یک روایت ساده جغرافیایی–تاریخی از واقعه عاشورا
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | یک: داستان جغرافیایی عاشورا از بازار حمیدیه دمشق آغاز می‌شود.بازاری که به گفته ابن بطوطه، بر روی ویرانه‌های کاخ سبز یا قصر الخضراء امویان ساخته شده است.می‌گویند معاویه ۲۰ سال در این کاخ سلطنت کرد. معاویه پسر ابی‌سفیان بود. دشمن اصلی پیامبر در مکه که در هنگام فتح این شهر، توسط مسلمانان، مسلمان شد. با این حال، مسیر رشد این خانواده از دل جنگ‌های فتح سرزمین‌های دیگر در دوره عمر بن خطاب آغاز شد. معاویه که یکی از فرماندهان سپاه مسلمانان بود ابتدا والی منطقه اردن شد و بعد، استاندار کل منطقه شام. این سمت در دوره عثمان برای او تثبیت شد.
دو: عثمان را اهالی مصر کشتند یا دست‌کم در شکل‌گیری آن اعتراض مردمی بیرون از خانه او نقش عمده داشتند. بعد از محاصره خانه عثمان و قتل خلیفه، علی بن ابیطالب (ع) خلیفه شد. علی کسی نبود که معاویه استاندارش باشد. با او کنار نیامد و در نهایت جنگ میان سپاه شام و سپاه کوفه که در آن زمان مرکز خلافت شده بود، آغاز شد.
سه: یک پرانتز اینجا باز کنیم و درباره کوفه صحبت کنیم. کوفه یک شهر تاریخمند نیست. دقت کنید که وقتی از قرون ابتدایی هجری قمری داریم صحبت می‌کنیم در واقع داریم از حدود ۶۰۰ میلادی حرف می‌زنیم. استانبول ۷۰۰سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده و در زمانی که از آن حرف می‌زنیم یک شهر ۱۳۰۰ ساله است. پس کوفه یک شهر تازه‌تاسیس است. یک شهرک کوچک که عقبه سپاه مسلمانان در حمله به ایران بوده است و اغلب بافت افراد آن هم نظامی بودند.
چهار: این شهر مرکز خلافت اسلامی نبود تا جنگ جمل. جنگ جمل جنگی بود که طلحه و زبیر از یاران پیامبر به همراه عایشه، همسر او، به خونخوانی عثمان. این جنگ در منطقه بصره کنونی انجام شد ولی پس از آن، علی بن ابیطالب که نگرانی‌های امنیتی در مورد عراق و نیز معاویه در شام داشت در کوفه ماند. نجف، شهری که حالا، مزار علی بن ابیطالب در آن قرار دارد، در حدود ۱۵کیلومتری کوفه قرار دارد.
پنج: اما بپردازیم به ماجرای جنگ صفین. این جنگ یک‌سال از عمر حکومت چهار ساله علی را گرفت و دست آخر هم بدون نتیجه تمام شد چون همانطور که می‌دانید، ابوموسی اشعری در حکمیت یا داوری، فریب معاویه را خورد.
شش: بعد از جنگ صفین، علی درگیر جنگ با خوارج شد. خوارج رادیکال‌های افراطی بودند که می‌خواستند جنگ با معاویه ادامه پیدا کند. علی بن ابیطالب در نهایت هم توسط یکی از همین افراد ترور شد. بعد از ترور علی، گروهی در کوفه با حسن بن علی بیعت کردند و اختلاف میان امویان و علویان ادامه پیدا کرد. این بار هم ماجرا به جنگ کشیده شد ولی یاران واقعی حسن بن علی به قدری کم بودند که او صلاح را در صلح با معاویه دید. معاویه هم بعد از این صلح حدود ۲۰ سال خلافت کرد.
هفت: و اما برگردیم به ابتدای متن و ماجرای کاخ سبز. معاویه اوایل اردیبهشت ۹ هجری شمسی مصادف با رجب سال شصت قمری، در دمشق مُرد. یکی دو روز بعد پیکی رسید به مدینه که در آن یزید پسر معاویه از استاندار وقت خواست که از بزرگان مدینه مثل حسین بن علی بیعت گرفته شود. حسین بن علی در مسجد نشسته بود که فهمید استاندار او را فراخوانده است. حدس زد و به محل استانداری مدینه رفت اما بیعت را نپذیرفت. فردای آن روز، بهترین کار از نظر حسین بن علی، خروج از مدینه بود.
