۱۰پرسش و پاسخ درباره علت قطعی برق
روزنامه هفت صبح، احمدرضا نجفی| قطعی برق امانمان را بریده و پتانسیل عصبانی شدن تک‌تک ما را بالا برده است. حتی وقتی می‌خواستیم درباره علت قطعی برق از یکی از اساتید دانشکده مهندسی برق دانشگاه شهید بهشتی سوال بپرسیم، قطعی برق امانمان نداد و در تاریکی مطلق از او سوال کردیم:چرا برق قطع می‌شود؟ دکتر مرتضی خردمندی در این‌باره می‌گوید قطعی برق به دو دلیل کلی اتفاق می‌افتد.
در اغلب مواقع، دلیل اصلی کافی نبودن منابع تولید است که این روزها با آن درگیر هستیم. برخی موارد هم خاموشی‌ها به دلایل امنیت شبکه برق اتفاق می‌افتد.این خاموشی‌ها هم می‌تواند مدیریت شده یا مدیریت نشده باشد.زمان‌هایی که یک نیروگاه یا خط انتقالی به طور ناگهانی از مدار خارج می‌شود،ممکن است برای جلوگیری از خروج‌های گسترده‌تر ناخواسته در شبکه، برخی خروج‌ها را به صورت مدیریت شده بپذیریم.
چرا برق کافی نداریم؟
هر سال میزان مصرف برق کشور به مقدار مشخصی افزایش پیدا می‌کند که عموما کمتر از ۱۰درصد است ولی امسال میزان افزایش پیک مصرف برق طبق اعلام مسئولان توانیر به ۱۴درصد رسیده و این مورد دور از ذهن است. زمانی که درباره علت این افزایش عجیب و غریب پرسیدیم،خردمندی پاسخ داد علت اصلی می‌تواند استخراج رمز ارز باشد.اعداد و ارقام اعلام شده درباره میزان مصرف برق احتمالا درست نباشد چراکه مصرف برق خانگی نمی‌تواند تا این اندازه افزایش پیدا کند. هرچند گرمای بی‌سابقه هوا و لزوم استفاده از وسایل سرمایشی در وهله دوم به عنوان دلایل افزایش غیرقابل پیش‌بینی مصرف است. این استاد دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید افزایش ۱۴درصدی حتی اگر به شبکه برق آمریکا هم اعمال شود، قطعا با مشکلات جدی مواجه خواهند شد.
ظرفیت ۸۵هزار مگاوات را جدی نگیرید
جمع ظرفیت تولید نیروگاه‌های کشور به ۸۵هزار مگاوات می‌رسد، پس چرا نمی‌توانیم از پس مصرف ۶۵هزار مگاواتی بربیاییم؟
پاسخ این سوال یک اشتباه بزرگ را روشن می‌کند.عدد ۸۵هزار مگاوات مربوط به ظرفیت اسمی یک نیروگاه است.خردمندی می‌گوید حتی نیروگاهی که همین حالا ساخته شده و کل تجهیزات آن نو است نمی‌تواند با حداکثر ظرفیت اسمی‌خود برق تولید کند چراکه ظرفیت اسمی تحت شرایط استاندارد دمای محیط و فشار هوا و… مشخص می‌شود و با توجه به تغییرات محیطی این عدد تغییر پیدا می‌کند.
یکی از این عوامل تاثیرگذار دمای هواست. با اینکه در فصل تابستان تقاضای مصرف بالاست تولید نیروگاه‌ها نسبت به فصل زمستان کاهش پیدا می‌کند. همچنین با گذشت زمان و فرسوده شدن تجهیزات نیروگاه، توان تولیدی افت قابل توجهی دارد و برای همین هیچ‌موقع نمی‌توان انتظار تولید ۸۵هزار مگاوات برق از نیروگاه‌های کشور را داشت.
نیروگاه‌ها همیشه مشغول به تولید برق نیستند
همواره بخشی از نیروگاه‌های کشور از شبکه خارج هستند و عملا برقی برای ما تولید نمی‌کنند.از جمله دلایل این اتفاق می‌تواند بحث تعمیرات دوره‌ای باشد.اغلب تلاش می‌شود تا تعمیرات دوره‌ای را در زمستان انجام دهند اما بعضی مواقع ممکن است یک نیروگاه به دلایلی که قابل پیش‌بینی نبوده‌اند از شبکه خارج شوند. به همین خاطر مجبور می‌شویم بسته به نوع مشکل برای مدتی آنها را از مدار خارج کنیم.
