۹ گام برای کشیدن ترمز دلالان خودرو
روزنامه هفت صبح | یک گزارش واقع‌بینانه از شرایطی که اختلاف قیمت خودرو در بازار آزاد و کارخانه را رقم زده است . قیمت خودروهای ساخت داخل با تصمیم وزارت صمت در یک سال گذشته ثابت مانده و خودروسازان افزایشی در بهای رسمی محصولات خود نداشتند. برعکس اما قیمت‌ها در بازار آزاد، مسیر انفجاری پیش گرفت.
دلیل آن هم ساده بود؛ تقاضای خودرو چند برابر عرضه بود و مهم‌ترین دلیلش این بود که تحریم‌ها در نیمه دوم سال ۹۷، تولید و عرضه خودرو را تا یک سوم کاهش داد و بی‌ثباتی بازار از همان روزها آغاز شد. آمارها نشان می‌دهد در آذر و دی ماه ۹۷ مجموع تیراژ تولید در دو خودروساز بزرگ ایران به زحمت به هزار دستگاه در روز می‌رسید؛ در حالی که این عدد در شرایط عادی نزدیک به چهار هزار خودرو در روز بوده است.
*** سیاست اشتباه پیش‌فروش‌های کلان
نخستین نشانه‌های بحران در بازار خودرو از همین جا بروز کرد چرا که مدیران و تصمیم‌گیران وقت صنعت خودرو، با وجود تهدیدها و خط و نشان‌کشی‌های آمریکا برای خروج از برجام و اجرای دوباره تحریم‌ها، تمهیدی برای مقابله با آن در نظر نگرفتند و به طرز عجیبی، پیش‌فروش محصولات را براساس همان شرایط غیرتحریمی ادامه دادند.
چالش برانگیزتر آنکه، پیش فروش محصولات مشترک با شرکای خارجی نیز به صورت گسترده در دستورکار خودروسازان قرار داشت. محصولاتی که پس از خروج شرکت‌های اروپایی و حتی چینی از ایران امکان تولید آنها و ایفای تعهدات دیگر وجود نداشت و موجی از نارضایتی‌ها، اعتراض‌ها و تجمعات توسط خریداران این محصولات به راه افتاد .
*** روزهای سخت زمستان ۹۷
مدیران جدید خودروسازان که در واپسین ماه‌های سال ۹۷ مسئولیت را قبول کرده بودند، آن روزها را با تولیدی اندک در برابر تعهدات فراوان شروع کردند .برای نمونه، سیدجواد سلیمانی مدیرعامل جدید شرکت سایپا، کار خودش را در این شرکت با ۵۴۰ هزار تعهد تحویل خودرو شروع کرد؛ یعنی بیش از نیم میلیون خودروی فروخته شده توسط مدیران قبلی که باید در سخت‌ترین شرایط تحریمی تولید شود و در بهترین حالت همان تعهدات قدیمی را می‌شد پاسخگو بود.
میزان تولید خودرو نیز به کمترین میزان رسیده بود و از این تولید، تعداد قابل توجهی با کمبود قطعه، تولید و به صورت ناقص در پارکینگ‌ها دپو می‌شدند. همان خودروهایی که هر از گاهی با پخش تصویرهای زمینی و هوایی از آن به عنوان احتکار خودرو یاد می‌شد! در یک جمله انبوه خودروهای ناقص، مشتریان ناراضی پیش‌فروش‌ها و عطش خرید خودرو در یک سال گذشته معادله چند مجهولی بود که در نگاه اول امیدی به حل آن نبود.
*** مهمان ناخوانده بازار خودرو
با وجود برنامه‌هایی که دولت و خودروسازان برای مدیریت بحران در تولید و عرضه انجام دادند اما ایجاد اختلاف در بهای کارخانه و قیمت بازار، باعث شد تا خودرو به عنوان کالای سرمایه‌ای که هر روز به قیمت آن افزوده می‌شود، خواهان پیدا کند. بحران بازار سکه و ارز نیز باعث شده بود بانک مرکزی و دستگاه‌های ذیربط با معاملات این حوزه، محدودیت‌هایی ایجاد کنند.
