۵۰خاطره از تاریخ فوتبال ایران| شب ژنرال‌ها
روزنامه هفت صبح، تیمور مستور | نظامی‌ها؛ موثرترین افراد در سیاست‌های کلان فوتبال ایران در سال‌های قبل از انقلاب بودند. دوچرخه‌سواران را ستوان یکم پرویز خسروانی تاسیس کرد. در سال ۱۳۲۵٫ ابتدا به عنوان یکی از ۵ موسس در کنار یک دوچرخه‌ساز، یک نجار، یک نگهبان بانک و یک کارمند تربیت بدنی. گروهی که عشقشان دوچرخه‌سواری بود. اما باشگاهشان بزرگ شد و یک تیم فوتبال هم از کنار آن بیرون آمد که همه کاره‌اش علی دانایی‌فرد بود.
آنها در سال ۱۳۲۵ فینال را به تیم سرباز باختند که قدرت اصلی فوتبال ایران در دهه بیست بود. بچه‌های دانشکده افسری(خود خسروانی هم دانشجو و فارغ‌التحصیل همین دانشکده بود) که عموما خوش قد و بالا و قوی هیکل و از خانواده‌های متمول بودند. حسین سرودی، فتح‌‌الله مین باشیان، خسروپناه، خلیلی، مصطفی مکری، محمد خاتم، مصطفی بهار مست و… خب سرودی که نظامی بود، بعدها کاپیتان تیم ملی فوتبال و همزمان تیم ملی بسکتبال در بازی‌های آسیایی دهلی شد و دو دوره جنجالی رئیس فدراسیون فوتبال.
او بود که ترتیب انحلال شاهین را در سال ۱۳۴۶ داد. مین باشیان هم بعدها فرمانده نیروی زمینی شد و در ضمن برادرشوهر شمس پهلوی بود! مصطفی مکری دو دوره رئیس فدراسیون فوتبال بود و دست راست خسروانی در تیم تاج و بعد هم با وساطت محمد خاتم، رفت و در دستگاه علی عبدوه برای مدیریت باشگاه پرسپولیس. از همه جالب‌تر خود محمد خاتم که در اواخر دهه بیست از بازیکنان زبده تیم ملی فوتبال ایران بود و سپس خلبان اختصاصی محمدرضا شد و کسی بود که در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ محمدرضا را با یک هواپیمای شخصی از فرودگاه رامسر به سمت اروپا فراری داد.
از سال ۱۳۳۷ فرمانده نیروی هوایی و از سال بعدش هم شوهر فاطمه خواهر ناتنی محمدرضا شد (در سن ۴۱ سالگی در حالی که هم او و هم فاطمه یک ازدواج ناکام در کارنامه خود داشتند). خاتم هر دو عنوان (فرمانده نیروی هوایی و داماد سلطنتی) را تا مرگ ناگهانی‌اش در سال ۱۳۵۴ حفظ کرد. او یک نظامی شجاع و ماجراجو بود که مهارت‌هایش به عنوان خلبان چشمگیر بود. همسرش فاطمه هم این خصلت‌های ماجراجویانه را حفظ کرده بود و از خلبانی هلیکوپتر تا غواصی در آب‌های عمیق را انجام می‌داد.
جالب آنکه در تیم دوچرخه‌سواران در سال ۱۳۲۵ حسنعلی منصور (نخست وزیر دهه چهل) بازی می‌کرد. این نشان می‌دهد که حداقل در دهه بیست فوتبال در پایتخت بیشتر مختص خانواده‌های متمول بوده و تنها در آبادان و تحت نفوذ انگلیسی‌های شرکت نفت فوتبال شیوع بیشتری در میان توده‌ها یافته بود. سال ۱۳۲۸ سرباز منحل می‌شود و همه این چهره‌های مشهور عازم دوچرخه‌سواران می‌شوند. با پیشنهاد اعضای تازه وارد و متنفذ یعنی خاتم و سرودی، خسروانی قبول می‌کند که نام تیم را به تاج تغییر دهد و تاییدیه دربار را نیز اخذ می‌کنند.
ستاره‌های اریژینال آن دوران تاج هم بیوک جدیکار، پرویزکوزه کنانی، عارف قلی‌زاده و نادر افشار علوی هستند. این آغاز دوره‌ای طلایی برای تاج است که تا سال ۱۳۴۱ به طول می‌انجامد. حالا نظامی‌هایی مثل سرودی و خاتم و مکری و مین باشیان پای به تیمی گذاشته بودند که تحت مدیریت یک نظامی دیگر یعنی پرویز خسروانی بود … اما از همان ابتدا مشخص شد که خسروانی اصلا مراعات سن و سال بیشتر خاتم (که سه سال از خسروانی بزرگ‌تر بود ) و جایگاه رفیع نظامی او را نمی‌کند.
خاتم از سال ۱۳۲۵ و از سن ۲۸سالگی خلبان اختصاصی محمدرضا شده بود. یادمان باشد خسروانی هم بعدها تا ریاست سازمان تربیت بدنی و آجودان شخصی محمدرضا پیش می‌رود. به هرحال بعد از یکی دو سال خاتم در سال ۱۳۳۱ و در سن ۳۲سالگی خشمگین از تمامیت خواهی خسروانی، از تاج جدا شد و رفت دنبال جاه‌طلبی‌های نظامی‌اش. خاتم در سیر ترقی نظامی و سیاسی‌اش علاقه چشمگیری به پول درآوردن هم داشت و یکی از بیزینس‌هایش سرمایه‌گذاری در شرکت سی آر سی بود.
به سال ۱۳۳۶٫ این شرکت سه سهامدار عمده داشت. فاطمه پهلوی، علی عبدوه و محمد خاتم! بولینگ عبدوه و باشگاه پرسپولیس از دل این شرکت سی آر سی متولد شدند.یکی دو فصل بعد سرودی هم با خسروانی به مشکل برخورد. سرودی که رفت در کنار مبشر و به تدریج همه کاره فدراسیون فوتبال شد و کینه‌اش را نسبت به دو تیم تاج و شاهین تا انتها حفظ کرد. به این ترتیب در دهه چهل سرودی حامی دارایی شده بود، خاتم پشتیبان پنهان پرسپولیس بود و خسروانی هم همه کاره تاج. مبشر و محب یاران سرودی بودند و مکری یار شفیق خسروانی.
با کمرنگ شدن تدریجی سرودی، رقابت خسروانی و خاتم در قالب تاج و پرسپولیس ادامه پیدا می‌کند. جالب این‌که در انحلال شاهین توسط سرودی باشگاه تاج به صرافت شکار ستاره‌های شاهین می‌افتد که در نهایت پرسپولیس که آن موقع تیم گمنامی بود،شاهینی‌ها را جذب می‌کند و با کوچ شاهینی‌ها تیمی قدرتمند و یکی از قطب‌های فوتبال پایتخت شکل می‌گیرد. البته در این میان یک‌سال این ستاره‌ها به پیکان که توسط برادران خیامی راه‌اندازی شده بود می‌روند و آنجا با تک ستاره کیان (کیان هم منحل شده بود) دمخور می‌شوند و بعدش همگی دوباره به پرسپولیس باز می‌گردند، آن تک ستاره را نیز با خود می‌آورند. آن تک ستاره علی پروین بود…
