دعواهای زبانی در افغانستان شدت گرفت
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | دعوای زبان‌ها و اقوام در افغانستان جدید نیست تا جایی همیشه بر سر اینکه زبان پشتو زبان اصلی باشد یا فارسی دری اختلاف نظرهای عمیق وجود داشته است. وقتی یک سال و نیم پیش دولت افغانستان فارسی را زبان رسمی اعلام کرد صدای پشتوها بلند شد همان موقع حرف و حدیث‌هایی هم در مورد اینکه فارسی دری افغانستان اصیل‌تر از فارسی صحبت کردن ایرانی‌ها است راه افتاد که جایگاه زبان فارسی را بین افغانستانی‌ها نشان می‌دهد.
اما حالا گفته می‌شود که طالبان که پشتون هستند و به زبان پشتو صحبت می‌کنند فارسی را از مکاتبات اداری حذف کرده‌اند. این را در نظر داشته باشید که بین ۶۰ تا ۷۰درصد مردم افغانستان به زبان دری صحبت می‌کنند و زبان پشتو به‌عنوان زبان دوم میان توده‌های مردم کمتر رایج است. به بهانه این اتفاق مروری روی زبان فارسی افغانستان کردیم تا ببینیم فرق آن با زبان ما ایرانی‌ها چیست و کدام‌یک از استان‌های این کشور به زبان فارسی صحبت می‌کنند؟
ماجرا این است که دولت افغانستان از سال ۱۳۴۳ برای اینکه هویت افغانستانی‌ها را از ایرانی‌ها جدا کند، اعلام کرد که به‌جای زبان فارسی از فارسی دری استفاده شود. این فارسی دری با فارسی ایرانی‌ها و تاجیکی‌ها متفاوت است ولی این تفاوت آنقدری نیست که یک زبان جداگانه تصور شود.
فارسی دری زبان مادری ۵۲درصد از مردم افغانستان است ولی به‌طور کلی حدود ۸۰درصد از مردم به آن مسلط هستند. در افغانستان بیشتر پشتوزبانان بلد هستند که به فارسی صحبت کنند اما برعکس آن صادق نیست. به خاطر همین هم می‌گویند فارسی دری، زبان واسطه بین قومیت‌های مختلف است که از طریق آن می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند. مثلا وقتی یک بلوچ با یک ازبک روبه‌رو می‌شود یا یک پشتون با یک ترکمن و هیچ‌کدام زبان دیگری را متوجه نمی‌شوند، به فارسی حرف می‌زنند.
به همین دلیل هم در دولت قبلی فارسی دری به همراه پشتو به‌عنوان زبان ملی افغانستان اعلام شد. ولی ماجرای رشد زبان پشتو هم به زمانی برمی‌گردد که یکی از آخرین پادشاه افغانستان (محمد ظاهرشاه) آموزش زبان پشتو را اجباری کرد و به آنهایی که با این زبان حرف می‌زدند، حقوق بیشتری می‌پرداخت. این سیاست او جواب نداد و نتوانست بر فارسی غالب شود تا اینکه با آمدن طالبان دوباره پشتو در کشور رواج پیدا کرد و در این دوره حتی زبان رسمی کشور افغانستان شد.
همانطور که در ایران فارسی به لهجه‌های متفاوتی حرف می‌زنند، فارسی در افغانستان هم یکدست نیست. تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ایماق‌ها هرکدام گویش متفاوتی در زبان فارسی دارند. همچنین قزلباش‌ها، سادات و جوگی‌ها هم به فارسی حرف می‌زنند که آنها هم متفاوت از دیگر هموطنانشان هستند. بیشتر فارسی‌زبانان افغانستان در شمال، شرق، غرب و مرکز کشور زندگی می‌کنند. مردم ولایت‌های بدخشان، بلخ، جوزجان، کابل، پنجشیر، بامیان، دایکندی، غزنی، هرات و شهرهای دیگر به این زبان حرف می‌زنند.
آنها اقلیتی هم در قندهار، فاریاب، زابل، نیمروز و… دارند. فارسی دری در افغانستان با لهجه‌های مختلفی هم ادا می‌شود. مثلا لهجه هراتی‌ها شبیه گویش مرزنشینان ایران در خراسان است ولی فارسی‌زبان‌های شرق این کشور مثل بدخشان با لهجه فارسی تاجیکستان حرف می‌زنند. فارسی در افغانستان به‌غیر از هراتی و بدخشی با لهجه‌های مختلف هزارگی، تخاری و کابلی هم صحبت می‌شود که در استرس و تاکید و لحن با فارسی ایرانی متفاوت است. حالا جالب اینکه در سال‌های اخیر با مهاجرت افغانستانی‌های متولد ایران، لهجه تهرانی هم وارد این کشور شده است. البته کلمات جدیدی هم وارد زبان فارسی دری شده که در فارسی ایرانی به‌کار نمی‌رود. مثل پالیسی به‌جای سیاست.
گویا نه فقط در نامه‌های اداری بلکه در پیش‌نویس قانون اساسی جدید امارت اسلامی هم زبان ملی افغانستان پشتو اعلام شده و البته فارسی را در کشور به رسمیت شمرده‌اند. روسای ادارات هم اعلام کرده‌اند که از این به بعد فقط به امور نامه‌هایی رسیدگی می‌کنند که به زبان پشتو باشد. با حذف فارسی از زبان اصلی افغانستان دیگر فقط ایران و تاجیکستان هستند که این زبان را، زبان اصلی کشور خود می‌دانند.
