سود مخفی بانک‌ها | درآمد بانک‌ها از پرداخت‌های آنلاین در ایران
خدمات آنلاین ایران برخلاف استاندارد جهانی به جای رایگان بودن، منبع سود مخفی بانک‌ها شده‌اند
هفت صبح، مونا موسوی| بانکداری آنلاین در ایران به جای کاهش هزینه‌ها و تسهیل خدمات، به ابزاری برای درآمدزایی از طریق کارمزدهای پنهان تبدیل شده به طوری که در سال جاری تاکنون 49 هزار میلیارد تومان از این طریق درآمد کسب کرده‌اند بانک‌ها با دریافت هزینه حتی برای ورود به اپلیکیشن یا مشاهده موجودی، فشار مضاعفی بر مردم و کسب‌وکارهای خرد وارد می‌کنند؛ اقدامی که نه‌تنها با منطق خدمات دیجیتال در جهان فاصله دارد، بلکه اعتماد عمومی به نظام بانکی را نیز تضعیف کرده است.
واقعیت این است که پرداخت‌های آنلاین در ایران به جای آنکه فرصتی برای کاهش هزینه‌ها و تسهیل خدمات بانکی باشد، به بستری برای درآمدزایی بانک‌ها از طریق کارمزدهای متعدد تبدیل شده است. بسیاری از بانک‌ها برای هر بار ورود مشتری به اپلیکیشن خود، هزینه‌ای تحت عنوان کارمزد دریافت می‌کنند؛ اقدامی که از منظر منطق خدمات دیجیتال غیرقابل توجیه است.
در حالی که اپلیکیشن‌ها باید ابزار تسهیلگر و رایگان برای دسترسی مشتریان به خدمات باشند، تبدیل شدن آن‌ها به منبع درآمدزایی، فشار پنهانی بر کاربران ایجاد کرده؛ برای نمونه بانک رسالت برای هر بار ورود به اپلیکیشن هزینه دریافت می‌کند و این موضوع برای بانکی که شعبه چندانی ندارد کاملا هزینه‌سازی غیراخلاقی برای مشتریان است. این روند تنها به اپلیکیشن‌ها محدود نمی‌شود. حتی در برخی بانک‌ها مانند پارسیان، دریافت موجودی حساب از طریق دستگاه‌های خودپرداز نیز مشمول کارمزد شده است.
درآمد بانک‌ها از پرداخت‌های آنلاین در ایران
پرداخت‌های آنلاین در ایران برخلاف منطق خدمات دیجیتال، فشار پنهانی بر مردم و کسب‌وکارهای خرد وارد کرده و به منبع سودآوری کوتاه‌مدت بانک‌ها بدل شده است. طبق گزارش‌های رسمی، درآمد بانک‌ها از محل کارمزد خدمات بانکی در سال جاری به حدود ۴۹ هزار میلیارد تومان رسیده است؛ رقمی که نسبت به سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی داشته و نشان می‌دهد کارمزدها به یکی از پایه‌های اصلی درآمد بانک‌ها تبدیل شده‌اند.
هرچند مسئولان بانکی تأکید دارند سهم کارمزدها کمتر از پنج درصد کل درآمد بانک‌هاست اما در عمل این رقم برای برخی بانک‌ها بسیار پررنگ‌تر است و بخش مهمی از سود آن‌ها را تشکیل می‌دهد. بانک‌های خصوصی و نیمه‌خصوصی مانند پارسیان، پاسارگاد و اقتصاد نوین بیشترین درآمد را از کارمزد تراکنش‌های خرد کسب می‌کنند. تمرکز این بانک‌ها بر خدمات الکترونیکی و تعداد بالای مشتریان فعال در اپلیکیشن‌ها، سهم قابل‌توجهی از بازار کارمزدها را برایشان به همراه داشته است.
در سوی دیگر، بانک‌های دولتی بزرگ مانند ملی و ملت نیز بخش بزرگی از درآمد کارمزدی را به خود اختصاص داده‌اند. گستردگی شبکه مشتریان و حجم بالای تراکنش‌ها باعث شده این بانک‌ها از کارمزدهای کارت‌به‌کارت، پرداخت قبوض و خدمات پایه سود کلانی کسب کنند. بانک‌های کوچک و تخصصی مانند رسالت یا قرض‌الحسنه مهر ایران نیز با وجود شبکه محدود شعب، از طریق اپلیکیشن‌ها و خدمات آنلاین کارمزدهای قابل‌توجهی دریافت می‌کنند.
نمونه بارز آن، دریافت هزینه برای ورود به اپلیکیشن توسط بانک رسالت است که به‌طور مستقیم درآمدزایی از مشتریان خرد را هدف گرفته است. در مقایسه با الگوی جهانی، تفاوت آشکاری دیده می‌شود. در کشورهای پیشرفته، بانکداری دیجیتال به کاهش هزینه‌های شعبه‌داری و ارائه خدمات ارزان‌تر منجر شده است. خدماتی مانند مشاهده موجودی، انتقال وجه خرد، پرداخت قبوض و مدیریت حساب به صورت رایگان یا با کارمزدی بسیار ناچیز ارائه می‌شوند.