بازار مسکن هم که با رکود مواجه شده بود و اصولا سرمایه‌گذاری کلان به شمار می‌آمد و قدرت نقد شوندگی اندک آن، جذابیتی را برای حضور و ورود سرمایه‌های خرد نداشت. در نتیجه، نقدینگی موجود در سطح جامعه «دربست؛ بازار خودرو» را فریاد کشید. تا جایی که دبیر انجمن صنایع خودرو و قطعه‌سازان، از کوچ نقدینگی دو هزار و ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی به سمت بازار خودرو خبر داد.با ورود این نقدینگی به بازار خودرو، خودروسازان و مقامات مسئول دولتی باز هم زیر فشار افکار عمومی قرار گرفتند . هر چه ورود این نقدینگی به بازار بیشتر می‌شد، تقاضا برای خرید خودرو نیز فزونی داشت و عرضه خودرو - با وجود افزایش نسبت به اواخر سال گذشته- بیشتر از قبل در برابر تقاضا سر فرود می‌آورد.
نکته تاسف‌برانگیز دیگر آنکه اختلاف قیمت قابل توجه در بازار آزاد، باعث شد تا برخی از مشتریانی که در ابتدا با نیت خرید و استفاده شخصی، اقدام به خرید خودرو کرده‌اند نیز برای کسب سود، فروشنده خودرو شوند و با سود حاصل از آن، سودای ثبت نام و سودی دیگر در سر بپرورانند. آمارهای محرمانه حکایت از آن دارد که در بهمن ماه ۹۸ ورود چند میلیون آی.پی (کاربر) به سایت فروش اینترنتی محصولات دو خودروساز ثبت شده، حال آنکه تعداد خودروهای قابل عرضه (فروش) در این ماه به یکصد هزار دستگاه نیز نمی‌رسیده است.
*** تجربه سایپا برای بازگشت به تولید
پراید به عنوان پرتیراژترین و در عین حال پرحاشیه‌ترین محصول دو دهه اخیر سایپا به شمار می‌رود و توقف تولیدش در شرایط عادی هم می‌توانست این شرکت را با چالش جدی مواجه کند اما با تقویت زنجیره تامین قطعات این خودروساز همراه شد، تیراژ تولید روزانه دو هزار دستگاه در روزهای نخست سال ۹۸ برای سایپا ثبت شد که کمی از فشارها را کم کرد.
برنامه بعدی که مدیران سایپا آن را «پویش ملی بومی‌سازی قطعات خودرو» نامیدند و با فراخوان‌های مکرر تولیدکنندگان ایرانی قطعات را به چرخه تامین خود اضافه کردند، باعث شد روند عرضه خودرو برای انجام تعهدات پیش‌فروش‌ها سرعت بگیرد. این روند به مدیران خودروسازها مجال داد که به برنامه بلندمدت‌تری نگاه کنند که تنوع محصولات را در پی داشته باشد. به گونه‌ای که با وجود تحریم‌ها و فشار انجام تعهدات پیش‌فروش‌ها، سایپا توانست مراحل طراحی و پیش تولید پلتفرم‌‌ها و محصولات جدید را پی بگیرند و در آخرین روزهای سال ۹۸، سال بعد را سال بهتری پیش‌بینی کنند.
*** ۹ گام برای حذف دلالی
در سال گذشته عدم توانایی خودروسازها برای انجام تعهدات پیش‌فروش‌ها باعث به هم خوردن بازار عرضه و تقاضا شده بود و قیمت آزاد با قیمت کارخانه فاصله زیادی گرفت. امسال ولی عامل اصلی، همان ورود نقدینگی است که حتی اگر خودروسازها اصول بدیهی اقتصادی را زیر پا بگذارند و افزایش عرضه خودرو را با قیمت پایین‌تر از قیمت تمام شده و نرخ دستوری انجام دهند، باز هم امیدی به فروکش کردن تب واسطه‌گری خودرو وجود ندارد. تنها گزینه ممکن برای دولت و خودروسازها سخت‌تر کردن شرایط تحویل خودرو برای حذف واسطه‌ها بوده است. برای نمونه اگر همین الان بخواهید برای پیش خرید یا خرید خودروهای سایپا اقدام کنید باید این ۹ شرط را رعایت کنید:
* یک: هر کد ملی در هر ۱۸ ماه فقط یک بار می‌تواند از سایپا خودرو بخرد.
