فاصله اراده تا خرید مواد فقط ۱۰دقیقه
نوجوانان در شبکههای اجتماعی به راحتی خریدار و فروشنده مواد مخدر شدهاند و بستههای کوچک، دسترسی سریع و جذاب را فراهم میکنند
هفت صبح، حمیده عبدالهی| در شهری که فاصله میان یک پارک محلی تا صفحههای بینام و نشان شبکههای اجتماعی تنها چند لمس روی موبایل است، موادمخدر دیگر در سایههای تاریک کوچهها پنهان نیست. «گل» و دیگر مخدرهای نوظهور با بستههای کوچک و قیمتهای متفاوت، حالا بهراحتی در دسترس نوجوانان و جوانان قرار گرفتهاند. بازاری بیقانون که نه سقف دارد و نه قاعده، جایی که دسترسی سریع، ناشناس و گسترده، مصرفکنندگان را در هر رده سنی، حتی نوجوانان 12-11 ساله را هدف قرار داده است.
سکانس نخست؛ نسلی که در صف دو سوی معامله ایستاده
در شبکههای اجتماعی، میان انبوه تبلیغات رنگارنگ، گاهی پستهایی دیده میشود که هیچ سنخیتی با زندگی نوجوانان ندارند. پیامهایی کوتاه درباره کیفیت مخدر گل و تحویل فوری مخدرهای متنوع که پشتشان نه مجرمان حرفهای، بلکه همان دانشآموزانی ایستادهاند که چند ساعت قبل سر کلاس آنلاین بودهاند.
نوجوانانی که تا دیروز دغدغهشان نمره امتحان و تیم محبوب فوتبال بود، امروز به واسطه پیجهای بینامونشان، نقش فروشنده را بازی میکنند. با سودی که برایشان بزرگ و وسوسهانگیز است. از سوی دیگر، مشتریهایشان نیز اغلب همسنوسالهای خودشاناند. کنجکاو، بیخبر از عواقب و تحت تاثیر هیاهوی فضای مجازی و فرهنگ مصرفی جدید.
در یک صفحه موبایل، این دو گروه به هم میرسند: نوجوانی که دنبال درآمد آسان است و نوجوان دیگری که میخواهد تجربهای خطرناک اما بهظاهر بیهزینه را امتحان کند. گفتوگوهای کوتاه، ایموجیهای رمزآلود و معاملهای که در چند دقیقه نهایی میشود.اگر مسیر را از فضای مجازی به سطح شهر دنبال کنیم، تصویر روشنتر و تلختر میشود.
گوشه برخی پارکهای محلی، کنار زمینهای ورزشی، نوجوانهایی دیده میشوند که به ظاهر فقط همصحبتی دوستانه دارند، اما ردوبدل شدن بستههای کوچک، حکایت دیگری دارد. به گفته یکی از این جوانها، کافی است اراده کنید و البته پول هم داشته باشید تا در کمتر از چند دقیقه، از ساقی محلهتان هر نوع موادی را بخواهید، تهیه کنید! درست مثل اینکه بخواهید از سوپری محله بخواهید پفک و بستنی بخرید!
و مهمتر از همه اینکه شهر و محله دیگر معنایی ندارد. این دسترسی عجیب و بیواسطه، در شمال و جنوب، محلات لوکس و مناطق حاشیهای، یکسان رخنه کرده است. «گل» حالا در هر نقطهای از شهر به آسانی در دسترس است. درست همانجا که انتظارش را نداریم.
اکنون، در این بازی عجیب و نگرانکننده، نوجوانان نهفقط قربانیان مصرف که بخشی از زنجیره توزیعاند. نسلی که بیصدا در هر دو نقش گرفتار شده و این خود، خطری بزرگتر از همیشه را پیش چشم جامعه قرار داده است. در بازاری که بیش از همیشه بیقانون، نزدیک و بیپرده شده است.
سکانس دوم؛ نوجوانان، فضای مجازی و دسترسی آسان به مواد
دسترسی نوجوانان و جوانان به مواد مخدر حالا به مراتب سادهتر و سریعتر از گذشته شده است. از خریدهای حضوری در پارکها و محلات گرفته تا سفارشهای اینترنتی در شبکههای اجتماعی، مسیر مصرف و فروش بسیار کوتاه شده است. دکتر صفاتیان، تحلیلگر و پژوهشگر اعتیاد، در مصاحبه با روزنامه «هفتصبح» توضیح میدهد که بازار سنتی مواد مخدر اکنون وارد فضای مجازی شده و نوجوانان هم در نقش خریدار و هم فروشنده حضور دارند، دسترسی به مواد آسان و ناشناس شده و سن مصرفکنندگان به پایینترین سطح در سالهای اخیر رسیده است.
