کلاسیک ببینیم| بازگشت به خاطرات تلخ گذشته
روزنامه هفت صبح، سینا بحیرایی | یک: یوجین اونیل از نمایشنامه‌نویس‌های برجسته ادبیات آمریکایی است. او که اصلیتی ایرلندی داشت، بسیار پرکار و فعال بود و با نوشتن آثاری پرمغز و عمیق، کلی یادگار از خود به جای گذاشت. قطعا دنیای سینما هم جایی نبود که آثار باارزش این نویسنده بزرگ را نادیده بگیرد. از آثار یوجین اونیل اقتباس‌های سینمایی زیادی صورت گرفته است. اما «آنا کریستی»، فیلم سال ۱۹۳۰ کلارنس براون، قطعا یکی از درخشان‌ترین آن‌هاست. فیلمی که اتفاقا از اثری اقتباس شده است که در مقایسه با دیگر آثار اونیل، شهرت و محبوبیت کمتری دارد.
دو: فیلم داستان دختری به نام آنا (گرتا گاربو) است که بعد از سال‌ها پیش پدرش (جرج اف. ماریون) برمی‌گردد. پدرش کاپیتان سوئدی یک کشتی باری است. آنا که جایی برای زندگی ندارد. در همان کشتی پدر زندگی خود را ادامه می‌دهد. تا این‌که یک ملوان ایرلندی به نام مت (چارلز بیکفورد) که کشتی‌شان آسیب دیده، وارد کشتی آن‌ها می‌شود. مت و آنا وارد رابطه عاشقانه می‌شوند، رابطه‌ای که چندان باب میل پدر نیست، چرا که او نمی‌خواهد بار دیگر دختر خود را از دست بدهد. اما در اواخر فیلم آنا حقیقتی را بازگو می‌کند که هم پت و هم پدر را کاملا شوکه می‌کند. حقیقتی که پذیرش آن کار راحتی نیست.
سه: یک مشکل اقتباس‌های سینمایی از نمایشنامه‌ها این است که در آن‌ها، کارگردان خیلی نمی‌تواند از چارچوب نمایشنامه‌ای که مد نظر نویسنده است، خارج شود. در اکثر این اقتباس‌ها، چند بازیگر را می‌بینیم که در چند مکان ثابت و محدود کنار هم می‌نشینند و با هم مکالمه‌های طولانی را ترتیب می‌دهند. در اصل همان اجرای نمایشی را می‌بینیم که تنها با یک دوربین فیلمبرداری شده است. هیچ تفاوتی بین نسخه سینمایی و تئاتری دیده نمی‌شود. به نظر می‌آید کمتر کارگردانی جرات می‌کند در متن نمایشنامه دست ببرد و صحنه‌هایی را کم یا زیاد کند.
در واقع برای این کارگردان‌ها، متن نمایشنامه به حدی باارزش است که ترجیح می‌دهند همان چیزی که هست را بسازند. خب در این صورت پرسشی که پیش می‌آید این است که اصلا چه اصراری به ساخت اقتباس سینمایی هست؟ همان نمایشنامه و اجراهای تئاتری آن کافی نیستند؟ شاید یکی از دلایل این اقتباس‌های سینمایی این است که باعث می‌شود مخاطبان گسترده‌تری به این آثار مهم دست پیدا کنند و با آن‌ها آشنا شوند. به هرحال سینما در مقایسه با نمایش، پرمخاطب‌تر و عامه‌پسندتر است و دایره مخاطبان وسیع‌تری دارد.
چهار: فیلم «آنا کریستی» هم تمام این ویژگی‌هایی که بالاتر اشاره شد را در خود دارد. تمامش در چند مکان محدود می‌گذرد و کلا سه بازیگر ثابت دارد. تمامش هم با دیالوگ‌ها روایت می‌شود. ولی از حق نگذریم کلارنس براون با همین امکانات محدودی که در اختیار داشته، فوق‌العاده عمل کرده است. فیلم فضای دلگیر و غم‌انگیزی دارد، شخصیت‌ها همه تلخ‌مزاج و افسرده هستند و تنها در معدود فرصت‌هایی، بارقه‌هایی از امید در وجودشان پدیدار می‌شود. به همین دلیل براون هنرمندانه تمام فیلم را پر از تاریکی و تیرگی کرده است. تنها جایی که فضای شاد و سرخوشانه‌ای دارد، صحنه شهربازی است که آن هم با یک پایان تلخ به سرانجام می‌رسد.
پنج: به نظر می‌آید کلارنس براون کلا علاقه زیادی به اقتباس از ادبیات داشت. او در طول کارنامه خود، بارها به سراغ ادبیات رفت و کلی فیلم اقتباسی دیگر هم ساخت. در سال ۱۹۳۵ «آنا کارنینا»، شاهکار لئو تولستوی را ساخت، در سال ۱۹۳۷ به سراغ «فصل باران آمد» از لوئیس برامفیلد رفت، در سال ۱۹۴۳ هم «کمدی انسانی»، رمان مشهور ویلیام سارویان را ساخت. با این همه علاقه‌ای که او به ادبیات داشت، شاید بهتر بود که نویسنده می‌شد. حتی «ماجرای پلای‌ماوث»، آخرین فیلم او هم اقتباسی از رمانی به همین نام اثر ارنست گبلر بود.
شش: «آنا کریستی» تنها در بیست روز فیلمبرداری شد. اما با وجود این ساخت راحت و بدون دردسر، در گیشه فروش خوبی داشت و پنجمین فیلم پرفروش برتر سال شد. جالب این است که این اولین فیلم ناطق گرتا گاربو، بازیگر مطرح سوئدی‌الاصل بود. اما او با همین اولین فیلم ناطق خود بسیار خوش درخشید و نامزد اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن شد. «آنا کریستی» همچنین در دو رشته بهترین کارگردانی و بهترین فیلمبرداری هم نامزد شد.
جالب این است که گاربو در سینمای صامت بسیار موفق بود و خیلی‌ها او را بهترین بازیگر سینمای صامت می‌دانند. اما برخلاف بسیاری از همکارانش، او با ورود صدا از قافله جا نماند و همچنان به درخشش خود ادامه داد. واقعا هم حیف بود آن صدای خاص و جاودانه در دنیای سینما ماندگار نباشد و به فراموشی سپرده شود.
هفت: یک اقدام عجیبی که در اوایل ورود صدا در هالیوود انجام می‌شد، ساخت نسخه‌های مختلف از یک فیلم بود. بر روی همان صحنه و دکور، نسخه‌هایی با زبان‌های مختلف و با بازیگران متفاوت از فیلم مورد نظر فیلمبرداری می‌شد. «آنا کریستی» هم چنین داستانی دارد. یک نسخه آلمانی زبان از فیلم موجود داشت. به جز گرتا گاربو، بقیه بازیگران فیلم آلمانی هستند و همه آلمانی صحبت می‌کنند. برخلاف فیلم‌های دیگر که معمولا نسخه‌های زبان‌های دیگرشان مفقود می‌شدند، نسخه آلمانی «آنا کریستی» همچنان موجود است. خوشبختانه بعدا دوبله وارد شد و تهیه‌کنندگان بی‌خیال این ایده عجیب شدند!
