هفت صبح| در این روزها اگر پای حرف پدر و مادرهایی بنشینید که نوزادشان با شیرخشک بزرگ میشود، خیلی زود به یک جمله تکراری میرسید: «پیدا نمیشود». منظور فقط یک برند خاص نیست. خودِ شیرخشک است که سخت پیدا میشود، بهویژه آنهایی که اسم «بدون لاکتوز» یا «رژیمی» روی قوطیشان خورده است. شیرخشکهایی که برای بعضی نوزادان انتخاب نیست، اجبار است. گزارش پیشرو، روایت بازار این روزهای شیرخشک در ایران است. روایتی از داروخانهها، قیمتها و حرفهایی که مقامات در همین یکیدو هفته اخیر زدهاند.
قفسههایی که خالی میمانند
سر زدن به داروخانهها دیگر شبیه خرید معمولی نیست. خانوادهها مسیر مشخصی ندارند. از این داروخانه به آن داروخانه میروند، با نسخه در دست و گوشی در گوش، شاید جایی موجود باشد. داروسازها اغلب با یک تکان دادن سر پاسخ میدهند: «معمولی شاید، بدون لاکتوز نه.» این تصویر، محدود به یک محله یا یک شهر نیست. در تهران، کرج، مشهد و حتی شهرهای کوچکتر هم گزارشهای مشابهی شنیده میشود. شیرخشک هست اما نه همیشه و نه آن مدلی که لازم است. مراجعه خبرنگاران هفت صبح به 11 داروخانه از شرق تا غرب تهران با یک پاسخ مواجه شده است: شیر خشک LF (بدون لاکتوز) نداریم.
حیاتی بودن شیر بیلاکتوز
برای نوزادی که به لاکتوز حساسیت دارد، تغییر شیرخشک کار سادهای نیست. اسهال، دلدرد، کاهش وزن و بیقراری، پیامد یک انتخاب اشتباه است. به همین دلیل، کمبود شیرخشک بدون لاکتوز فشار روانی مضاعفی به خانوادهها وارد کرده است. مادرانی که میگویند حاضرند هر قیمتی بدهند، فقط همان شیرخشک قبلی را پیدا کنند. پدرانی که از ساعت کاریشان میزنند تا داروخانههای بیشتری را بگردند. این بخش از بازار، شکنندهتر از بقیه است و زودتر از همه خالی میشود.
قیمتها روی دور تند
شیرخشک بدون لاکتوز تولید داخل طبق نرخ رسمی و مصوب، باید در بازه ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان در دسترس خانوادهها باشد. اما در عمل، بسیاری از داروخانهها موجودی کافی ندارند و قفسهها زودتر از موعد خالی میشوند. در کنار آن، در فروشگاههای آنلاین، برخی برندهای بدون لاکتوز خارجی مثل Aptamil LF در بستههای ۴۰۰ یا ۸۰۰ گرمی با قیمت تقریبی از حدود 1 میلیون و 100 هزار تا 1 میلیون و 500 هزار تومان عرضه میشوند. این قیمتها مربوط به فروش آنلاین با موجودی محدود است و نشان میدهد خانوادهها برای دسترسی به شیرخشک تخصصی، با تفاوت فاحش بین نرخ مصوب و بازار واقعی مواجهاند.
بازار خاکستری و خرید از آشنا
کمبود رسمی، بازار غیررسمی را فعال میکند. خیلی از خانوادهها حالا از گروههای مجازی سراغ شیرخشک میگیرند یا از آشناهایی که در شهر دیگرند کمک میخواهند. بعضی داروخانهها موجودی را «نگه میدارند» برای مشتری ثابت. بعضی هم صریح میگویند سهمیه داریم و تمام شده است. این وضعیت باعث شده دسترسی به شیرخشک، بیشتر از قبل به شبکه ارتباطی افراد وابسته شود.
مقامات چه میگویند؟
در یکی دو هفته اخیر، بالاخره صدای هشدار از سمت مسئولان هم شنیده شد. رئیس سازمان غذا و دارو بهصراحت از خطر کمبود دارو و شیرخشک گفت و تأکید کرد که تأخیر در تخصیص و انتقال ارز، زنجیره تأمین را تحت فشار گذاشته است. او گفت وضعیت فعلا مدیریت میشود، اما ادامه این روند مشکلساز میشود. این جمله «فعلا مدیریت میشود» همان عبارتی است که خانوادهها با شنیدنش نگرانتر میشوند. چون تجربه نشان داده فاصله «فعلا» تا «کمبود» گاهی خیلی کوتاه است.
هشدار داروسازان
همزمان، انجمن داروسازان هم در اظهارنظرهای اخیر خود اعلام کرده ذخایر برخی اقلام دارویی و شیرخشک، محدود است و اگر روند تأمین به همین شکل ادامه پیدا کند، فشار بیشتری به داروخانهها و مصرفکنندگان وارد میشود. داروسازان میگویند آنها در خط اول پاسخگویی به مردماند اما ابزار و موجودی کافی در اختیار ندارند. نتیجهاش نارضایتی و گاهی تنش لفظی است. چیزی که پیشتر در مورد داروهای خاص هم دیده شده بود.
تولید کمتر از نیاز
از سمت تولیدکنندگان هم خبرهای امیدوارکنندهای نمیرسد. فعالان این حوزه میگویند تولید شیرخشک نوزاد، بهویژه انواع خاص، بهشدت به مواد اولیه وارداتی وابسته است. وقتی ارز دیر تخصیص پیدا میکند یا هزینه تأمین بالا میرود، تولیدکننده یا تیراژ را کم میکند یا تولید برخی مدلها را متوقف. در چنین شرایطی، اولویت معمولا با شیرخشکهای عمومی است و محصولات خاص مثل بدون لاکتوز، زودتر حذف میشوند.
سهمیهبندی نانوشته
در بسیاری از داروخانهها، چیزی شبیه سهمیهبندی نانوشته در جریان است. یک قوطی، دو قوطی، بیشتر نداریم. گاهی هم ثبت کد ملی نوزاد شرط خرید است. این سیاستها قرار است توزیع عادلانه را تضمین کند اما در عمل باعث میشود خانوادههایی که دیرتر میرسند، دست خالی برگردند. شیرخشک، کالایی نیست که بتوان خریدش را به فردا موکول کرد.
شکاف میان آمار و زندگی روزمره
در حرف، بازار مدیریت میشود اما در عمل، خانوادهها مدیریت میکنند. آمارها ممکن است بگویند تولید ادامه دارد یا واردات در راه است، اما زندگی روزمره با قفسه خالی و قیمت بالا تعریف میشود. شیرخشک بدون لاکتوز، بهعنوان یکی از حساسترین اقلام این بازار، حالا به شاخصی تبدیل شده که نشان میدهد زنجیره تأمین چقدر تابآور یا شکننده است.
بازار در حالت انتظار
همه منتظرند. داروخانهها منتظر توزیع، تولیدکنندهها منتظر ارز، خانوادهها منتظر پیدا شدن همان قوطی آشنا. در این میان، هر روزی که میگذرد، قیمتها سیگنال تازهای میدهند و موجودیها کمتر میشود. شیرخشک، کالایی که باید بیسروصدا و همیشه در دسترس باشد، حالا به خبر روز تبدیل شده است. خبری که مستقیماً به غذای کودکان و بعضا سالمندان و آغوش خانوادهها وصل است.
