شاد؛ شبکه ناکامل عدالت آموزشی
تعطیلی مدارس و آلودگی هوا باعث شد دانشآموزان با شبکه شاد تنها باشند و آموزش آنلاین ناقص و ناکارآمد را تجربه کنند
هفت صبح | بعد از گذشت حدود 5 سال از تولد شبکه «شاد»، آلودگی اخیر هوای تهران و تعطیلیهای پیدرپی مدارس بار دیگر نشان داد که این شبکه تا چه حد با استانداردهای آنلاین آموزش فاصله دارد. تعطیلی مدارس در زمان شیوع کرونا مسئولان و متولیان امر را بر آن داشت تا نرمافزاری را با عنوان شبکه شاد طراحی کنند تا از این طریق فرصت حضور دانشآموزان در فضای مجازی برای بهرهگیری از آموزشهای لازم را فراهم کنند اما این شبکه تاکنون نتوانسته نیاز تمام مخاطبان خود را فراهم کند. بعد از آن هم بارها تعطیلی مدارس باعث شد تا آموزش دانشآموزان در طی سالهای اخیر آنلاین شود. از انتشار انواع ویروسها مثل آنفلوآنزا تا ناترازی انرژی و معضل همیشگی آلودگی هوا.
مادران و پدران کلافه از کار با شبکه شاد
اما این رویه چالشهایی جدی را برای بسیاری از خانوادهها بههمراه داشته است. کمبود امکانات، هزینهبر بودن تامین پیشنیازها، نابودکردن کارکرد مدرسه و ایجاد گروه بزرگی از دانشآموزان بدون داشتن حداقل تواناییهای لازم برای تداوم تحصیل از معضلاتی است که برای کودکان خانوادههای کم بضاعت وجود دارد.
رضوان، مادری که پسرش در کلاس سوم ابتدایی درس میخواند، میگوید: خوشبختانه ما برای اینگونه مواقع یک گوشی برای پسرمان تهیه کردهایم تا با آن در کلاسها شرکت کند اما در بین فرزندان آشنایان تعدادی را میشناسم که کل خانواده فقط یک گوشی دارند. چنین خانوادههایی مجبورند گوشی را در کل روز در اختیار دانشآموز قرار دهند. حتی در برخی موارد بچههایی بودند که همان یک گوشی خانوادهشان نیز خراب شده یا مشکل پیدا کرده و آنها کلاسهای مجازی زیادی را از دست میدادند.
وی معتقد است حتی معلمها نیز از این شبکه چندان دل خوشی ندارند: معلمهای بچه من هم از کیفیت پایین و اعصابخردکن بودن آموزش مجازی خسته شدهاند. بیشتر بچهها میگویند در روزهای مجازی، معلمها تنها به فرستادن چند عکس و صوت کوتاه بسنده میکنند و خبری از تدریس نیست. حتی در بیشتر اوقات دانشآموز فقط حضور و غیاب خود را ثبت میکند و خبری از محتوای درسی نیست.»
پایین آمدن کیفیت آموزش
اما اینها همه چالشهای پیش روی دانشآموزان و والدین با «شاد» نیست. سحر بیات کارشناس حوزه آموزش با اشاره به افت تحصیلی شدید دانشآموزان در سالهایگذشته که آموزش به صورت مجازی صورت گرفته است میگوید: با شروع آموزش مجازی در دوران کرونا اثرات منفی آن طی سالهای اخیر به وضوح روی دانشآموزان دیده میشود.
حضور و غیاب مجازی، استرس بیمعنای ارتباط ناموفق و عدم مشارکت واقعی در کلاس تاثیرات روانی منفی بر دانشآموزان دارد. از نظر تحصیلی نیز شاهد افت شدید دانشآموزان هستیم. مثلا معدل امتحانات نهایی در رشتههای تجربی، ریاضی و انسانی به ۹ یا ۱۰ رسیده است. این اتفاق تصادفی نیست و نتیجه سالها آموزش ناکارآمد است.
وی با ذکر اینکه از نتایج چنین افت کیفیتی میتوان به سقوط ایران در رتبهبندی جهانی آزمون تیمز اشاره کرد، میافزاید: این نتیجه مستقیم آموزش مجازی بیکیفیت است. دانشآموزی که کلاس اول بود، اکنون احتمالا در سال آخر ابتدایی یا اوایل متوسطه است و با پایهای ضعیف وارد مراحل بالاتر میشود. ابزار این آموزش ناکارآمد هم همان پلتفرم شاد است که حتی در روزهای پرترافیک، امکان آپلود سادهترین فایلها را هم ندارد.