هشت: ماه رجب در تقویم قمری که تمام شود، هفت ماه از سال گذشته است. ماه آخر سال هم که ذی الحجه باشد، ماه حج است. بنابراین آخر ماه رجب، فصلی است که در آن دوران، کاروان‌ها برای حضور در مکه حرکت خود را آغاز می‌کردند. آغاز حرکت حسین بن علی نیز در آغاز ماه شعبان بود. فاصله ۳۴۰کیلومتری مکه تا مدینه ظاهرا در حدود ۵ روز طی شده است و حسین بن علی شب تولد ۵۴سالگی خود به مکه رسید. شهری که چهار سال ابتدایی زندگی حسین در آن گذشته بود.
۹ : حسین بن علی حدود چهار ماه در مکه ماند. با افراد مختلفی که در عالم اسلام آن روز شاخص بودند و برای حج به مکه می‌آمدند حرف می‌زد و با مردم عادی نیز ملاقات داشت. در همین زمان، نامه‌هایی می‌رسید از شیعیان وفادار به پدرش در کوفه، همان شهری که علی در آن خلافت کرده بود که به کوفه بیا و رهبر ما شو. حسین بن علی از پاسخ دادن به نامه‌ها خودداری می‌کرد تا اینکه حجم نامه‌ها بسیار زیاد شد و آنگاه بود که مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد. مسلم حوالی ۲۰ تیرماه مخفیانه وارد کوفه شده است.
۱۰: ماموریت مسلم در کوفه که ارزیابی صحت و سقم ادعای همراهی مردم با حسین بن علی و امکانات آنان بوده حدود ۴۰ روز طول می‌کشد و در روزهای پایان آن فردی بسیار خشن به عنوان امیر وارد کوفه می‌شود. او مسلم را دستگیر و اعدام می‌کند. در این روزها دیگر حسین بن علی از مکه حرکت کرده و به سمت کوفه آمده است.
۱۱: دلیل حرکت حسین بن علی به سمت کوفه این بود که برخی به او اطلاع دادند که تیمی برای ترور او وارد مکه شده است. حسین بن علی نمی‌خواست حرمت مکه از بین برود. توضیح اینکه بیت الله یا مسجد الحرام و اطراف آن تا محدوده‌ای مشخص از نظر اعتقادات اسلامی محدوده‌ای است که در آن ریختن خون حتی خون حیوان حرمت دارد. حسین بن علی برای حفظ این احترام بدون انجام دادن اعمال حج واجب و بعد از خواندن یک خطبه کوتاه در شهر مکه، از این شهر رفتند.
۱۲ : ۸۰۰ کیلومتر از راه را حسن بن علی با خانواده و یارانش آمده بود که خبر رسید مسلم بن عقیل کشته شده است. راه بازگشتی نمانده بود پس تصمیم گرفت که پیش برود.
۱۳ : حدودا ۵۰ کیلومتر مانده به کربلا حر بن یزید ریاحی، جلوی حسین بن علی را گرفت و مانع از ورود او به شهر رسید و سپس او را تا بیابانی به نام کربلا مشایعت کرد. این روز دوم محرم سال ۶۱ است یعنی ۱۲ مهر سال ۵۹ شمسی و هشت روز بعد آن واقعه تاریخی رخ می‌دهد و کربلا را از یک بیابان به شهری تبدیل می‌کند که نزدیک به ۶۰۰ هزار جمعیت دارد و فقط در ایام اربعین، ۲۰میلیون نفر به زیارت آن می‌روند.
۱۴ : واقعه البته پس از آن هم ادامه می‌یابد و کاروان اسرا به شام یا همان دمشق می‌روند و به مدینه باز می‌گردند. بازگشتشان به مدینه ۲۰ صفر سال ۶۱ هجری قمری است یعنی حدودا اوایل آذر ماه آن سال. به این ترتیب ماجرای این سفر تاریخی و البته تلخ به پایان می‌رسد. سفری که با ۲۶۰۰کیلومتر مسافت در چهار کشور کنونی عربستان سعودی، عراق، سوریه و اردن که قریب به ۷ ماه طول کشیده است.
