دیپلماسی داغ در خلیج فارس
حضور همزمان عراقچی در دوحه و آمادگی ترامپ برای توافق بدون جنگ، سیگنال‌های تازه‌ای به سیاست داخلی ایران فرستاده است
هفت صبح| به گزارش رسانه اروپایی bne IntelliNews، دور تازه‌ای از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده قرار است روز ۱۱ می (۲1 اردیبهشت) در مسقط، پایتخت عمان برگزار شود؛ مذاکره‌ای سرنوشت‌ساز که در سایه اختلافات فزاینده میان واشنگتن و تل‌آویو و تنها چند روز پیش از آغاز سفر پرحاشیه ترامپ به خلیج فارس انجام می‌شود. آیا این بار، دیپلماسی می‌تواند بر اضطراب‌های منطقه‌ای غلبه کند و درهای بسته توافق را دوباره باز کند؟
تهران، مسقط و واشنگتن در تقاطع سیاست، ایدئولوژی و اضطرارهای منطقه‌ای
در بحبوحه افزایش تنش‌ها در خاورمیانه و در آستانه سفر منطقه‌ای پر سر و صدای دونالد ترامپ، مذاکره‌کنندگان ایران و ایالات متحده قرار است در روز ۱۱ می (۲1 اردیبهشت) در پایتخت دیپلماسی خاموش منطقه، مسقط عمان، بار دیگر دور یک میز بنشینند. این دور از مذاکرات که چهارمین گفت‌وگوی مستقیم اعلام‌شده در ماه‌های اخیر است، از سوی منابع آگاه به bne IntelliNews تایید شده و نشانه‌ای از جان‌گرفتن مجدد کانال دیپلماتیکی است که تا همین چند ماه پیش، مسدود و بی‌تحرک می‌نمود.
در حالی که وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، هیئت‌ایرانی را در این مذاکرات هدایت می‌کند، طرف آمریکایی را استیو ویتکاف، رهبری خواهد کرد. نام ویتکاف، که در فضای عمومی کمتر شناخته‌شده است، به‌نوعی نشان‌دهنده تمایل واشنگتن به حفظ سطحی از محرمانگی در روند مذاکرات است؛ روندی که به نظر می‌رسد در حال خارج‌شدن از مدار سنتی مذاکرات هسته‌ای و ورود به فاز سیاسی‌تری در منطقه است.
شکاف عمیق واشنگتن – تل‌آویو
مهم‌ترین جنبه این مذاکرات اگر در تاریخ اعلام شده توسط بعضی منابع آگاه اتفاق بیفتد، در محتوای آن نیست، در هم‌زمانی‌اش با دیدار اخیر دونالد ترامپ و ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، نهفته باشد؛ دیداری که پشت درهای بسته انجام شد و نگرانی‌های تل‌آویو نسبت به «نرمش بیش از حد» ترامپ در قبال تهران را بازتاب داد. بنا به گزارش منابع آمریکایی، ترامپ در این دیدار تأکید کرده که ترجیح می‌دهد بدون توسل به نیروی نظامی، به توافقی با ایران برسد.
این موضع در تضاد کامل با رویکرد تهاجمی بنیامین نتانیاهو است که همواره از تهدید گزینه نظامی به عنوان اهرم فشار بر تهران استفاده کرده است. شکاف واشنگتن _ تل‌آویو زمانی علنی‌تر شد که کاخ سفید به‌طور ناگهانی از توافق آتش‌بس با حوثی‌های یمن رونمایی کرد؛ توافقی که ظاهراً بدون اطلاع قبلی اسرائیل انجام شده و به خشم مقامات این رژیم دامن زده است. این در حالی است که تنها چند ساعت قبل از این توافق، جنگنده‌های اسرائیلی بندرها و فرودگاه‌های یمن را هدف حمله قرار داده بودند؛ واکنشی به حمله پهپادی به فرودگاه بین‌المللی تل‌آویو که هنوز هم جزئیات آن روشن نیست.
دیپلماسی به سبک عمانی
بازگشت گفت‌وگوهای هسته‌ای به مسقط، بیش از هر چیز یادآور فصل‌های نسبتاً موفق مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا است. عمان، با حفظ سیاست بی‌طرفی مثبت و روابط حسنه با تمامی طرف‌ها، توانسته بار دیگر نقش کاتالیزور دیپلماسی منطقه‌ای را برعهده بگیرد.
