نکته‌های باریکتر از مو درباره قم
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| چند نکته برای اینکه بفهمید چرا سخت‌ترین کار جهان مدیریت در قم است. قم در دو هفته گذشته کانون توجه عمومی به دلیل بیماری کرونا شده است. به غیر از خود بیماری حواشی آن مانند مسائلی پیرامون لزوم قرنطینه این شهر یا بستن حرم حضرت معصومه نیز مزید بر علت شده است. اما به نظر می‌رسد که درک درستی در خصوص جایگاه این شهر در مذهب و سیاست ایرانی وجود ندارد و همین موضوع زمینه‌ساز بیان مسائلی شده که از واقعیت به دور است. به همین دلیل و برای درک بیشتر این شهر بد ندیدیم که برخی از ویژگی‌های این شهر را با هم مرور کنیم.
* یک: قم در ادبیات مذهبی یکی از دروازه‌های بهشت است. روایاتی از امام صادق و نیز از امام رضا در این زمینه نقل شده است. در عین حال قرار گرفتن دو مکان مقدس یعنی حرم حضرت معصومه، دختر امام کاظم و خواهر امام رضا و نیز مسجد جمکران که پایگاهی در ایران برای مشتاقان مهدویت و حضرت مهدی است، آن را به یک شهر مهم و مذهبی تبدیل کرده است.
* دو: قم البته از حیث مذهبی اهمیتی دیگر هم دارد. در ابتدای قرن حاضر یعنی در سال ۱۳۰۱، شیخ عبدالکریم حائری یزدی، حوزه علمیه را در این شهر بنیانگذاری کرد یا به عبارت دیگر، حوزه این شهر را احیا کرد و این شهر از همان زمان به اصلی‌ترین پایگاه دروس حوزوی و تربیت طلاب تبدیل شده است. البته در ایران شهرهای دیگری مثل اراک در آن زمان یا مشهد و تهران نیز حوزه علمیه داشتند و در خارج از ایران نیز حوزه نجف و کربلا بسیار مورد توجه بوده و هستند ولی به هر حال می‌توان گفت در جهان تشیع، در حال حاضر دو مکتب فقهی و تدریسی یعنی قم و نجف وجود دارد.
* سه: این شهر به همین دو دلیل به پایگاهی برای روحانیت و نیز مذهب تبدیل شد و به این ترتیب بعد از نقش‌آفرینی در مشروطه (تهدید علما به مهاجرت به این شهر) دست کم در دو اتفاق مهم سیاسی سده ۱۳۰۰ حایز اهمیت بوده است. اتفاق اول، مسئله مخالفت با رضاخان در زمانه مذهب ستیزی او بود که اصلی‌ترین نمود آن را باید در ماجرا شیخ محمدتقی بافقی دید که به زنان شاه در صحن حرم حضرت معصومه تذکر حجاب داد و رضا شاه او را در صحن مورد ضرب و جرح قرار داد.
اتفاق دوم، مسئله قیام امام خمینی در دهه ۴۰ شمسی بود که در نهایت به انقلاب اسلامی انجامید. فارغ از اتفاقاتی مثل حمله نیروهای شاه به حوزه علمیه در فروردین ۱۳۴۲، باید دانست که استارت حرکت پایانی انقلاب نیز بعد از مقاله معروف روزنامه اطلاعات، در ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ در قم زده شد و بعد از آن در چهلم شهدای مختلف، مردم شهرهای دیگر مثل تبریز و سایرین به خیابان آمدند تا در نهایت در زمستان ۱۳۵۷ رژیم شاه فروپاشید.
* چهار: بعد از انقلاب نیز که نیروهای مذهبی در ساختار سیاسی کشور حضور یافتند، قم رفته رفته توانست به مهم‌ترین شهر کشور از حیث سیاسی بعد از تهران تبدیل شود. همین حالا اگر به چهار مقام عالی رتبه کشور نگاه کنید، اهمیت قم را درمی‌یابید. رهبر انقلاب اگرچه زاده مشهد و دارای اصالتی آذری است ولی خود بیان کردند که در دوران تحصیل‌شان دست کم برای دو بار، قصد داشتند به قم مهاجرت کنند که نگهداری از پدر مانع این کار شد.
