جمعه سیاه‌؛ تخفیف یا تبلیغ

هفت صبح،  آزاد کلهر|  این روزها تقریبا تبلیغات بلک فرایدی را به صورت آنلاین و حتی فیزیکی همه جا می‌توان دید. در ایران بیشتر به شکل کمپین‌های آنلاین و تخفیف‌های محدود برگزار می‌شود، در حالی که در آمریکا و اروپا این روز به یک جشنواره بزرگ خرید حضوری و آنلاین تبدیل شده است. نگرش مردم در ایران نسبت به بلک فرایدی بیشتر به عنوان فرصتی برای خرید ارزان از فروشگاه‌های اینترنتی است‌ اما در کشورهای غربی آن را آغاز رسمی فصل خرید کریسمس می‌دانند.

در ایران، بلک فرایدی یا «جمعه سیاه» طی سال‌های اخیر به‌طور گسترده توسط فروشگاه‌های اینترنتی و برخی برندهای داخلی برگزار می‌شود. تاریخ آن مطابق با آخرین جمعه نوامبر است و امسال برابر با ۷ آذر ۱۴۰۴ خواهد بود. فروشگاه‌های آنلاین مانند دیجی‌کالا، اسنپ‌پی و اکالا کمپین‌های تخفیفی ویژه برگزار می‌کنند که تخفیف برای کالاهای خاص ارائه می‌شود. در مقابل، فروشگاه‌های حضوری کمتر به شکل سنتی بلک فرایدی را اجرا می‌کنند و بیشتر تخفیف‌ها در فضای دیجیتال متمرکز است.

یکی از ویژگی‌های خاص ایران، حضور شرکت‌های واسطه مانند سپکس است که امکان خرید از سایت‌های خارجی در چین، دوبی یا آمریکا را فراهم کرده و کالاها را به ایران وارد می‌کنند. نگرش مردم نسبت به بلک فرایدی در ایران بیشتر به عنوان فرصتی برای خرید کالاهای دیجیتال، لوازم خانگی و پوشاک با قیمت پایین دیده می‌شود. با این حال، بسیاری از مشتریان نسبت به واقعی بودن تخفیف‌ها تردید دارند و گاهی آن را بیشتر یک تبلیغ بازاریابی می‌دانند.

در آمریکا، مبدأ اصلی این رویداد، بلک فرایدی روز بعد از جشن شکرگزاری برگزار می‌شود. فروشگاه‌ها از نیمه‌شب یا صبح زود باز می‌شوند و مردم برای خرید حضوری صف‌های طولانی تشکیل می‌دهند. تخفیف‌ها واقعی و گسترده‌اند و شامل همه کالاها از پوشاک تا لوازم الکترونیک می‌شوند. تنها در سال 2024، آمریکایی‌ها بیش از ۹.۸ میلیارد دلار در بلک فرایدی خرید کردند.

در اروپا و بریتانیا، بلک فرایدی به‌عنوان یک رویداد وارداتی پذیرفته شده و فروشگاه‌های بزرگ مانند آمازون، زارا و H&M تخفیف‌های ویژه ارائه می‌دهند. در لندن، خیابان آکسفورد پر از تبلیغات و ازدحام مشتریان می‌شود. این رویداد اکنون در بیش از ۳۰ کشور جهان برگزار می‌شود، از کانادا و استرالیا تا آلمان، فرانسه و حتی برزیل بلک فرایدی جدی است. در برخی کشورها مانند مکزیک، نسخه محلی آن با نام «El Buen Fin» برگزار می‌شود.

 نگرش مردم نسبت به بلک فرایدی

‌نگرش مردم نسبت به بلک فرایدی نیز قابل توجه است. در ایران، این رویداد بیشتر یک کمپین بازاریابی اینترنتی است که تمرکز آن بر فروش آنلاین و تخفیف‌های محدود است. نگرش مردم ترکیبی از هیجان خرید ارزان و تردید نسبت به واقعی بودن تخفیف‌هاست. در آمریکا و اروپا، بلک‌فرایدی یک سنت فرهنگی-اقتصادی محسوب می‌شود که آغاز فصل خرید کریسمس را نشان می‌دهد. مردم آن را فرصتی واقعی برای خرید کالاهای مورد نیاز با قیمت پایین می‌دانند و حتی آن را بخشی از فرهنگ مصرفی خود تلقی می‌کنند.

بلک فرایدی اکنون به یک شاخص اقتصادی جهانی تبدیل شده است؛ میزان فروش در این روز نشان‌دهنده وضعیت مصرف و سلامت اقتصاد کشورهاست. این تفاوت نشان می‌دهد که بلک‌فرایدی در ایران هنوز به یک سنت اجتماعی-اقتصادی تبدیل نشده و بیشتر یک فرصت تجاری برای فروشگاه‌هاست.

 تفاوت سطح تخفیف‌ها

در سطح جهانی، بلک فرایدی به‌عنوان بزرگ‌ترین جشنواره خرید سال شناخته می‌شود و تخفیف‌ها در بسیاری از کشورها واقعی و گسترده‌اند. در ایالات متحده و اروپا، میانگین تخفیف‌ها معمولا بین ۳۰ تا ۵۰ درصد برای کالاهای عمومی و حتی تا ۷۰ درصد برای برخی محصولات خاص مانند پوشاک و لوازم الکترونیک ارائه می‌شود. این تخفیف‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که آغاز فصل خرید کریسمس را پررونق و مشتریان را به خرید گسترده تشویق کنند.