خاموشی منطقه‌ای داریم تا دچار خاموشی گسترده نشویم
مدیر گروه قدرت دانشکده مهندسی برق می‌گوید خیلی از مواقع برای حفظ پایداری شبکه مجبور به خروج برخی از مناطق از شبکه می‌شویم و شاهد خاموشی‌های منطقه‌ای یا جزئی هستیم. این کار به صورت اتوماتیک و با تمهیداتی انجام می‌شود که از قبل پیش‌بینی و پیاده شده است.
علت این کار این است که به دلیل نوسانات بسیار قوی، ممکن است دچار خاموشی گسترده یا اصطلاحا بلاک‌اوت شویم. نظیر این اتفاق را در سال ۷۸ تجربه کردیم. ۱۱ اردیبهشت آن سال برق کل کشور برای مدت حدود شش ساعت قطع شد. نمونه دیگر آن در فروردین سال ۸۲ اتفاق افتاد که در استان‌های نیمه شمالی کشور، شاهد خاموشی گسترده بودیم. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، مدتی طول می‌کشد تا بتوان نیروگاه‌ها را بازوصل کرد یا دوباره شبکه متصل کرد. برای جلوگیری از این اتفاق مجبور به اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده در حین نوسانات می‌شویم.
چرا خاموشی برق به نیمه‌های شب کشیده شد؟
اینکه نمی‌توانیم قدر مصرفمان در ساعات پیک، برق تولید کنیم تا حدودی برایمان قابل پذیرش است اما چرا نیمه شب و زمانی که مصرف برق تا حد زیادی پایین آمده باز برق قطع می‌شود؟ خردمندی در پاسخ به این سوال می‌گوید نیروگاه‌های فسیلی بدنه اصلی تولید برق در شبکه هستند که سوخت مصرفی را به برق تبدیل می‌کنند. خاموشی‌ها در ساعات اوج مصرف مربوط به کمبود منابع نیروگاهی تبدیل انرژی است ولی آنچه باعث قطعی برق در نیمه‌های شب می‌شود کمبود خود منابع سوختی است. اگر جنبه اول را کمبود منابع تبدیل توان بنامیم این جنبه را کمبود منابع انرژی می‌نامیم.
اگر سوخت کافی برای استفاده نیروگاه‌ها در دسترس نباشد شاهد کاهش تولید آن خواهیم بود. بیشتر در فصل زمستان شاهد این اتفاق بوده‌ایم؛ جایی که به دلیل مصرف بالای گاز برای مصارف گرمایشی منازل، نیروگاه‌ها با کمبود گاز مواجه می‌شوند. در آن فصل ظرفیت کافی نیروگاهی برای تولید برق وجود دارد ولی کمبود سوخت مانع از بهره‌برداری کافی از نیروگاه می‌شود.کمبود سوخت در فصل تابستان که در آن مصارف سوخت خانگی بسیار پایین است به این دلیل می‌تواند رخ دهد که نیروگاه‌ها ساعات طولانی از شبانه‌روز را با حداکثر توان در حال تولید برق هستند و حجم بالایی از سوخت مصرف می‌شود.به همین خاطر برای نگه داشتن منابع سوخت برای ساعات پرارزش‌تر روز، شاهد خاموشی در ساعات نصف شب هستیم.
نیروگاه خورشیدی صرفه اقتصادی ندارد
یکی از بحث‌های داغ شبکه‌های اجتماعی بازنشر تصویری از نیروگاه خورشیدی امارات است که با هزینه‌ای کمتر از نیروگاه اتمی‌بوشهر راه‌اندازی شده و ظرفیت تولید بالاتر و حدود هزار و ۲۰۰مگاوات دارد. وقتی این موضوع را با مرتضی خردمندی در میان گذاشتیم، صراحتا گفت اطلاعات مطرح شده دقیق نیست و هزینه تمام شده آن با واقعیت فاصله دارد.او می‌گوید هزینه راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی بسیار بالاست و به‌رغم پیشرفت‌های بسیار چشمگیر فناورانه که منجر به کاهش هزینه توان استحصال شده از این نیروگاه‌ها شده باز به نسبت توان تولیدی نیروگاه‌های فسیلی اصلا رقابتی نیست و در همه کشورها با یارانه‌های دولتی و به دلایل زیست‌محیطی این تولیدات جای پا باز کرده‌اند.علاوه برآن، این تولیدات مشکلات فنی خاص خود را هم برای شبکه ایجاد می‌کند.
