ایران و اروپا در لبه پرتگاه؛ مکانیسم ماشه و آینده مذاکرات هسته‌ای
ایران؛ رد تهدید و تأکید بر دیپلماسی عادلانه
هفت‌صبح| دیپلمات‌های ارشد تروئیکای اروپا (فرانسه، بریتانیا و آلمان) به همراه کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در تماس ویدیویی پنجشنبه هفته گذشته با عباس عراقچی وزیر خارجه ایران، بر ضرورت ازسرگیری فوری مذاکرات هسته‌ای تأکید کردند. به گزارش رویترز و وزارت خارجه فرانسه، آنها هشدار داده‌اند که در صورت عدم پیشرفت ملموس تا پایان تابستان ۲۰۲۵، مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) فعال خواهد شد که تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را بازمی‌گرداند.
این مکانیسم، ذیل برجام (توافق هسته‌ای ۲۰۱۵)، اهرمی برای فشار بر ایران است. اروپا همچنین پیشنهاد تمدید ضرب‌الاجل اکتبر را مطرح کرده، مشروط به اینکه ایران گفت‌وگوهای هسته‌ای با آمریکا و اروپا را از سر بگیرد و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تقویت کند. پیشنهاد محدودسازی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نیز بخشی از این مذاکرات است، هرچند جزئیات آن هنوز مبهم است.
ایران؛ رد تهدید و تأکید بر دیپلماسی عادلانه
عراقچی اما در واکنش به تهدیدات همتایان انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در حساب ایکس خود نوشت که سیاست فشار و تهدید به اسنپ‌بک فاقد مشروعیت حقوقی و اخلاقی است. او با اشاره به خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و ترک میز مذاکرات توسط واشنگتن در ژوئن ۲۰۲۵، تأکید کرد که ایران مسئول بن‌بست کنونی نیست.
مسئول سیاست خارجی کشورمان خواستار مذاکراتی عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل شد و از اروپا خواست از سیاست‌های فرسوده تهدید دست بکشد. این موضع نشان‌دهنده عزم ایران برای حفظ استقلال در مذاکرات و مقاومت در برابر فشارهای یکجانبه است. تهران همچنین به حمایت متحدان خود، به‌ویژه روسیه و چین در شورای امنیت، چشم دوخته تا از فعال‌سازی اسنپ‌بک جلوگیری کنند.
مذاکرات احتمالی و روزنه‌ای برای دیپلماسی در دل تاریکی
در میانه این تقابل، خبرگزاری آکسیوس به نقل از منابع مطلع گزارش داده که هفته آتی، دیپلمات‌های ارشد ایرانی ازجمله کاظم غریب‌آبادی معاون حقوقی وزارت خارجه و مجید تخت‌روانچی معاون سیاسی وزیر خارجه، احتمالاً با نمایندگان تروئیکای اروپا در وین یا ژنو دیدار خواهند کرد. هدف این دیدار، بررسی امکان احیای توافق هسته‌ای یا دست‌کم تمدید ضرب‌الاجل اسنپ‌بک است.
لارنس نورمن خبرنگار وال‌استریت ژورنال، نیز تأیید کرده که در تماس اخیر، پیشنهاد تمدید یک‌باره ضرب‌الاجل مطرح شده اما موفقیت آن به موافقت ایران و متحدانش، روسیه و چین، بستگی دارد. این مذاکرات می‌تواند گامی برای کاهش تنش‌ها باشد اما اختلافات عمیق، ازجمله در مورد شرایط محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران، چشم‌انداز را شکننده کرده است.
صلح یا تقابل؟
تهدید اسنپ‌بک از سوی اروپا در کنار موضع سرسختانه ایران، مذاکرات را به لبه پرتگاه کشانده است. اروپا با تعیین ضرب‌الاجل تابستان، به دنبال فشار حداکثری است اما ایران با تأکید بر عدالت و رد تهدیدات، مسیر دیپلماسی را پیچیده کرده است. اگر مذاکرات هفته آینده به نتیجه نرسد، فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند تحریم‌های گسترده‌ای را بازگرداند و تنش‌ها را به سطحی بی‌سابقه برساند. با این حال، پیشنهاد تمدید ضرب‌الاجل نشان‌دهنده تمایل اروپا به حفظ روزنه دیپلماسی است. موفقیت این مذاکرات به انعطاف‌پذیری طرفین، اجتناب از اقدامات تقابلی و نقش میانجی‌گرانه روسیه و چین بستگی دارد.
آیا دیپلماسی غالب خواهد شد؟
تمدید ضرب‌الاجل اسنپ‌بک می‌تواند فرصتی برای احیای برجام فراهم کند اما موانع متعددی پیش‌روست. ایران خواستار رفع تحریم‌ها و تضمین‌هایی برای پایبندی طرف مقابل است، در حالی‌که اروپا و آمریکا بر محدودسازی برنامه هسته‌ای تأکید دارند. تضمین‌های درخواستی تهران به‌خصوص بعد از جنگ اخیر به شدت در دستور کار ایران است.
در این میان نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستی‌آزمایی تعهدات تهران نیز حیاتی است اما همکاری دو طرف (ایران با آژانس) در ماه‌های اخیر کاهش یافته است. البته حمایت روسیه و چین از ایران می‌تواند توازن قدرت در شورای امنیت را به نفع تهران تغییر دهد. با این حال، هرگونه اشتباه محاسباتی از سوی طرفین می‌تواند به جای صلح، به تشدید بحران منجر شود. مذاکرات هفته آینده آزمونی سرنوشت‌ساز برای دیپلماسی خواهد بود.
