کارنامه فیلمبردارانی که سراغ کارگردانی رفته‌اند
روزنامه هفت صبح، وحید سعیدی، احمد رنجبر | حمال طلا تازه اکران آنلاین شده. درباره کیفیت فیلم به‌زودی پرونده‌ای جداگانه منتشر و با کارگردان آن گفت و گو می‌کنیم. فعلا آنچه محل توجه است، پیشینه کارگردان آن یعنی تورج اصلانی است. اصلانی سال‌ها به عنوان فیلمبردار فعالیت کرد تا این که هفت سال پیش سراغ کارگردانی رفت. در فاصله ساخت حمال طلا باز هم حرفه اصلی خود را ادامه داد. درباره کارنامه او و ۹ فیلمبردار دیگر که چنین مسیری را طی کرده‌اند، نوشته‌ایم.
این فیلمبردارها نام‌های مطرحی در سینمای ایران هستند که در یک دوره تصمیم به کارگردانی گرفتند. آنچه مشخص است این که عملکرد آن‌ها در مقام کارگردان هرگز به پای موفقیت‌شان به عنوان فیلمبردار نرسید. دلیل آن را باید جداگانه تحلیل کرد. عجالتا این پرونده به بازخوانی عملکرد ۱۰ فیلمبردار شاخص در عرصه کارگردانی اختصاص دارد. گفت‌و‌گوی محمود کلاری هم به پرونده پیوست شده است. پیش از آن نگاهی داریم به دیگر فعالیت فیلمبرداران؛ آن‌ها به جز حرفه تخصصی خود سراغ دیگر فعالیت‌های سینمایی هم رفته‌اند. در بخش دیگر پرونده به حرفه‌هایی پرداخته‌ایم که از دل آن‌ها کارگردان‌هایی به سینمای ایران معرفی شده است.
درباره فیلمبرداران سینمای پیش از انقلاب گفته می‌شود، آن‌ها سلطان مطلق صحنه بوده‌اند. به دلیل تسلط آن‌ها به فیلمبرداری، نور پردازی، میزانسن و … کار آن‌ها هم اندازه کارگردان‌ها اهمیت داشت. این اهمیت به مرور و حتی به‌رغم ورود تکنولوژی کم نشد. شاید الان تعداد فیلمبردارهای تکنیکال زیاد شده اما همچنان کسی که مجهز به ذوق و هنر باشد، کارش اندازه کارگردان اهمیت دارد و دیده می‌شود.
فیلمبرداران به دلیل اعتبار حرفه‌شان و تاثیری که در یک فیلم دارند، گاهی سراغ کارگردانی رفته‌اند. ظاهر ماجرا این است که وقتی یک نفر نبض فیلم را در اختیار دارد چرا خودش آن را کارگردانی نکند؟ شاید پیرو همین تفکر است که خیلی از فیلمبرداران مطرح و زبردست سینمای ایران سراغ کارگردانی رفتند. نتیجه‌ای که به‌دست آمد اما هرگز به پای موفقیت آن‌ها در عرصه فیلمبرداری نبوده است.
این که دلیل چیست باید به تفصیل و در جای خود بررسی شود. آن چه مشخص است این که فیلمبرداران سینمای ما در حوزه تخصصی خود موفق‌تر بوده‌اند. به همین خاطر است که غالب آن‌ها خیلی کم سراغ کارگردانی رفتند و بعضی که با شکست تجربه اول به کلی آن را فراموش کردند. در این گزارش عملکرد ۱۰ فیلمبردار شاخص سینمای کشورمان که روی صندلی کارگردانی نشسته‌اند بازخوانی شده است. نتیجه نشان می‌دهد میانگین موفقیت آن‌ها از حد متوسط بالاتر نمی‌رود.
*** نعمت حقیقی / تعداد کارگردانی: یک فیلم
در چه برهه‌ای فیلم ساخت؟ ۲۸ سال بعد از این که فعالیتش در سینما را شروع کرد، سراغ کارگردانی رفت. نعمت حقیقی سال ۴۰ به عنوان فیلمبردار وارد سینمای ایران شد و خیلی زود نامش به عنوان یک هنرمند خوش قریحه سر زبان‌ها افتاد. حتما می‌دانید که در سینمای پیش از انقلاب، فیلمبردار وظیفه‌ای همپای کارگردان بر عهده داشت.
با این حساب، زنده یاد حقیقی نه فقط به عنوان فیلمبردار در فیلم‌ها حضور می‌یافت بلکه تاثیری مستقیم در شیوه کارگردانی‌شان داشت. نفرین، تنگسیر و گوزن‌ها شاخص‌ترین فیلم‌های ابتدایی او هستند. او سال ۶۸ سراغ کارگردانی فیل در تاریکی رفت که ناتمام ماند و ۱۵ سال بعد عباس رافعی آن را به سرانجام رساند. نتیجه به‌دست آمده هرگز در اندازه نام حقیقی نیست.
کی فیلمبردارش بود؟ خود حقیقی بخش‌هایی از فیلم را فیلمبرداری کرد.
در کارگردانی به کجا رسید؟ فیل در تاریکی هیچ آورده‌ای برای حقیقی به همراه نداشت و او بار دیگر سراغ فیلمبرداری رفت.
سرنوشت آخرین فیلمی که ساخت؟ فیل در تاریکی اولین و آخرین فیلمی است که حقیقی کارگردانی کرد و فرجام خوشی نداشت.
موقعیت فعلی: زنده یاد حقیقی نامی جاودان دارد؛ او ملقب به «شاعر تصویر سینمای ایران» است.
*** مازیار پرتو / تعداد کارگردانی: ۳ فیلم
در چه برهه‌ای فیلم ساخت؟سال ۴۷ فعالیتش را به عنوان فیلمبردار شروع کرد. شش فیلم را فیلمبرداری کرده بود که تصمیم به کارگردانی گرفت. این اتفاق با فیلم مردان روزگار در سال ۴۸ رقم خورد که تازه نام مازیار پرتو به عنوان یک استعداد سر زبان‌ها بود. قیصر، بابا شمل و طوقی از پرتو چهره‌ای هنرمند ساخت. او در چنین شرایطی فیلم پخمه را سال ۵۱ و گرگ بیزار را سال ۵۲ کارگردانی کرد.
کی فیلمبردارش بود؟ پرتو در هر سه فیلم خودش به عنوان فیلمبردار حضور داشت.
در کارگردانی به کجا رسید؟ فیلم‌هایی که کارگردانی کرد توفیقی به‌دست نیاوردند. این فیلم‌ها هرگز موفقیت پروژه‌هایی را که پرتو به عنوان فیلمبردار با آن‌ها همکاری می‌کرد تکرار نکردند. او در بسیاری از فیلم‌ها به عنوان مشاور کارگردان فعال بود و تاثیرش در موفقیت این دست آثار غیر قابل کتمان است. در کارگردانی اما موفق نبود.
سرنوشت آخرین فیلمی که ساخت؟ پرتو بعد از ناکامی گرگ بیزار کارگردانی را رها کرد.
موقعیت فعلی: در کارنامه زنده‌یاد مازیار پرتو آثار ماندگاری به چشم می‌خورد. سبک فیلمبرداری روی دست به همراه نورپردازی منحصربه‌فرد ، نام او را به عنوان یک استعداد در سینمای ایران ماندگار کرده است.