با این حال رهبری در سی‌وچند سال اخیر به وضوح قم را شهری مهم می‌دانند به نوعی که سفر ایشان در سال ۱۳۸۸ به این شهر یک هفته تمام طول کشید و ایشان هر سال در سالروز قیام ۱۹ دی با مردم قم دیدار مردمی دارند. دو رئیس قوه ما یعنی حسن روحانی و ابراهیم رئیسی هم در قم تحصیل کردند و علی لاریجانی، رئیس کنونی مجلس، نماینده شهر قم است و بزرگ‌شده این شهر به دلیل زیست پدرش، آیت الله آملی بزرگ در آنجا.
* پنج: حال خودتان در مقام قضاوت بنشینید و ببینید که تصمیم‌گیری در خصوص قرنطینه چنین شهری با این وزانت مذهبی و سیاسی به چه سطحی از رایزنی سطح بالای سیاسی و دینی نیاز دارد. قم چنان جایگاهی در سطح کشور دارد که محمود احمدی‌نژاد برای کوبیدن میخ خود در این شهر، پروژه مونوریل آن را به طور ملی در محل رودخانه شهر اجرا کرد اما مراجع تقلید به دلیل حرمت حریم حضرت معصومه از اتمام آن پروژه جلوگیری کردند.
شهری است که اگرچه جزو کلانشهرهای کشور نیست اما با حمایت علی لاریجانی رئیس مجلس، برای آن مترو در نظر گرفته شده است و با وجود اینکه در ۷۰کیلومتری فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران قرار دارد، بخش خصوصی برای آن در حال ساخت یک شهر فرودگاهی است. قم همان شهری است که حل مشکل آب آن یک پروژه ملی بوده و در نهایت برای آن، پروژه انتقال آب از سرچشمه زاینده‌رود اجرا شده و البته قم تنها استانی در این کشور است که فقط یک شهرستان زیرمجموعه آن است به نام کهک که تازه آن هم یک بخش بود که در هنگام استان شدن این شهر، به شهرستان تبدیل شد.
* شش: مدیریت شهری و استانی قم به وضوح یکی از سخت‌ترین کارهاست چراکه علاوه بر مسائل سیاسی و مذهبی، با مسائل ساختاری هم روبه‌رو هستید که نمی‌توان برای آن راهکاری پیدا کرد. مثلا قم، شهری است که در آن، قبرستان‌های بسیار متعددی وجود دارد و همین موضوع یکی از دلایل محدود شدن دست شهرداری در توسعه و تعریض خیابان‌ها شده است.
جالب است بدانید که در سطح این استان ۷۲قبرستان و در سطح شهر قم نزدیک به ۳۰قبرستان وجود دارد. یا مثلا مسئله اتباع خارجی در این استان، آن را به یکی از دشوارترین استان‌ها برای مدیریت تبدیل کرده است. ۹٫۳درصد از کل جمعیت استان معادل ۱۲۰ هزار نفر اتباع خارجی بیش از ۹۰ کشور جهان هستند و عملا یک شهر بین‌المللی ایجاد کردند.
* هفت: القصه که قرنطینه شهر یا بستن حرم ممکن است راهکارهای خوب و مناسبی باشد ولی اجرای آن در صحنه واقعیت دشواری‌هایی دارد؛ دشواری‌هایی که نمی‌توان در خانه نشست و از آن آگاه بود. کسی که می‌خواهد درباره قم قضاوتی داشته باشد باید دست کم یک بار از پل نیروگاه تا فلکه بستنی زنبیل‌آباد را پیاده رفته باشد تا بفهمد که شاید سخت‌ترین کار جهان مدیریت در قم باشد.