او درباره تغییر الگوی خرید و فروش میگوید: در گذشته فروش مواد مخدر سخت و محدود بود، اما حالا حتی پارکها، محلات و فضای مجازی مانند تلگرام، واتساپ و اینستاگرام محل عرضه و تبلیغ شدهاند. شخص به راحتی میتواند تبلیغ کند، قیمت را اعلام کند و دسترسی پیدا کند. دسترسی به مواد مخدر در کمتر از ۱۰دقیقه امکانپذیر است.
دکتر صفاتیان درباره نقش نوجوانان و جوانان در بازار توضیح میدهد: امروز نوجوانان و جوانان بخش زیادی از خریداران هستند و برخی حتی فروشندهاند، به ویژه در مورد مواد روانگردان مانند گل. آنها خرید اینترنتی را ترجیح میدهند و این باعث شده خرید و فروش به شکل ناشناس و بدون ترس از دیده شدن یا دستگیری انجام شود.
او درباره سن مصرف مواد میگوید: نوجوانان از سن 12–11 سالگی مصرف مواد مخدر را شروع میکنند، هرچند شروع واقعی مصرف معمولاً 17–16 سالگی است. این رقم پایین نشان میدهد وضعیت اعتیاد در نوجوانان نگرانکننده است.همچنین درباره تغییر الگوی فروشندگان میگوید: در دهههای قبل فروشندگان افراد خلافکار و سن بالا بودند، اما اکنون نوجوانان 15–14 ساله هم فروشنده میشوند. فضای مجازی باعث شده خرید و فروش راحت، ناشناس و بدون ترس از حضور دیگران یا پلیس انجام شود.
سکانس سوم؛ بازاری بیقانون
در زیرزمین پنهان اقتصاد مواد مخدر، قیمتها چنان گسترده و متنوع است که گویی با بازاری رسمی طرف هستیم. کافی است نگاهی به نرخهایی که در فضای مجازی دستبهدست میشود بیندازیم تا عمق فاجعه روشن شود.به عنوان مثال در مورد «گل»، بستههای کوچک از حدود ۵۰ هزار تومان تبلیغ میشوند، رقمی که حتی از قیمت یک خوراکی ساده کمتر است و برای نوجوانان یک وسوسه کاملا در دسترس به شمار میرود. اما همین ماده، زمانی که پای معاملات بزرگتر به میان میآید، در محدوده چند میلیون تا بیش از ۱۲میلیون تومان برای هر کیلو معامله میشود و گاهی با قراردادهای عمده بالای بیست کیلو.
مواد دیگر نیز طیف قیمتی شوکه کنندهای دارند. از صدها هزار تومان تا بیش از یک میلیون تومان برای هر گرم در برخی انواع محرکها و مخدرهای سنگین. حتی موادی سنتیتر همانند تریاک نیز بین چندصد هزار تومان تا بیش از صد میلیون تومان برای خریدهای عمده معامله میشوند.
این قیمتها در حالی افزایش یافتهاند که سال گذشته حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر بودهاند. این بازه گسترده قیمتها نه تنها به دلیل رقابت میان فروشندگان است، بلکه ناشی از تفاوت کیفیت و خلوص مواد نیز هست. بستههای کوچک و ارزان، برای جذب مصرفکنندگان کمدرآمد و نوجوانان عرضه میشوند و معمولاً کیفیتی به مراتب پایینتر دارند، در حالی که معاملات عمده و گرانتر مربوط به مواد با خلوص بالاتر و حجم بزرگ است.
افزایش قیمتها در مواد سنتی، باعث شده بسیاری از مصرفکنندگان به سمت مواد جدید و روانگردانها مانند گل روی بیاورند و همزمان، کیفیت برخی از مواد کاهش یافته است. این ترکیب، همراه با بستههای کوچک ارزان و دسترسی آسان، بازار را برای نوجوانان و جوانان جذابتر کرده است.
هر قدر توان مالی داشته باشی، بازار برای تو باز است. پول تو جیبی که نوجوان کنار گذاشته، برای ورود به این تجربه کافیست، همانطور که گروههای بزرگتر با سرمایههای کلان به راحتی در معاملات عمده حضور دارند.در بازاری که باید دورترین و دستنیافتنیترین باشد، امروز مواد مخدر جایگاهی یافته که از نان شب هم نزدیکتر شده است؛ شفاف، بیقانون و بیپروا.
