بخوانید؛ ۱۶سال جنجال برای یک مارمولک

روزنامه هفت صبح، احمد رنجبر | فیلم «مارمولک» ابتدای نوروز در سامانه‌های پخش فیلم منتشر شد و حالا نسخه قانونی آن در دسترس است. مروری داریم بر همه حاشیه‌هایی که بر فیلم گذشت؛ حاشیه‌هایی که از جشنواره فجر شروع شد و نام «مارمولک» را در راس جنجالی‌ترین فیلم ایرانی قرار داد.«مارمولک» توقیف شد اما خیلی‌ها نسخه قاچاق آن را دیدند. حالا هم نسخه قانونی‌اش توزیع شده است و آب از آب تکان نخورده.

*** از حاتمی‌کیا و میرکریمی به تبریزی
آن‌طور که منوچهر محمدی می‌گوید ابتدا تصمیم داشته است از سیدرضا میرکریمی به عنوان کارگردان مارمولک استفاده کند. او با این استدلال که یک بار با زیر نور ماه فیلمی درباره روحانیت ساخته است امتناع می‌کند. منوچهر محمدی سراغ ابراهیم حاتمی‌کیا می‌رود. او مدتی بعد اعلام می‌کند با سوژه نتوانسته ارتباط برقرار کند. حاتمی‌کیا بعدها در مصاحبه‌ای گفته بود مشکل اینجا بوده که نمی‌توانسته با خلق و خوی شخصیت اصلی ارتباط برقرار کند. در نهایت کمال تبریزی پشت دوربین فیلم مارمولک می‌ایستد. به گفته محمدی فیلمنامه بارها چکش می‌خورد تا به این نسخه نهایی می‌رسد. تبریزی هم گفته است گزینه اصلی او برای نقش رضا مارمولک پرستویی بوده اما به رضا کیانیان هم فکر می‌کرده است. محمدی هم گفته: قبل از آنکه حتی آقای قاسمخانی و تبریزی بدانند، این ایده را با اولین نفری که در میان گذاشتم پرویز پرستویی بود.

*** نام حساسیت برانگیز فیلم
قشر روحانی تا سال‌ها سهمی کوچک از فیلم و سریال‌ها داشتند تا این‌که منوچهر محمدی ایده «زیر نور ماه» را مطرح کرد و کارگردانی آن را به سید رضا میرکریمی سپرد. کمی بعد این تهیه کننده تصمیم گرفت حرف‌هایی را با زبان طنز بیان کند و سال ۱۳۸۲ کمال تبریزی پشت دوربین فیلم «مارمولک» ایستاد. هدف اصلی «مارمولک» نمایش چهره روحانیت واقعی است اما گرفتار سوء‌تفاهم‌ها شد. یکی از موارد حساسیت برانگیز،‌ نام فیلم است که به طور مشخص هم مخالفان، به این مسئله اشاره کردند. چند سال پیش هم تبریزی در گفت و گویی پذیرفت کاش نام فیلم را مارمولک نمی‌گذاشت. با گذشت زمان مشخص شد «مارمولک» نه تنها قصد توهین به روحانیت را نداشته که هدفش نشان دادن چند مفهوم مهم از جمله محبوبیت این قشر میان مردم، ارزش والای لباس روحانیت و… بوده است. عدم آشنایی رضا مثقالی با اصول اولیه اسلام و رفتار روحانیون دستمایه شوخی کارگردان است.

*** کپی ما فرشته نیستیم
خیلی زود برخی رسانه‌ها «مارمولک» را کپی« ما فرشته نیستیم» با بازی «رابرت دنیرو» دانستند. این فیلم کمدی را نیل جردن ساخته است. رابرت دنیرو، شان پن و دمی مور از بازیگران آن هستند. فیلم داستان دو زندانی فراری است که مجبور می‌شوند برای عبور از مرز، برای مدتی در لباسی مبدل در نقش کشیش‌ها ظاهر شوند. این وانمود کردن آنها را دچار تحولاتی می‌کند که دقیقا در فیلم مارمولک مشابه آن اتفاق می‌افتد. منوچهر محمدی تهیه کننده فیلم اما بارها اعلام کرد هرگز « ما فرشته نیستیم» را ندیده است. او می‌گوید: جمله معروفی مربوط به حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی هست که پیش او می‌روند و می‌گویند طلبه‌ای را گرفته‌ایم که دزدی کرده است. ایشان می‌گوید به جای این جمله بهتر است بگویید دزدی در لباس طلبه ظاهر شد. من این حرف را سی و چند سال پیش شنیده بودم و همین جمله جرقه ساخت مارمولک شد.

*** تعویق در اکران
«ما امیدواریم با نمایش گسترده این فیلم در بهار سال ۸۳ پاسخ درخور به این همه لطف و مهربانی مردم خوب و عزیز ایران داده باشیم.» این بخشی از نامه سپاس تهیه کننده و کارگردان «مارمولک» خطاب به مردم است. طبق اعلام قبلی قرار بود فیلم نوروز روی پرده سینماها برود. این اتفاق رخ نداد. فیلم «مارمولک» ابتدا در دوبی به نمایش درآمد و بلیت‌های آن در هفته اول به سرعت پیش فروش شد. این فیلم اردیبهشت ماه در تهران و چند شهر کشور روی پرده رفت و با استقبال بالا مواجه شد طوری که در سه روز اول صد میلیون تومان فروخت. قرار بود «مارمولک» جزو فیلم‌های اکران نوروزی باشد اما حساسیت‌ها مسئولان سینمایی را مجبور به تاخیر در اکران کرد. فیلم اردیبهشت سال ۸۳ به پرده آمد. فیلم در مشهد تنها یک روز فرصت نمایش پیدا کرد و به تدریج در دیگر شهرهایی که اکران شده بود از پرده پایین آمد.

