امام جمعه‌ای مقابل تخریب میراث
متاسفانه آموزش میراث فرهنگی به بچه‌ها خیلی کمرنگ است و آنها بتمن را بیشتر از رستم و سهراب می‌شناسند
هفت صبح، مرجان حاجی‌رحیمی| امام جمعه ملک‌شهر اصفهان در خطبه نماز جمعه‌ای که گذشت، از میراث فرهنگی و اهمیت آن برای حفظ هویت ملی گفت. درست در شهری که همین چند وقت پیش، سخنان امام جمعه‌اش درباره میراث فرهنگی جنجالی شد. شهر اصفهان چند امام جمعه دارد که مسئولیت امام جمعه ملک شهر یا همان منطقه 12 شهرداری اصفهان، از آبان سال 1400 با حجت‌الاسلام «سید روح‌الله فیاض» است.
روحانی 44 سالهای که برخلاف خیلی از روحانیون دیگر نسبت به میراث فرهنگی شناخت دارد و در تلاش است این شناخت را تا جای ممکن به بقیه افراد جامعه منتقل کند و حالا هم خودش، هم چهار فرزندی که دارد سفیران میراث فرهنگی هستند. پیش از این، تجربه نشان داده بود که گفت‌وگو با یک امام جمعه، مراحل سخت خود را دارد و اغلب زمان‌بر است اما او حتی در گفت‌وگو نیز آسان گیر است و خیلی زود به درخواست ما برای گفت‌وگو پاسخ می‌دهد. هرچه هست از کارهای اجتماعی او تا سخنان و حرف‌هایی که می‌زند، نشان می‌دهد او با بقیه متفاوت است. گفت‌وگوی‌مان با این امام جمعه جوان را در ادامه بخوانید.
چه شد که در خطبه نماز جمعه به بحث میراث فرهنگی پرداختید؟
بحث میراث فرهنگی از اول دغدغه من بوده، از آنجایی که سال‌هاست در دانشگاه معارف تدریس می‌کنم، عقیده دارم موضوع هویت در بحث اندیشه اسلامی مهم و تاثیرگذار در تمدن و تاریخ بشر است. از این منظر میراث فرهنگی هم یکی از ابزارهای هویت‌بخش است. هویت ما به عنوان یک ایرانی برآمده از عواملی چون میراث فرهنگی و پیشینه فرهنگ و تمدنی ماست و باید به آن پرداخت.
میراث فرهنگی هم شامل میراث ملموس(مثل بناها و محوطه‌های تاریخی) وغیرملموس مثل آداب و رسوم، زبان، لهجه‌های محلی است و به طور کلی یعنی هرچیزی که از تمدن گذشته باقی مانده، باید از آن حفاظت کنیم چون هویت ما وابسته به آن است. دلیل دیگری که سبب شد در خطبه نمازجمعه به بحث میراث فرهنگی بپردازم این بود که در روزهای اخیر حرف و حدیث‌هایی درباره میراث فرهنگی و حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی پیش آمد که در فضای فرهنگی اجتماعی اصفهان نقل محافل تخصصی شده بود و من هم تصمیم گرفتم به این موضوع اشاره کنم.
اما عده‌ای فکر می‌کنند، تاکید بر هویت ملی در تعارض با هویت دینی اسلامی است.
هویت ملی ما دو بخش دارد. یکی از بعد از ورود اسلام به ایران است که ایران اسلامی می‌نامیم و دیگری هم مربوط به پیش از اسلام است. هویت قبل از اسلام ما به عنوان یک ایرانی، هویت توحیدی است چراکه بر اساس شواهد قطعی تاریخ، ایرانی‌ها بت‌پرست و مشرک نبوده و موحد بوده‌اند. ایران یک سرزمین توحیدی بوده که این هم تاریخی پرافتخار است.
به نظر من هویت ملی ما که بخشی از آن به تاریخ توحیدی ایران گره خورده و بخشی هم به اسلامیت ما وصل شده، نه تنها منافاتی با هم ندارد بلکه تکمیل کننده همدیگر است. مرحوم شهید مطهری در کتاب« خدمات متقابل اسلام و ایران» مفصل به این موضوع می‌پردازند که چطور اسلام به ایرانی‌ها کمک کرد که فرهنگ‌شان بیشتر رشد کند و چطور ایرانی‌ها به اسلام خدمت کردند تا اسلام گسترش پیدا کند، این یک رابطه دوطرفه بوده و هر دو جزو هویت ماست.