سکانس چهارم؛ گرانی موادمخدر سنتی و تغییر رفتار مصرفکنندگان
گرچه افزایش قیمت انواع مواد مخدر به خصوص مواد مخدر سنتی از جمله تریاک، وابستگی مستقیمی با افزایش دلار دارد اما، با این حال، این رشد قیمتی همپای افزایش قیمت دلار نبوده است. صفاتیان در این باره و چرایی این تلاطم قیمتی میگوید: افزایش قیمت تریاک هرچند بسیار شدید بوده، اما الزاماً همپای جهش نرخ ارز حرکت نکرده است. علت این موضوع هم مشخص است.
اینکه قاچاقچیان، بهویژه در افغانستان، سالها ذخایر قابلتوجهی از تریاک را دپو کرده بودند و با عرضه کنترلشده، اجازه نمیدادند قیمتها ناگهان به اندازه دلار جهش پیدا کند. این کار برای آن بود که بازار دچار آشفتگی نشود. چراکه اگر قیمت تریاک بهصورت دفعی بالا برود، امکان دارد مصرفکنندگان یا ترک کنند یا به سمت مواد دیگر بروند و این موضوع برای مافیای موادمخدر بهصرفه نیست. گرچه مشخص نیست که این وضعیت تا کی میتواند ادامه داشته باشد ولی احتمالا به زودی شاهد افزایش قیمت شدید این مواد خواهیم بود.
وی عنوان میکند: با این حال اکنون شرایط نسبت به گذشته تغییر کرده و افزایش قیمتها در بازار موادمخدر شدیدتر شده است؛ به گونهای که تبعات آن مستقیم متوجه مصرفکنندگان و سلامت جامعه است.صفاتیان همچنین در خصوص تبعات این رشد قیمتی نیز میگوید:
متاسفانه با گرانی تریاک، اکثر مصرفکنندگان یا به سمت مصرف دیگر مواد مخدر میروند یا نوع مصرف خود را تغییر میدهند. برای مثال، کسی که روزانه ۴ گرم تریاک را به صورت کشیدن مصرف میکرد، ممکن است اکنون مصرف خود را به خوراکی روزانه ۲ گرم تریاک تغییر دهد. این شاید از نظر اقتصادی برای معتاد به صرفه باشد، اما از نظر عوارض جسمی، بسیار مضر است.
این پژوهشگر ادامه میدهد: تغییر نوع ماده مصرفی نیز از نتایج مستقیم گرانی تریاک است. برخی مصرفکنندگان به دلیل افزایش قیمت به سمت مواد روانگردان مانند شیشه میروند. مصرف شیشه عوارض بسیار شدیدتری دارد و در بسیاری از موارد، مصرف چندگانه رخ میدهد که بدترین پیامد افزایش قیمت مواد سنتی است.
این روند نشان میدهد که بازار مواد مخدر تنها تحت تاثیر عرضه و قیمت نیست، بلکه رفتار مصرفکنندگان و انتخاب نوع ماده مصرفی نیز به شدت تحت تاثیر تغییرات اقتصادی و دسترسی آسان قرار دارد. به بیان دیگر، گرانی تریاک و دسترسی آسان به مواد جایگزین، نه تنها مصرفکنندگان را به سمت مواد خطرناکتر هدایت کرده، بلکه سلامت جسمی و روانی آنها را نیز به شدت تهدید میکند.
بازار مواد مخدر در شهرهای ایران امروز بیش از هر زمان دیگری نزدیک و در دسترس شده است. نوجوانان نه تنها قربانی مصرف، بلکه بخشی از زنجیره فروش نیز شدهاند. دسترسی سریع، بستههای کوچک و ارزان و تبلیغات گسترده در شبکههای اجتماعی، مسیر مصرف را کوتاه و جذاب کرده است. افزایش قیمت مواد سنتی مانند تریاک، بسیاری از مصرفکنندگان را به سمت مواد روانگردان و کمکیفیت سوق داده است، روندی که سلامت جسمی و روانی افراد را به شدت تهدید میکند. بازاری که زمانی در سایههای تاریک کوچهها پنهان بود، اکنون شفاف، بیقانون و در دسترس همه، حتی نوجوانان، قد کشیده است.