*** اکران کوتاه و توقیف
همان‌طور که اشاره شد «مارمولک» سرانجام دوم اردیبهشت با چند ممیزی جدید روی پرده سینماها رفت. فیلم در قم اکران نشد، یک روز از اکران فیلم نگذشته بود که نمایش آن در مشهد متوقف شد و در تبریز و ارومیه نیز اکرانش یک هفته بیشتر تداوم نیافت. بیایید گزارش سایت تابناک را مرور کنیم: گروهی از علما و روحانیون با این فیلم مخالفت کردند که از آن جمله حجت‌الاسلام حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی بود که به گزارش روزنامه‌ها در آن دوران، بعد از دیدن فیلم ضمن ابراز تاسف از ساخت و نمایش آن گفت: «حتی در رژیم شاه هم که دشمن روحانیت بود، کسی جرأت و جسارت ساخت فیلم موهنی مثل مارمولک را نداشت…» و خطاب به منوچهر محمدی و کمال تبریزی تهیه کننده و کارگردان فیلم گفت: «توجیهاتی که شما برای مثبت جلوه دادن این فیلم به عمل می‌آورید، به هیچ وجه قابل قبول نیست.»

*** قاچاق نسخه DVD
پس از توقیف فیلم مارمولک در سینماهای شهر مشهد نسخه پرده‌ای فیلم از داخل سینماها منتشر و دست به دست شد. نسخه DVD فیلم مارمولک ابتدا در دوبی منتشر شد؛ نسخه‌ای با زیرنویس انگلیسی که بارها توسط شبکه‌های ماهواره‌ای پخش شد. یک ماه بعد یک کمپانی آمریکایی که پخش فیلم مارمولک را خریده بود، به‌رغم مخالفت سازندگان، فیلم را در چهار سینمای لس‌آنجلس اکران کرد و استقبال تماشاگران به حدی بود که بلیت آن نایاب و به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های ایرانی در آمریکا تبدیل شد. در همه این سال‌ها نسخه غیرقانونی آن دست به دست چرخید و اعتراض تهیه کننده هم چاره‌ساز نبود. آماری دقیق درباره میزان دیده شدن فیلم وجود ندارد اما بر اساس مشاهدات، روایت‌ها و شنیده‌ها اگر فیلم مارمولک در سینماها اکران می‌شد با بلیت سال ۹۸ فروش آن از ۵۰ میلیارد تومان عبور می‌کرد.

*** توقیف نسخه خانگی
یکی از حاشیه‌های دیگر فیلم‌، عدم اجازه به سازندگان برای انتشار نسخه خانگی آن است. نسخه قاچاق «مارمولک» در حالی دست به دست می‌شد که خواست سازندگان صدور مجوز برای نسخه قانونی آن بود. خیلی از فیلم‌ها بعد از توقیف خیلی زود به شبکه خانگی آمدند اما این اتفاق ۱۷ سال برای مارمولک رخ نداد. ضمن این‌که در همه این سال‌ها شایعه‌ها درباره مارمولک زیاد بود. مثلا یک دوره شایعه شد که قرار است دنباله اش ساخته شود اما تهیه کننده خبر را تکذیب کرد: نمی‌دانم از چه منبعی اعلام شده، زیرا در این رابطه هیچ صحبتی با کمال تبریزی و پیمان قاسمخانی از طرف من صورت نگرفته است، امیدوارم که دیگر شاهد خبرهای دروغین نباشیم. اگر قرار بر ساخت سری دوم مارمولک باشد این اتفاق از طرف تهیه‌کننده باید رخ دهد، چرا که بنده مالک این اثر سینمایی هستم و به طور کل روحمم از ساخت قسمت دوم خبر ندارد.

*** و بالاخره رفع توقیف
نیمه اسفند و به دلیل شیوع کرونا و تعطیلی سینماها وزارت ارشاد تصمیم به اجرای طرح توزیع «روزی یک فیلم» گرفت. آن‌طور که منوچهر محمدی به هفت صبح می‌گوید، ‌از سازمان سینمایی تماس می‌گیرند و می‌گویند مجوز انتشار مارمولک در سامانه‌های پخش فیلم منتشر شده است. «مارمولک» بعد از ۱۶ سال در سامانه‌های اینترنتی پخش شده و حالا از توقیف بیرون آمده است. نکته جالب این‌که خبری از نسخه دی وی دی آن نیست و گویا مجوزی برای آن صادر نشده! یکی دیگر از حاشیه‌های «مارمولک» مصاحبه کمال تبریزی است که گفته بود ترکیه بر اساس مارمولک یک سریال ساخته است: «به محض نمایش تیزر این سریال در شبکه‌های تلویزیونی ترکیه، ما از پخش آن آگاهی پیدا کردیم و من سعی کردم چند قسمتش را ببینم. بعد از آن تهیه‌کننده ما با تهیه‌کننده سریال ترکیه‌ای تماس گرفت و هزینه‌های این اقتباس پرداخت شد.»