وی با ذکر اینکه خودش به عنوان یک مادر، از شاد چندان استفاده نمیکند، میگوید: مثلا ارسال تکالیف ساده را نیز میتوان از طریق دیگر پیامرسانها انجام داد و نیازی به شاد نیست. به گفته وی یکی دیگر از مشکلات شاد؛ برای خانوادههای کمسواد یا بیسوادی است که نمیتوانند از عهده این فناوری برآیند. ضمن آنکه بیات معتقد است، قرار دادن گوشی در اختیار کودکان، خود چالشهای امنیتی و اخلاقی دارد. هرچند دانشآموزان ابتدایی کمتر در معرض خطر هستند، اما نوجوانان به راحتی به فضای نامحدود مجازی دسترسی پیدا میکنند.
قرار بود «شاد» بستری باشد برای ایجاد عدالت آموزشی تا دانشآموزان در دورترین و محرومترین نقاط کشور هم بتوانند درس بخوانند. گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۴۰۱ نشان میدهد ۷۰ درصد بازماندگان و ترکتحصیلکردگان از دهکهای یک تا پنج درآمدی هستند و دهک دو با ۲۲درصد بیشترین سهم را دارد؛ عددی که تاثیر بحرانهای اقتصادی و اجتماعی بر ترک تحصیل را نشان میدهد؛ بحرانهایی که با کاهش کیفیت تحصیل و نمرات دانشآموزان در مدرسه به واسطه مجازی شدن متعدد و دیگر عوامل کاهشدهنده آموزش، مسیر ترکتحصیل و ورود کودک به بازار کار را تسریع میکند.
با این حال حتی خود آموزش و پرورش هم معتقد است که شاد چندان کارآمد نیست. یک ماه و نیم پیش معاون علمی رئیسجمهور حسین افشین اعلام کرد که سرعت شاد قابل قبول نیست و حدود ۴۰۰ سرور به این پلتفرم اضافه میشود اما تا این لحظه نرسیده است.از سویی علی فرهادی، سخنگوی آموزش و پرورش چند روز قبل در واکنش به انتقادهای مطرح شده در مورد شاد گفته بود: ما هم قبول داریم که شاد مشکلاتی دارد اما انصافا اقدامات خوبی برای رفع آنها انجام شده ولی، با این حال هنوز تا نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.
وقتی که معلمها نیز کلافه میشوند!
نسرین باقری، معلم یکی از دبیرستانهای تهران با اشاره به گوشهای از مشکلات شبکه شاد میگوید: هنگام برگزاری کلاسهای مجازی، دانشآموزان نیمساعت ابتدایی را صرف ورود به کلاس میکنند و پیامهای آموزشی هم با تاخیر ارسال میشود، بهطوریکه عملا نیمی از زمان کلاس هدر میرود. همچنین ارسال فایلهای آموزشی مانند عکس و فیلم نیز با مشکلاتی جدی مواجه است. یعنی بارگذاری تصاویر با اختلال همراه است و پیامهای «ارسال نشد» بهطور مکرر ظاهر میشوند و دانشآموزان و معلمها را کلافه میکنند و در عین حال این موضوع روند آموزش را نیز مختل کرده است.
به گفته وی، در آذرماه، فرصتی طلایی برای اصلاح و تکمیل جمعبندی درسی وجود دارد، اما با اختلالات موجود در سامانه شاد، این فرصت از بین میرود. هر سال در همین زمان با مشکل مواجه هستیم و متاسفانه هیچگونه بهبود یا اصلاحی در روند آموزش مجازی صورت نگرفته است.
وی با انتقاد از نبود عدالت آموزشی در کشور تصریح کرد: مشکل اصلی ما این است که عدالت آموزشی آنگونه که باید و شاید اجرا نمیشود، در حالی که انتظار داریم همه دانشآموزان در آزمونهایی مانند کنکور بهصورت یکسان رقابت کنند، اما شرایط آموزشی پیش از آن برای همه یکسان نیست. در شرایطی که ما هنوز با مشکلات سامانه شاد دستوپنجه نرم میکنیم، مدارس غیرانتفاعی از تابستان کلاسهای تخصصی خود را آغاز کردهاند و حداقل دو ماه از ما جلوتر هستند.
