تیغ بر رگ‌های سودان
نقش امارات در جنگ سودان یکی از بحث‌برانگیزترین و در عین حال تعیین‌کننده‌ترین مؤلفه‌های درگیری است
هفت صبح| با وجود رد آتش‌بسی که آمریکا پیشنهاد کرده بود، فشارهای بین‌المللی ممکن است فرصت توقف درگیری‌ها و دسترسی بیشتر به کمک‌های انسانی را فراهم کند اما آیا طرف‌های درگیر آماده‌اند سلاح‌ها را زمین بگذارند؟ پارلمان اروپا پنجشنبه گذشته در واکنشی کم‌سابقه نسبت به تشدید جنگ و فاجعه انسانی سودان، قطعنامه‌ای تصویب کرد که در آن آمده است نقض فاحش قوانین بشردوستانه بین‌المللی و حقوق بشر از سوی نیروهای حمایت سریع (RSF) و نیروهای مسلح سودان (SAF) می‌تواند مصداق نسل‌کشی باشد.
این نهاد همچنین احتمال توقف توافق تجارت آزاد با امارات متحده عربی را بررسی کرد؛ توافقی که به دلیل طرح اتهاماتی مبنی بر فروش دوباره سلاح‌های اروپایی از طریق ابوظبی به نیروهای حمایت سریع زیر سؤال رفته است. امارات بارها حمایت از این نیروها را رد کرده اما بر کسی پوشیده نیست که این اتفاق رخ داده است. پس از دو سال و نیم نبرد خونین و همزمان با افزایش توجه جهانیان به سودان، این پرسش پررنگ‌تر شده است که طرف‌های جنگ تا چه اندازه به توافق صلح نزدیک شده‌اند.
آیا طرح‌های اخیر آتش‌بس کنار گذاشته شده‌اند؟
جنگ داخلی سودان از میانه آوریل ۲۰۲۳ و در پی کشمکش قدرت میان فرماندهان نیروهای حمایت سریع و نیروهای مسلح سودان بر‌سر ادغام نیروهای شبه‌نظامی در ارتش آغاز شد. از آن روز تاکنون، تلاش‌های دیپلماتیک نتیجه‌ای نداشته‌اند اما شاید گشایشی در راه باشد. اوایل هفته اخیر، در پی افزایش تلاش‌های بین‌المللی از جمله ورود دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و میانجی‌گران «کواد» شامل نمایندگان آمریکا، مصر، امارات و عربستان، فرمانده نیروهای حمایت سریع، ژنرال محمد حمدان، توقف فوری خصومت‌ها را در قالب «آتش‌بس یکجانبه» اعلام کرد اما تنها یک روز بعد، نیروهای مسلح سودان اعلام کرد حمله نیروهای حمایت سریع به یک پایگاه پیاده‌نظام در کردفان غربی را دفع کرده است.
از این رو، دو طرف طرح اخیر آتش‌بس مورد حمایت آمریکا را رد کردند؛ طرحی مبتنی بر پیشنهاد کواد در سپتامبر که سه ماه آتش‌بس انسان‌دوستانه و سپس آتش‌بس رسمی و گذار به دولتی غیرنظامی و بدون حضور هر یک از طرف‌های جنگ را پیش‌بینی می‌کرد. ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده نیروهای مسلح سودان، در پیامی ویدئویی این طرح را «غیرقابل قبول و بدترین پیشنهاد تاکنون» خواند و ضمن خودداری از ورود به جزئیات، مدعی شد این طرح «مواضع امارات» را منعکس می‌کند.
نقش امارات در سودان چیست؟
نقش امارات در جنگ سودان یکی از بحث‌برانگیزترین و در عین حال تعیین‌کننده‌ترین مؤلفه‌های درگیری است. بسیاری از ناظران منطقه‌ای و بین‌المللی، امارات را مهم‌ترین حامی نیروهای حمایت سریع می‌دانند؛ هرچند ابوظبی این اتهام را همواره رد کرده است. با این حال، طی ماه‌های گذشته گزارش‌های متعددی از کارشناسان سازمان ملل، گروه‌های دیده‌بان تسلیحات و نهادهای حقوق بشری منتشر شده که همگی به یک الگوی مشترک اشاره دارند: انتقال سامانه‌های پهپادی، خودروهای زرهی سبک، گلوله‌های کالیبر سنگین و انواع مهمات ساخت امارات به نیروهای حمایت سریع.
تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل مسیرهای لجستیکی نیز نشان می‌دهد که خطوط هوایی باری و کاروان‌های زمینی از شرق لیبی و چاد به‌طور منظم با تجهیزات سازگار با زنجیره تأمین نظامی امارات وارد دارفور شده‌اند. از این رو، فشار دیپلماتیک و سیاسی بر امارات در هفته‌های اخیر شدت یافته است. پارلمان اروپا به طور صریح از ابوظبی خواسته است توضیح دهد چگونه تسلیحات اروپایی که در قالب همکاری‌های دفاعی به امارات فروخته شده‌اند، ممکن است در نهایت در اختیار رزمندگان حمایت سریع قرار گرفته باشند.
کشورهای غربی نیز ابوظبی را تحت فشار گذاشته‌اند تا درباره نقش شرکت‌های خصوصی نظامی فعال در منطقه و مسیرهای انتقال کالا از بنادر امارات شفاف‌سازی کند. تحلیلگران می‌گویند ابوظبی، به‌ویژه در دهه گذشته، تلاش کرده است شبکه‌ای از نیروهای نیابتی و متحدان امنیتی در منطقه ساحل و شاخ آفریقا ایجاد کند و سودان برای این الگو یک نقطه کلیدی است. یاسر زیدان، تحلیلگر نظامی سودانی، می‌گوید: «اگر حمایت منطقه‌ای و پوشش لجستیکی امارات از نیروهای حمایت سریع قطع شود، این گروه ظرف چند هفته زیر فشار نظامی و سیاسی مجبور به پذیرش آتش‌بس خواهد شد.»
چرا دو طرف همچنان می‌جنگند؟
جنگ داخلی، سودان را تا مرز تقسیم دوباره پیش برده است. نیروهای حمایت سریع، کنترل بخش‌های عمده دارفور و مناطقی از جنوب و نیروهای مسلح سودان بیشتر مناطق مرکزی، شمالی و شرقی را در دست دارد. نیروهای حمایت سریع و گروه‌های هم‌پیمان، ۷هفت ماه پیش «ائتلاف بنیان‌گذاری سودان» را تشکیل دادند، اما نیروهای مسلح سودان آن را به رسمیت نمی‌شناسد و هر دو طرف در پی تصاحب کامل کشور هستند. لینا بدری، پژوهشگر سیاست سودانی، می‌گوید پذیرش آتش‌بس از سوی نیروهای حمایت سریع «تاکتیکی» است و با هدف ایجاد مشروعیت صورت می‌گیرد.
غیرنظامیان همچنان قربانی اصلی
گزارش‌ها حاکی از آن است که نیروهای نیروهای حمایت سریع پس از ۱۸ ماه محاصره، در الفاشر خانه‌به‌خانه به سراغ غیرنظامیان رفته‌اند. دیوان کیفری بین‌المللی تحقیقات درباره احتمال ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت را آغاز کرده است. در همین حال، هزاران غیرنظامی همچنان زیر محاصره‌اند و دسترسی به ارتباطات غیرممکن است. سازمان‌های امدادی می‌گویند تنها یک پزشک و سه دستیار برای ۲۵ هزار نفر وجود دارد و دست‌کم ۲۰۰ کودک دچار سوءتغذیه حادند.
سودان اکنون گرفتار بزرگ‌ترین بحران انسانی و جابه‌جایی ثبت‌شده جهان است: ۱۴ میلیون آواره، ۲۱ میلیون نفر در ناامنی غذایی و دست‌کم دو شهر در آستانه قحطی. از آوریل ۲۰۲۳ تاکنون دست‌کم ۴۹ هزار و ۸۰۰ نفر کشته شده‌اند، اما برخی گروه‌های امدادی شمار واقعی را بیش از ۲۰۰ هزار نفر می‌دانند.همچنین صدها کودک در یک ماه گذشته بدون خانواده خود وارد اردوگاه‌های پناهجویان شده‌اند. امدادگران می‌گویند بسیاری از این کودکان با نشانه‌های شدید گرسنگی، لاغری مفرط، کم‌آبی و پریشانی روانی وارد اردوگاه شده‌اند؛ بی‌قراری، سکوت مطلق، کابوس‌های مکرر و گریه‌های ممتد در میان آنها شایع است.