* دو: شما نباید طی ۱۸ ماه گذشته از ایران‌خودرو هم خودرو تحویل گرفته باشید. این اتفاق با همسان‌سازی بانک اطلاعات مشتریان سایپا و ایران‌خودرو ممکن شد.
* سه: اجرای محدودیت ثبت نام برای افراد زیر ۱۸ سال نیز از دیگر شروط سایپا بوده است تا واسطه‌ها نتوانند با کد ملی کودکان و نوجوانان اقدام به ثبت نام در طرح‌های فروش و پیش‌فروش کنند.
* چهار: کدپستی مشتری و نمایندگی عرضه کننده خودرو باید در یک استان باشد. با اعمال این محدودیت، واسطه‌ها نمی‌توانند سهمیه نمایندگی‌های سایر استان‌ها را اشغال کنند.
* پنج: برخی افراد با طراحی ربات نرم‌افزاری، سعی می‌کنند فرآیند وارد کردن اطلاعات در فرم‌های اینترنتی ثبت نام را با سرعت بیشتری طی کنند، سایپا در فرآیند ثبت نام‌های خود در چند مرحله وارد کردن کدهای امنیتی موسوم به کپچا و ریکپچای را گنجانده است. این کدها کاملا متغیر بوده و کاربر الزاما باید آنها را به صورت دستی و هوشمند وارد کند و امکان گنجاندن آنها در برنامه‌های نرم‌افزاری وجود ندارد.
* شش: فرم ثبت نام متغییر است؛ به این معنا که از محل‌های ورود نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی و… لزوما به همین ترتیب و به صورت ثابت نیست و در هر بار ورود به صفحه ثبت نام ترتیب متفاوتی دارد تا جلوی ربات‌های ثبت‌نامی گرفته شود.
* هفت: امکان صلح و انتقال حواله پس از ثبت نام به فرد دیگر غیرفعال است و خریداران نمی‌توانند امتیاز ثبت‌نام خود را به فرد دیگری بفروشند.
* هشت: به فرد ثبت نام کننده نیز اجازه نمی‌دهند پس از تکمیل فرآیند ثبت نام، اطلاعات درج شده قبلی را ویرایش کند و به نام شخص دیگری تغییر دهد.
* ۹: نهمین اقدام سایپایی‌ها نیز به مرحله پس از خرید و تحویل خودرو برمی‌گردد. اقدامی که مستلزم صرف بودجه و اعتبار هم بود اما این شرکت در شرایط سخت تامین نقدینگی انجامش داد. به گونه‌ای که در فروش‌های فوری ماه‌های اخیر سایپا، تسهیلات ۴ تا ۱۰ میلیون تومانی برای برخی محصولات خود در نظر گرفته شده تا به واسطه این تسهیلات، سند خودرو را تا یک سال در رهن شرکت نگه دارد. با این روش، خریدار عملا تا یک سال نمی‌تواند خودرو را بفروشد.
* در پایان باید گفت هر چند دیگر خبری از پیش‌فروش‌های بزرگ نیست و محصولات جدید خودروسازها سازگار با سخت‌ترین شرایط تحریمی در حال تولید هستند اما تا زمانی که خودرو به جای اصلی خود یعنی کالای مصرفی برگردد، راه دوری در پیش داریم و به نظر می‌رسد داستان اختلاف قیمت بازار آزاد و کارخانه همچنان سوژه تکراری بازار خودرو خواهد بود.