در ایران اما شرایط متفاوت است. بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی تخفیف‌ها بیشتر ‌‌روی کالاهای محدود یا محصولات کم‌تقاضا اعمال می‌شود. برای کالاهای پرمصرف و محبوب، تخفیف‌ها معمولا در محدوده ۱۰ تا ۳۰ درصد قرار دارند و همین موضوع باعث شده بخشی از مردم نسبت به واقعی بودن این تخفیف‌ها تردید داشته باشند و آن را بیشتر یک ابزار تبلیغاتی بدانند.

از نظر نوع کالا، در کشورهای غربی بلک فرایدی بیشتر بر خرید لوازم الکترونیک مانند تلفن همراه، لپ‌تاپ، تلویزیون و کنسول‌های بازی متمرکز است. علاوه بر آن، پوشاک، کفش، لوازم خانگی و حتی خدمات سفر و گردشگری نیز با تخفیف‌های گسترده عرضه می‌شوند. مردم این کشورها بلک فرایدی را فرصتی برای خرید کالاهای گران‌قیمت با قیمت مناسب می‌دانند.

در ایران، تمرکز اصلی بلک فرایدی بر کالاهای دیجیتال و لوازم خانگی است. فروشگاه‌های اینترنتی بزرگ مانند دیجی‌کالا بیشترین تبلیغات را برای گوشی‌های هوشمند، لپ‌تاپ، لوازم خانگی کوچک و بزرگ و پوشاک انجام می‌دهند. در کنار این‌ها، برخی برندهای داخلی نیز برای جذب مشتری تخفیف‌هایی بر محصولات آرایشی و بهداشتی یا پوشاک ارائه می‌کنند.

با این حال، کالاهای لوکس یا وارداتی کمتر مشمول تخفیف‌های واقعی و بیشتر در قالب تبلیغات با درصدهای بالا معرفی می‌شوند.از این رو می‌توان گفت که بلک فرایدی در جهان با تخفیف‌های واقعی و گسترده همراه است و مردم آن را برای خرید کالاهای ضروری و گران‌قیمت می‌دانند، در حالی که در ایران این رویداد برای کالاهای دیجیتال و لوازم خانگی وجود دارد.

بلک فرایدی در خاورمیانه

در خاورمیانه، رویداد «جمعه سیاه» با نام‌های دیگری همچون «جمعه سفید» برگزار می‌شود تا با حساسیت‌های مذهبی نسبت به روز جمعه هماهنگ باشد. کشورهای مسلمان این حراج‌ها را عمدتا به‌عنوان زمانی برای فروش اقتصادی و بازاریابی پذیرفته‌اند، هرچند نگرانی‌هایی درباره مصرف‌گرایی و استفاده از واژه «سیاه» برای روز جمعه همچنان مطرح است.

در امارات، عربستان سعودی و مصر، این رویداد طی سال‌های اخیر به یک جشنواره بزرگ خرید اینترنتی تبدیل شده است. فروشگاه‌های شناخته‌شده‌ای مانند «سوق» (که اکنون بخشی از شرکت آمازون است)، «نون» و «نمشی» برنامه‌های گسترده‌ای با تخفیف‌های واقعی برگزار می‌کنند. تغییر نام این رویداد به «جمعه سفید» باعث شده مردم راحت‌تر با آن ارتباط برقرار کنند و آن را مغایر با ارزش‌های دینی ندانند.

 جمعه سفید در برخی کشورهای اسلامی

در مصر جمعه سفید برگزار می‌شود و فروشگاه‌های اینترنتی مانند «جومیا» تخفیف‌های گسترده‌ای ارائه می‌دهند. این رویداد به سرعت محبوبیت یافته و مردم آن را فرصتی برای خرید کالاهای ضروری با قیمت پایین‌تر می‌دانند. در سایر کشورهای عربی مانند کویت، قطر و بحرین نیز همین رویکرد وجود دارد و فروشگاه‌های اینترنتی و حضوری تخفیف‌های ویژه‌ای ارائه می‌کنند. از منظر اسلامی، شرکت در حراج‌های جمعه سیاه فی‌نفسه اشکالی ندارد، زیرا خرید کالا با تخفیف مجاز است.

اما حساسیت اصلی به استفاده از واژه «سیاه» برای روز جمعه بازمی‌گردد. جمعه در اسلام روزی مقدس و مبارک است و برخی مسلمانان استفاده از واژه «سیاه» را بی‌احترامی تلقی می‌کنند. به همین دلیل، بسیاری از کشورهای مسلمان ترجیح داده‌اند نام این رویداد را تغییر دهند و آن را «جمعه سفید» یا «جمعه مبارک» بنامند.

بنابراین می‌توان گفت جمعه سیاه در خاورمیانه با تغییر نام و سازگاری فرهنگی به یک رویداد اقتصادی مهم تبدیل شده است. مردم این کشورها نگاه مثبت به این حراج‌ها دارند و آن را فرصتی برای خرید ارزان‌تر می‌دانند، اما در عین حال نگرانی‌هایی درباره مصرف‌گرایی و استفاده از واژه «سیاه» برای روز جمعه وجود دارد. این تفاوت نشان می‌دهد که کشورهای مسلمان تلاش کرده‌اند ضمن بهره‌برداری از مزایای اقتصادی این رویداد، آن را با ارزش‌های دینی و فرهنگی خود هماهنگ سازند.