در چند وقت اخیر اخبار بدی درباره تهدید میراث فرهنگی اصفهان شنیده شده است.عده‌ای از مسئولان شهری معتقدند که میراث فرهنگی مانع توسعه شهری است. آیا پیش آمده به صورت فعال با مسئولان شهری در رابطه با حفظ میراث فرهنگی صحبت کنید؟
بله، معمولا در جلساتی که مرتبط با این موضوع است حتما این موضوع را مطرح می‌کنم چرا که دغدغه خودم هم هست. میراث فرهنگی نماد هویتی ماست و همه باید تلاش کنند تا حفظ شود. حتی در بحث معماری و شهرسازی هم باید دید اگر کسی به اصفهان سفر می‌کند، میراث فرهنگی اصفهان را می‌بیند یا برج چندین طبقه به چشمش می‌آید؟ به نظرم حتی در شهرسازی هم شهر باید به گونه‌ای توسعه پیدا کند که خدشه‌ای در میراث فرهنگی وارد نشود.
هیچکس مخالف توسعه نیست، فقط شهر باید بر اساس اهمیت میراث فرهنگی توسعه پیدا کند. تفاوت است بین تصمیم‌گیری مسئولان شهری در شهر جدیدی که پیشینه تاریخی ندارد با شهری مثل اصفهان، همدان، کرمان و شیراز. به نظرم در این شهرها برای هر عملیات عمرانی، باید پیوست تمدنی و میراثی مدنظر قرار گرفته شود و این امر امکانپذیر است، فقط حفاظت از میراث فرهنگی، حساسیت بالایی می‌خواهد.
حفاظت هم فیزیکی است مثل اینکه من نگران عبور مترو از کنار مسجد عتیق هستم، بنای تاریخی هزار ساله که خیلی باید از آن مراقبت ویژه صورت گیرد و هم حفاظت غیرفیزیکی که گرچه ممکن است مستقیم به بنا آسیب نرسد اما در حریم آن به گونه‌ای ساخت و ساز شود که بنای تاریخی تحت‌الشعاع قرار بگیرد. فقط باید بخواهیم میراث فرهنگی در مدل توسعه ما اولویت باشد.
ولی متاسفانه اولویت بسیاری از مسئولان شهری میراث فرهنگی نیست.
همه یک جور نیستند. بعضی‌ها دغدغه دارند بعضی‌ها ندارند. بعضی‌ها خیلی مدرن فکر می‌کنند و به میراث فرهنگی توجهی ندارند ولی فکر می‌کنم حتی کسانی که به میراث فرهنگی هم توجه می‌کنند، باید حساسیت خود را به اندازه ضریب 10 یا 20 برابری بالاتر ببرند.
در سالهای گذشته، اخباری منتشر شد که مزاحمت‌هایی برای گردشگرانی که حجاب مناسب نداشته‌اند، در اصفهان ایجاد شده است. چطور می‌شود فضای آرامی برای همه گردشگران در همه شهرها به ویژه اصفهان ایجاد کرد؟
به نظرم می‌توان با تعامل مسئله را حل کرد. فرق ندارد این موضوع در همه بخش‌ها صدق می‌کند. قانون که وجود دارد و کسی در وجود قوانین هر جامعه‌ای شک ندارد. فقط چگونه اجرا شدن قانون، کلید حل مشکل است. مهمان باید توجیه شود و فرهنگ و آداب و رسوم و دغدغه و حساسیت‌های میزبان برایش مشخص شود، در این صورت می‌توان به یک مدل مطلوبی رسید که هم دغدغه اهالی شهر رعایت شود و هم کرامت مهمان رعایت شود و آرامش داشته باشد. وزارت میراث فرهنگی و گردشگری نقش فعالی در این باره دارد تا هم گروه‌های مردمی را توجیه کند که گردشگر توهین تلقی نکند و هم گردشگر توجیه شود تا شرایط را بپذیرد. اصلا شرایط پیچیده‌ای نیست فقط تدبیر می‌خواهد.
نظرتان درباره نوسازی امامزاده‌ها و بقاع متبرکه‌ای که توسط سازمان اوقاف یا هیات امنا سبب تخریب بنای تاریخی می‌شود، چیست؟ بارها دیده شده گنبدهای سلجوقی و ایلخانی بقاع متبرکه را خراب کرده‌اند و به جایش گنبد فلزی طلایی گذاشته‌اند.
سوال شما دو بخش است؛ بخشی حاکمیتی و دولتی است که با یک دستگاه و ارگان روبه‌رو هستیم مثل اوقاف و دراین باره قانون باید به شدت برخورد کند و مسامحه و کوتاه آمدن وجود نداشته باشد و وزارت میراث فرهنگی، بازرسی کل کشور و قوه قضاییه باید ورود پیدا کنند و مراقبت خیلی خیلی جدی‌ای داشته باشند. خیلی زشت است که یک ارگان حاکمیتی مسئله به این واضحی را متوجه نشود یا دغدغه‌اش نباشد یا عمدا قوانین را زیرپا بگذارد. به نظر من ابزارهای نظارتی خیلی سفت و سختی باید با این اتفاقات مقابله کند. اما بخش دیگر آن مردم است.
