه آزادی به دلیل ماهیت ورزشی و برخی ملاحظات سیاسی و اجتماعی عملا از فضای کنسرت دور ماند اما این مانع نشد که هنرمندان ایرانی رؤیای اجرای آن را در سر نپرورانند.
برای مثال یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای حبیب محبیان، خواننده محبوب موسیقی پاپ ایران اجرای کنسرتی عظیم در ورزشگاه آزادی تهران بود. همسرش گفته بود: «حبیب همیشه در ذهنش این رویا را می‌پروراند و در دوران اقامت در آمریکا بارها به من گفت، آدم برود ایران و یک کنسرت در ورزشگاه آزادی بگذارد، چه می‌شود.» او معتقد بود که این کنسرت حتی اگر به مدت ۱۰ شب برگزار شود، استادیوم ۱۰۰ هزار نفری آزادی خالی نخواهد ماند.
حبیب پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۸۸، تلاش‌هایی برای دریافت مجوز اجرای کنسرت انجام داد اما موفق نشد. با این حال، او همچنان به تحقق این رویا امیدوار بود و در مصاحبه‌ای با رادیو بی‌بی‌سی، اعلام کرد شرطش برای برگزاری کنسرت در ورزشگاه آزادی این بود که تمام درآمد حاصل از آن به مستضعفین و نیازمندان اختصاص یابد.
مدتی حرف و حدیث‌هایی درباره اجرای کنسرت توسط او در این استادیوم مطرح شد، اما او تمام شایعات مربوط به برنامه‌ریزی را تکذیب کرد و اظهار داشت که هیچ‌گونه هماهنگی یا صحبتی در این زمینه با او انجام نشده است. این آرزوی بزرگ هرگز محقق نشد و حبیب در سال ۱۳۹۵ درگذشت. حبیب تنها خواننده‌ای نیست که آرزوی اجرا در این استادیوم را دارد. شهرام شب‌پره، بارها آرزو کرده تا پس از بازگشت به ایران کنسرتی بزرگ در آزادی برگزار کند. اندی نیز در ویدیوی یکی از قطعات خود از این آرزو سخن گفته است.
هنرمندان داخلی و با آرزوی آزادی
در این میان هنرمندان ایرانی نیز بارها از این آرزوی خود گفته‌اند. در سال ۱۳۹۶سهراب پورناظری، آهنگساز و نوازنده موسیقی ایرانی با انتشار عکسی از میدان آزادی در جمله‌ای کوتاه نوشت: «به امید روزی که روی این چمن، بزرگ‌ترین کنسرت ایران رو ببینیم» او در آن زمان مشغول انجام پروژه «سی» در کاخ سعدآباد ایران همراه با همایون شجریان بود که نزدیک 120 هزار نفر از آن دیدن کردند. پورناظری در سال‌های گذشته چند بار دیگر نیز این آرزو را مطرح کرد.
موسیقی زیر سایه فوتبال
با وجود محدودیت‌هایی که در دهه‌های گذشته برای برگزاری کنسرت‌های رسمی در ورزشگاه آزادی وجود داشته، این ورزشگاه خالی از صدا و موسیقی هم نبوده است. فوتبال تنها مجالی بوده که توانسته صدای خوانندگان پاپ را از بلندگوهای این ورزشگاه به گوش ده‌ها هزار نفر برساند حتی اگر فقط برای چند دقیقه. علی عبدالمالکی، محسن ابراهیم‌زاده، هوروش بند، زانکو، رضا صادقی، حامد همایون، رضا یزدانی، بهنام بانی و برخی دیگر از جمله خوانندگان پاپ بوده‌اند که در رویدادهایی چون جشن قهرمانی پرسپولیس یا استقلال یا دربی خوانده‌اند. این اجراها با پخش زنده تلویزیونی همراه بوده است اگرچه از نظر حقوقی و فنی کنسرت محسوب نمی‌شوند.
رویاهایی که در استادیوم‌ها تحقق یافت
در حالی که هنرمندان ایرانی سال‌هاست در حسرت اجرای یک کنسرت بزرگ در استادیوم آزادی تهران هستند در آن‌سوی مرزها، صحنه‌های بزرگ ورزشی از دهه‌ها پیش به سکوهای نمایش شکوه موسیقی بدل شده‌اند. یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها، اجرای گروه کویین در کنسرت خیریه Live Aid در سال ۱۹۸۵ است. استادیوم ومبلی لندن آن روز شاهد هنرنمایی فردی مرکوری در برابر بیش از ۷۰ هزار نفر بود. اجرایی که به یکی از لحظات طلایی تاریخ موسیقی زنده تبدیل شد.
در دهه ۹۰ میلادی، مایکل جکسون با تور جهانی «Dangerous» استادیوم‌های عظیمی در اروپا، آسیا و آمریکا را پر کرد. بعضی از اجراهای او، از جمله در استادیوم المپیک مونیخ یا استادیوم ملی توکیو با حضور ده‌ها هزار نفر برگزار شد. پادشاه پاپ، استادیوم را به صحنه تئاتر، رقص، فناوری و صدا تبدیل کرد. الگویی که نسل‌های بعد از او از جمله بیانسه، اد شیرن و تیلور سوئیفت ادامه دادند.در سال‌های اخیر، گروه کره‌ای BTS در استادیوم‌هایی در لس‌آنجلس و پاریس اجرا کرد. کنسرت‌هایی که گاه با بیش از ۹۰ هزار تماشاگر رکوردهای تازه‌ای در تاریخ موسیقی آسیایی ثبت کردند.
آزادی، صحنه‌ای برای آینده؟
اگرچه ورزشگاه آزادی هنوز هم شاهد کنسرت‌های رسمی و گسترده مانند دیگر کشورهای جهان نیست اما همچنان در حافظه جمعی هنرمندان و مردم، نمادی از یک آرزوی فرهنگی باقی مانده است. به نظر مسئولان کشور باید به این نکته توجه داشته باشند که استادیوم‌ها در دنیای موسیقی امروز، رسانه‌ای برای نمایش قدرت هنرمند، محبوبیت او و تاثیر فرهنگی‌اش هستند. به همین دلیل است که وقتی خوانندگان ایرانی از رویای اجرای کنسرت در آزادی سخن می‌گویند، می‌خواهند تجربه‌ای مشترک با هزاران انسان در قلب یک شهر بسازند.