حتی اگر مسائل اقتصادی را کنار بگذاریم نمی‌توانیم روی نیروگاه‌های خورشیدی در نسبت بزرگی حساب باز کنیم. پس چرا کشوری مثل آلمان عمده برق خود را از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین می‌کند؟ خردمندی حتی برای این سوال هم پاسخی دارد. او می‌گوید شبکه برق آلمان به کشورهای همسایه متصل است و این موضوع باعث شده اطمینان شبکه برق بالا برود. اگر روزی به فرض ارتباط کشورهای همسایه با شبکه برق آلمان مختل شود، این کشور نمی‌تواند با این نسبت بالا روی تولیدات خورشیدی حساب کند و باید حتما دوباره با نسبت بالاتری از نیروگاه‌های فسیلی استفاده کند.
روی پشت بام برق تولید کنیم یا نه؟
خردمندی طرح تولید برق با استفاده از پنل‌های خورشیدی روی پشت بام خانه‌ها را مفید می‌داند. او می‌گوید با این کار علاوه بر تامین برق خانه، می‌توان اندکی به تامین برق شبکه هم کمک کرد. اما در سطح گسترده این موضوع جواب نمی‌دهد چراکه اولا تولید برق در یک نیروگاه بزرگ هزینه خیلی کمتری نسبت به تولید برق در هزاران نیروگاه کوچک دارد.همچنین مسائل و مشکلات فنی در یک نیروگاه خانگی به راحتی توسط فرد غیرمتخصص قابل حل نیست. ایده ترکیبی یعنی رشد همزمان تولید در شبکه توسط نیروگاه‌های بزرگ در کنار سرمایه‌گذاری برای نصب پنل‌های خورشیدی روی پشت بام تک‌تک خانه‌ها جذاب‌تر و قابل دفاع‌تر است.
صادرات برق به عراق چه نفعی برایمان دارد؟
زمانی که خودمان برق کافی برای اداره کشور نداریم پس چرا باید برق صادر کنیم؟ خردمندی می‌گوید به قول چارلز اشتاینمتز، شبکه برق بزرگ‌ترین ماشین دست‌ساز بشر است ایده اتصال شبکه به شبکه‌های مجاور هم از لحاظ فنی و هم از لحاظ اقتصادی همیشه قابل دفاع بوده. از لحاظ اقتصادی، همیشه ما تبادلاتی با کشورهای همسایه داریم. به خصوص زمانی که ساعت اوج گرما در کشورها متفاوت است حتی در حد یک ساعت! به طوری که وقتی پیک مصرف کشور همسایه رسید برق صادر می‌کنیم و زمان پیک خودمان برق تحویل می‌گیریم. ما با کشورهای همسایه مثل ترکیه چنین ارتباطی داریم.
حتی ایده تبادل توان در شبکه‌هایی که مشکل تامین بار پیک را ندارند برای هر دو شبکه توجیه اقتصادی دارد.اما قضیه عراق فرق می‌کند و ما اغلب صادرکننده هستیم و چیزی تحویل نمی‌گیریم ولی با این حال نیاز داریم تا صادرات برق به عراق ادامه داشته باشد. صادرات توان براساس قراردادی انجام می‌گیرد و در صورت عمل نکردن به تعهدات جریمه خواهیم شد. در این موضوع مسائل کلان مطرح است و صادرات ما به عراق بحث استراتژیک دارد. صادر کردن چنین کالای استراتژیکی به یک کشور از لحاظ سیاسی امنیتی دارای مزایای مختلفی است.
وزارت نیرو را مقصر نمی‌دانم
عضو هیات علمی‌دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید با توجه به افرادی که در مجموعه شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو مانند شرکت مدیریت شبکه،توانیر و برق‌های منطقه‌ای می‌شناسم،قاطعانه می‌گویم قوی‌ترین مهندسان برق کشور در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند و مشکلات برق کشور ناشی از خود شبکه نیست و عوامل جانبی در این موضوع دخیل هستند. برق یک کالای استراتژیک است و سیاست‌های کلان روی آن تاثیر می‌گذارد. مثلا بحث سرمایه‌گذاری پایین در این بخش یکی از نمونه‌هاست. هزینه تولید هر کیلووات‌ساعت برق برای کشور حدود پنج تا شش سنت است که رقم آن به پول ما حدود هزار و ۵۰۰تومان خواهد بود.درحالی که برقی با قیمت خیلی کمتر از ۴۰۰تومان به مصرف‌کننده فروخته می‌شود.این موضوع باعث شده بخش خصوصی علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در حوزه صنعت برق نداشته باشد.