مثل هیات امنای مساجد، امامزاده‌ها و بقاع متبرکه. گرچه اینجا هم قانون و هم نظارت و سختگیری‌های وزارت میراث فرهنگی باید وجود داشته باشد اما فرهنگسازی هم نیاز است. خیلی از این افراد اصلا ممکن است توجهی به ارزش و جایگاه و اهمیت آن بنا نداشته باشند و ندانند یک تکه از هویت ملی یک جامعه و یک کشور است که باید آگاه شوند. اینجا گفت‌وگو و تعلیم نیاز است که مطمئن هستم اگر از ارزش بنا مطلع شوند خودشان بهترین نگهبانان میراث فرهنگی می‌شوند.
نظرتان درباره طرح‌های عمرانی که به طرح‌های بین‌الحرمین شناخته می‌شود مثل آنچه در شیراز و توسعه حرم شاهچراغ رخ داده و یا تخریب بافت تاریخی به بهانه ساخت حوزه‌های علمیه و یا مصلی چیست؟
درباره مصداق خاص حرم شاهچراغ اطلاع خاصی ندارم. اما به نظرم این موضوع هم به پیوست علمی فرهنگی توسعه برمی‌گردد. توسعه زمانی خیابان سازی، پاساژ، پارک، مراکز تفریحی می‌شود و یک زمان ساخت مراکز علمی آموزشی می‌شود مثل حوزه‌های علمیه و مدرسه. فرقی ندارد هر توسعه‌ای باید مبتنی بر شناخت میراث فرهنگی باشد.در پروژه‌های عمرانی و توسعه شهری قرار نیست گذشته صاف شود و از اول بنا شود. توسعه حتما باید با پیوند با گذشته پرافتخار ما باشد. اگر این امر در کشور فرهنگسازی و نهادینه شود همه مشکلات ما حل می‌شود.
بین دوستان و همکاران روحانی شما، چند نفر مثل شما فکر می‌کنند و چنین شناختی نسبت به میراث فرهنگی دارند؟
(سکوت). این سوال مشکلی است...کم. نمی‌گویم کسانی که مثل من فکر می‌کنند کم هستند پس چون کم هستند حتما مشکلی وجود دارد اما شاید موضوع اینقدر که اولویت من است، اولویت خیلی‌ها نباشد. خیلی از ما بخشی به موضوعات نگاه می‌کنیم و فکر می‌کنیم رسالت ما این است که یک متن علمی را به مردم درس بدهیم یا مسئله‌ای اعتقادی را به مردم بگوییم و همین کافی است.
در صورتیکه علم، اندیشه، فرهنگ،تمدن، تفکر، دین یک کل به هم پیوسته است که نمی‌توانیم فقط به یک بخش آن توجه کنیم و به بقیه‌اش توجه نکنیم که اگر این اتفاق بیفتد، کاریکاتوری رشد می‌کند. من به یک عنوان یک مبلغ دینی در کنار اینکه احکام شرعی و مسائل اعتقادی را مطرح می‌کنم، باید به حوزه فرهنگ هم بپردازم. به معماری خانه یک انسان مومن و دیندار هم بپردازم. باید به محیط زیست، اقتصاد و خیلی موارد دیگر هم توجه کنم.
خب این مسئله شاید به این موضوع برگردد که وزارت میراث فرهنگی و دستگاه‌های متولی کاری نکرده‌اند که هر فرد ایرانی هم از گذشته خود باخبر باشد هم به آن افتخار کند.
آدم از این موضوع غصه می‌خورد، اگر کشوری گذشته‌ای ندارد و فرهنگ و ریشه‌ای در تاریخ ندارد، تکلیف آن مشخص است ولی ما با این غنای تاریخی که داریم نسبت به آن بی‌تفاوت هستیم. درعمل بیشتر مردم به‌ویژه برای نسل جوان اهمیت تاریخ و هویت ملی روشن نیست و به آن آگاه نیستند.