نکته مهم دیگر، هم‌زمانی این مذاکرات با حضور عباس عراقچی در نشست «گفت‌وگوی ایران و جهان عرب» در دوحه قطر است. این تلاقی نشان‌دهنده تلاش تهران برای بازتعریف نقش خود در موازنه‌های جدید منطقه‌ای است؛ خصوصاً در زمانی که عربستان، قطر و امارات درگیر تنظیم دوباره روابط خود با هم و با قدرت‌های بیرونی هستند.
پیام داخلی از دل مذاکرات خارجی
اما پیامدهای این مذاکرات به صحنه بین‌المللی محدود نمی‌شود. بازتاب داخلی آن در سخنان اخیر محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، به‌خوبی مشهود است. قالیباف در دیدار با اقوام گلستانی در آزادشهر، با لحنی بی‌سابقه نسبت به نگاه بسته به سیاست خارجی هشدار داد و گفت: «کدام عقلانیت، عدالت، معنویت یا کجای انقلاب به ما گفته که با دنیا قطع رابطه کنیم؟»
او افزود: «من هیچ‌گاه مخالف مذاکره نبوده‌ام. مذاکره را یک روش مبارزه می‌دانم. باید فرزندان زمان خود باشیم.» این سخنان، که به‌ویژه از سوی چهره‌ای با سابقه نظامی _سیاسی مانند قالیباف بیان می‌شود، نشانه‌ای از چرخش گفتمانی قابل‌توجه در بخشی از ساختار قدرت ایران است؛ گفتمانی که برخلاف شعارهای رسمی پیشین، به «تعامل مشروط» و «دیپلماسی فعال» به‌عنوان ابزار حفظ منافع ملی می‌نگرد.
تلاقی دیپلماسی و انتخابات
در فضای کنونی، که اقتصاد تحت فشار شدید تحریم‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری و افت نرخ ارز در بازار آزاد قرار دارد، تیم فعلی دولت نیازمند آن است که بار دیگر روزنه‌ای از امید به جامعه نشان دهد. بازگشت به میز مذاکره، به‌ویژه اگر با توافقی ولو موقت همراه باشد، می‌تواند بازارها را آرام کند و خود را در مسیر حل مسئله نشان دهند. در این میان، چهره‌هایی مانند عراقچی و قالیباف ممکن است در آینده نه‌چندان دور، نقش‌های پررنگ‌تری در دیپلماسی انتخاباتی ایفا کنند؛ چه در قالب مذاکره‌کنندگان رسمی و چه به عنوان مدعیان سهم در موفقیت‌های احتمالی.
ترامپ و یک خاورمیانه جدید؟
با وجود تمام این تحرکات، هنوز مشخص نیست که دونالد ترامپ در سفر منطقه‌ای خود _ که از ۱۲ می به عربستان، قطر و امارات آغاز می‌شود _ برنامه‌ای برای دیدار با مقامات ایرانی دارد یا خیر. با این حال، چینش برنامه‌ها و حضور همزمان هیئت‌های ایرانی در همین کشورها نشان می‌دهد که دیپلماسی پشت‌پرده به‌شدت فعال است. ترامپ تلاش دارد خود را چهره‌ای نشان دهد که توان پایان‌دادن به تنش‌های پرهزینه در خاورمیانه را دارد. او به دنبال جایگزینی کارنامه خروج از برجام با توافقی جدید است که هم برای افکار عمومی آمریکایی جذاب باشد و هم برگ برنده‌ای در مسیر سیاست داخلی آمریکا باشد.
فرصت یا فریب؟
با اینکه تجربه تاریخی نشان داده هرگونه مذاکره میان ایران و آمریکا با تردید، بی‌اعتمادی و ابهام همراه است، اما به نظر می‌رسد شرایط کنونی منطقه‌ای، بین‌المللی و داخلی ایران به‌گونه‌ای رقم خورده که پنجره‌ای تازه از امکان گفت‌وگو باز شده است.
اگرچه دستیابی به توافقی جامع در این مرحله بسیار بعید به نظر می‌رسد، اما حتی یک توافق موقت می‌تواند فضای داخلی ایران و آمریکا را به سمت تعادل نسبی سوق دهد؛ تعادلی که سیاست‌ورزان هر دو کشور به‌شدت به آن نیاز دارند. مذاکرات احتمالی در عمان، ممکن است نه پایان بازی، که آغاز فصل جدیدی از رقابت‌ها، چانه‌زنی‌ها و فرصت‌طلبی‌ها در سیاست ایران و خاورمیانه باشد. اما در این میان، مهم آن است که دیپلماسی، هرچند از سر اضطرار، بار دیگر به میدان بازگشته است.
