یادداشت | دوگانه واقعیت وحشی، واقعیت رام
روزنامه هفت صبح، دکتر امیررضا مافی | ما یک واقعیت وحشی داریم و یک واقعیت رام. این دوگانه میتواند هر امری را در بر بگیرد. از یک واقعیت ساده تا یک موضوع علمی. منظور از وحشی، یعنی امری که محدودیتی برایش شکل نمیگیرد و اطرافش بسته نمیشود، امری بیرونی که با اقتضا خودش پیش میرود، بدون دخالتِ تغییردهنده در سرنوشت یا مقصدش. منظور از واقعیت رام اما یعنی آنچه توسط امور مختلف محدود و بنا به اقتضائات دیگر، برایش مسیرسازی میشود، امری که ما در سرنوشتاش دخالت کنیم و آن را به یک برساخت بدل سازیم.
برای مثال، واقعیتی که رخ میدهد تا زمانی که در واقع جاری باشد، وحشی است اما به مجرد اینکه رسانهها، دولتها، دانشگاهها و… آن را احاطه یا انسانها، آن را بنا به هر دلیلی از مسیر خود خارج کنند، رام میشود. «تصویر واقعیت» رام است و «رخداد واقعیت» وحشی. گاهی اقتضا ایجاب میکند ما امر واقع را مهار و نه رام کنیم، زیرا خطرآفرین است.
مثل همین ویروس کرونا که همه ما دچارش هستیم. کرونا در بیماریزایی، جهش و ایجاد مرگ و میر وحشی است، ما برای حفاظت از نوع انسان، مداخله میکنیم و برای مهارش هر اقدامی را انجام میدهیم، دستورالعمل وضع میکنیم و واکسیناسیون عمومی تجویز مینماییم. ما در حال مهار یک امر وحشی هستیم، در حالیکه تصویر این امر وحشی را در رسانه آنچنان که میخواهیم رام میکنیم، این مسیر رام کردن، ممکن است در مسیر مهار باشد اما عمدتا در مسیر سود و ایجاد سیرکی است که بازنمایی را به وانمایی بدل میکند.
ما در مواجهه با واقعیت وحشی، موظفیم تا در جهت مهارش، آنگاه که آسیبزاست، مداخله کنیم اما اگر تصمیم بگیریم آن را رام کنیم، وارد سیرک تصویر ساختن از واقعیت میشویم. مثل این است که یک شیر را در زیستگاهش مهار کنیم تا به انسانها صدمه نزند؛ اما اگر شیر را بیاوریم و با عوامل بیرونی در یک سیرک همراه کنیم، واقعیت شیر را از بین بردیم. مخاطب، شیری را در سیرک میبیند که گرچه کالبد سلطان جنگل را دارد، اما از ماهیت خود خارج است.
زیرا کاری را که باید یک شیر انجام دهد، نمیکند و به جای آن از حلقه آتش میپرد تا مردمی که گرد هم آمدهاند دچار سرخوشی شوند. در واقع شیر از خودبیگانه شده است و تصویر آن از ماهیتش، کرانها فاصله دارد. پس واقعیت رام شده، واقعیت نیست، بلکه تصویر وانمایی شده از واقعیت است، تصویری که برای مقصد یا مقصودی سودآور، برساخت میشود. واقعیت، وحشی است و چارچوبمندی آن را از بین میبرد. ما برای بهتر زیستن، شاید در حال مهار واقعیت وحشی هستیم اما اگر اراده کنیم که آن را رام سازیم، واقعیت را از ماهیت خود تهی کردیم. شاید بپرسید که نقطه افتراق رام کردن و مهار کردن چیست؟
رام کردن یعنی در قفس بردن، از ماهیت تهی کردن و فقط تصویر را برساخت نمودن اما مهار کردن، یعنی پذیرفتن واقعیت وحشی آنچنان که هست و جلوگیری از صدمه زدن. ما نباید واقعیت را در قفس ببریم، قفس رسانه، قفس اقتضائات سودآور، قفس بهرهبرداری و راه انداختن سیرک. ما واقعیت را فقط هنگام احتمال آسیب، آن هم در مسیر خودش مهار میکنیم و اجازه میدهیم روند وحشی خود را ادامه دهد زیرا اگر تمام واقعیت وحشی، با همین سرعت رام شود، انسان حتما به پایان خود خواهد رسید.