اینجا می‌رسیم به کلید طلایی و آن آموزش تاریخ و فرهنگ به بچه‌هاست. از نظر شما چقدر اهمیت دارد که گذشته و هویت ملی‌مان را به کودکان و نوجوانان معرفی کنیم؟
فوق‌العاده مهم است. ما با قانون، نظارت، کنترل و شکایت می‌توانیم از یک بخشی از میراث فرهنگی حفاظت کنیم. اگر خیلی زرنگ باشیم و دستگاه‌های متولی میراث پای کار باشند شاید به نظر من 30 الی 40 درصد کار پیش برود. 60، 70درصد با همان فرهنگسازی است چرا که مهمترین حفاظت از میراث فرهنگی و هویت تاریخی ملی ما با همان فرهنگسازی صورت می‌گیرد و زمان فرهنگسازی در کودکی تا جوانی است که باید در این سنین با تاریخ پرافتخار و تمدن غنی سرزمین آشنا شوند تا برایشان مسئله و دغدغه شود و حساس و مطالبه‌گر شوند و اگر جایی ارگانی کار خود را در حفظ میراث کهن درست انجام نداد، مطالبه‌گری کنند. متاسفانه ما با این مسئله هم فاصله داریم و آموزش میراث فرهنگی به بچه‌ها خیلی کمرنگ است. برای دانش‌آموز ما بتمن مهمتر از رستم و سهراب است و بیشتر آن را می‌شناسد واین ناشی از کم کاری ما و اختلال در فرهنگسازی است.
نظرتان درباره گنج‌یابان و قاچاقچیان آثار تاریخی چیست؟
این را هم دو بخش می‌کنم اگر بخواهیم موضوع را تحلیل کنیم و راه حلی برایش پیدا کنیم. بخشی از آن نظارتی است، فکر می‌کنم در قوانین بازدارنده باید تجدید نظر شود و قوه قضائیه در برخورد با این افراد جدی‌تر وارد عمل شود. حساسیت‌ها و کنترل و نظارت بیشتر باشد و قوانین و مجازات‌های بازدارنده جدی‌تر باشد. اما بخش دیگر آن فرهنگی اندیشه‌ای است.
این کارها برای عده‌ای شیوه درآمدزایی و تامین اقتصاد شده که فرد در آن دنبال یک لقمه آماده است که زود به سود برسد.این فکر باید اصلاح شود که فرد دنبال گنج آماده بدون زحمت و سختی نباشد تا تعرض به میراث فرهنگی‌مان کمتر شود. در کنار قانون بازدارنده، اصلاح اندیشه افراد نیز مهم است که یک شبه نمی‌توان ره صد ساله را رفت.
فکر می‌کنید چقدر به فقر و مشکلات اقتصادی ربط دارد؟
حتما به آن هم مربوط است.ضلع سوم هم می‌تواند این باشد. وقتی موقعیت شغلی به میزان کافی و سلایق مختلف افراد فراهم نباشد، خیلی‌ها سریع جذب این اقدامات می‌شوند.
چقدر اخبار میراث فرهنگی را پیگیری می‌کنید؟
در اخبار دنبال می‌کنم چون میراث فرهنگی برایم موضوع مهمی است.از طریق شبکه‌های مجازی و کانال‌های خبری.
خودتان از کدام آثار تاریخی اصفهان دیدن کرده‌اید؟
تقریبا همه آنها. همین میدان امام را مفصل دیده‌ام. مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، عالی قاپو، بازار اصفهان، چهلستون، منارجنبون، حمام علی قلی آقا، سی و سه پل، پل خواجو.
کدامیک بیشتر شما را تحت تاثیر قرار داده؟
از منظر جامعیت، میدان امام (نقش جهان). چون سیاست، اقتصاد، دین و عبادت، تعلیم و تعلم و حتی رویدادهای اجتماعی در آن دیده شده و بازار، مسجد، حوزه علمیه، شاه‌نشین و محل اجتماعات دارد.
از آثار تاریخی مهم کشور چه؟ از کدام‌ها دیدن کرده‌اید؟
تخت جمشید، ارگی در بروجرد، کرمانشاه تعدادی از آثار باستانی را دیده‌ام، آثار تاریخی شوش را هم دیده‌ام.
اگر به سفر بروید حتی اگر کاری باشد، در اولویت‌هایتان بازدید از اماکن تاریخی هست؟
بله حتما.
و حرف آخر؟
عنصر اساسی که از میراث فرهنگی محافظت می‌کند به نظر من پررنگ کردن هویت ملی است.فکر می‌کنم در شرایط امروز که به خاطر پدیده جهانی شدن هویت ملی، زبان و آداب و رسوم ما در معرض خطر است، پرداختن به هویت ملی که همان ریشه‌های تاریخی هر جامعه‌ای است، مهمترین عامل برای حفاظت از میراث فرهنگی و اندیشه ماست.
و متولی آن کیست؟
هر بخشی از حاکمیت و دولت که به نحوی ارتباطی با آموزش و تعلیم و تعلم دارد. حوزه علمیه، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد، وزارت میراث فرهنگی، پژوهشکده‌ها، صدا و سیما و رسانه که نقش بسیار مهمی دارد، همه باید وارد این عرصه شوند تا مسئله تبیین شود.