در زمان آموزش مجازی نیز این مدارس از پلتفرمهای حرفهایتری مانند اسکایروم استفاده میکنند که ارتباط دوسویه بین معلم و دانشآموز را فراهم میکند و آموزش بهصورت منظم و موثر پیش میرود. وی تصریح میکند: در مقابل، دانشآموزان مدارس دولتی به دلیل محدودیتهای زیرساختی و ضعف سامانه شاد، از برنامه درسی عقب میمانند. اگر تعطیلات ادامهدار باشد، با توجه به اینکه آذرماه زمان برگزاری امتحانات است، ناچاریم بخشی از آموزش را فدای زمان کنیم بهطوریکه از تمرین، رفع اشکال و حتی بخشی از امتحانات صرفنظر میشود و این موضوع ظلمی آشکار در حق دانشآموزان مدارس دولتی است.
تا پایان سال بارها شاهد تعطیلی خواهیم بود
اما شاید جالب باشد که بدانید، حتی روانشناسان نیز معتقدند که برگزاری غیرحضوری کلاسها، به این شکل باعث بروز آسیبهای روحی و روانی بسیاری برای دانشآموزان میشود. محمدرضا سهیلی، دکترای روانشناسی تربیتی با تشریح چرخه یادگیری در آموزش حضوری اظهار کرد: معلم در کلاس حضوری چهار مرحله از جمله ارائه توضیح، اجرای تمرین، دریافت بازخورد و اصلاح یادگیری در آموزش را طی میکند و در آموزش غیر حضوری و مجازی مرحله بازخورد و اصلاح یادگیری نداریم و همین موضوع موجب یادگیری غیرفعال و انباشت خطاهای مفهومی در ذهن دانشآموزان میشود.
سهیلی، کاهش توجه و تمرکز دانشآموزان را از پیامدهای آموزش غیرحضوری دانسته و میگوید: در ساختار کلاس معلم بر توجه دانشآموز تاکید دارد، ارتباط چهره به چهره، باعث کاهش حواسپرتی و فعال ماندن دانشآموز در محیط یادگیری میشود اما در خانه چنین ساختاری وجود ندارد و همین امر موجب میشود که کمتر از حافظه فعال خود استفاده کنند و سرعت پردازش اطلاعات و یادگیری در آنها کاهش یابد.
وی با اشاره به پیامدهای روانی و اجتماعی آموزش مجازی به دوران کرونا نقبی میزند و میگوید: در دوران کرونا شاهد بودیم که آموزش غیرحضوری موجب خستگی ذهنی، افسردگی، اضطراب اجتماعی و حتی ترس از قرار گرفتن مقابل دوربین میشود. یکی از اهداف اساسی آموزش و پرورش، رشد مهارتهای اجتماعی دانشآموزان است، درحالیکه این هدف در کلاسهای مجازی به شدت با چالش مواجه میشود.
سهیلی از کاهش انگیزه تحصیلی به عنوان یکی دیگر از آسیبهای این نظام آموزشی یاد کرده و میگوید: دلیل آنهم واضح است. چون تشویقهای کلامی، غیرکلامی و زبان بدن معلم کمتر دیده میشود، دانشآموز پاداشهای اجتماعی لازم برای تقویت انگیزه و حس پیشرفت را دریافت نمیکند.
به گفته روانشناسی تربیتی، در مدارس حضوری، مهارتهای زندگی مانند همدلی، کار گروهی، ارتباط چشمی و توانایی سخنگفتن تقویت میشود؛ اما در آموزش مجازی این مهارتها کمتر فرصت رشد دارند و این موضوع میتواند اثرات ماندگاری بر آینده دانشآموزان داشته باشد. عاملی که میتوان از آن به عنوان یکی دیگر از خلأهای شبکه «شاد» یاد کرد.
این تعطیلات احتمالا تا چند روز آینده به پایان میرسد اما مسلما تا پایان سال بارها شاهد تعطیلی مجدد مدارس خواهیم بود. رویهای که به نظر نمیرسد چندان به نفع کیفیت تحصیلی دانش آموزان باشد. چرا که در ظاهر قرار نیست تغییر محسوسی در شبکه «شاد» رخ دهد و بنابراین مشکلات آن همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند. شاید به همین دلیل هم بوده باشد که آموزش و پرورش در این دوره از آغاز آلودگی و در چند روز اول با تعطیلی مدارس مخالفت میکرد!