اما در ایران همین خدمات پایه به منبع درآمدزایی بانک‌ها تبدیل شده‌اند. این تفاوت نشان می‌دهد که دیجیتالی شدن در ایران به جای کاهش هزینه‌ها، به فرصتی برای فشار مضاعف برمشتریان بدل شده است. از منظر اقتصادی، این سیاست‌ها را می‌توان تلاشی برای رفع ناترازی بانک‌ها دانست. بانک‌ها با مشکلات جدی در ترازنامه‌های خود مواجه‌اند و به جای اصلاح ساختارهای ناکارآمد، به سراغ درآمدزایی از طریق کارمزدهای خرد رفته‌اند.
اما این راهکار نه‌تنها مشکل اصلی را حل نمی‌کند، بلکه فشار مضاعفی بر کسب‌وکارهای کوچک وارد می‌سازد و اعتماد عمومی به نظام بانکی را تضعیف می‌کند. از این رو باید گفت درآمد سالانه بانک‌ها از کارمزد تراکنش‌ها در ایران به حدود ۴۹ همت رسیده که وابستگی روزافزون بانک‌ها به این منبع درآمدی را نشان می‌دهد.
اگرچه این درآمد می‌تواند بخشی از ناترازی بانک‌ها را جبران کند اما در بلندمدت پیامدهای منفی جدی بر اعتماد عمومی و رونق اقتصادی خواهد داشت. راه‌حل واقعی، حرکت به سمت شفافیت، اصلاح ساختار مالی و ارائه خدمات پایه رایگان یا کم‌هزینه مطابق با استانداردهای جهانی است؛ مسیری که می‌تواند هم رضایت مشتریان را افزایش دهد و هم نظام بانکی را به سمت پایداری واقعی سوق دهد.
مدیریت حساب و موجودی آنلاین در خدمات بانکی بین‌المللی رایگان است
در حالی که در ایران پرداخت‌های آنلاین به بستری برای هزینه‌سازی و فشار پنهان بر مردم و کسب‌وکارهای خرد تبدیل شده است، تجربه جهانی نشان می‌دهد که بانکداری دیجیتال می‌تواند مسیر متفاوتی را طی کند. در بسیاری از کشورها، خدمات آنلاین بانکی نه‌تنها جایگزین شعبه‌داری پرهزینه شده، بلکه با کاهش هزینه‌های عملیاتی، امکان ارائه خدمات ارزان‌تر و شفاف‌تر به مشتریان را فراهم کرده است.
به عنوان نمونه، در بانکداری آنلاین رایان که در کشورهای پیشرو به‌ویژه در اروپا و آمریکای شمالی توسعه یافته، مجموعه‌ای از خدمات استاندارد به صورت دیجیتال و بدون هزینه‌های جزئی ارائه می‌شود. انتقال وجه آنلاین یکی از این خدمات است. مشتریان می‌توانند در هر ساعت از شبانه‌روز، انتقال وجه داخلی و بین‌المللی انجام دهند. کارمزد این خدمات معمولاً بسیار پایین‌تر از انتقال حضوری در شعبه است و در بسیاری از بانک‌ها برای تراکنش‌های خرد حتی رایگان محسوب می‌شود.
پرداخت قبوض و خدمات شهری نیز از دیگر امکانات بانکداری آنلاین در آمریکا و اروپا است. مشتریان می‌توانند قبوض آب، برق، گاز، تلفن و سایر خدمات شهری را به صورت آنلاین پرداخت کنند. این خدمات معمولاً بدون کارمزد یا با کارمزدی بسیار ناچیز عرضه می‌شوند. خدمات اعتباری و وام آنلاین نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.
درخواست وام، پیگیری وضعیت اعتبار و حتی امضای قراردادها به صورت دیجیتال انجام می‌شود. هزینه‌های این خدمات به‌طور شفاف اعلام شده و معمولا تنها شامل نرخ بهره مصوب است، نه کارمزدهای پنهان. در حوزه سرمایه‌گذاری و مدیریت دارایی نیز بانک‌های رایان امکان خرید اوراق، سهام یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری را به صورت آنلاین فراهم کرده‌اند. کارمزد این خدمات رقابتی و شفاف است و مشتریان می‌توانند قبل از انجام معامله، هزینه دقیق را مشاهده کنند.
تفاوت بانکداری آنلاین ایرانی و خارجی
در این الگو، بانک‌ها از کاهش هزینه‌های شعبه‌داری و نیروی انسانی سود می‌برند و همین صرفه‌جویی را به شکل خدمات ارزان‌تر و باکیفیت‌تر به مشتریان منتقل می‌کنند. به بیان دیگر، دیجیتالی شدن در دنیا به معنای کاهش هزینه برای مشتری و افزایش رضایت عمومی است، نه فرصتی برای هزینه‌سازی و فشار مضاعف. در مقابل، آنچه امروز در ایران مشاهده می‌شود، استفاده از بستر آنلاین برای ایجاد کارمزدهای پنهان است؛ اقدامی که نه‌تنها با استانداردهای جهانی فاصله دارد، بلکه اعتماد عمومی به نظام بانکی را نیز تضعیف می‌کند.
