چیزهایی درباره ماهی‌ها که حتما نمی‌دانید
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | بیست و سوم آبان بود که خبری با عنوان «کشف و ثبت جهانی گونه جدید ماهی به نام علی دایی»، مورد توجه قرار گرفت و طنزهای خیلی زیادی در شبکه‌های اجتماعی در مورد آن بیان شد که در این صفحه هم می‌توانید بخشی از این طنزها را بخوانید. اما همین موضوع بهانه‌ای شد برای ما تا بتوانیم، در مورد ماهی‌های ایران گزارشی بنویسیم و اطلاعات جالبی را از این گونه جانوری با شما به اشتراک بگذاریم. قبل از هر چیز به سراغ همین ماجرای ماهی آقای علی دایی رفتیم و بعد از آن باقی گونه‌های شاخص ماهی در کشور را بررسی کردیم.
از ماهی علی دایی چه می‌دانیم؟
یک: قله‌ای در همسایگی شهر همدان وجود دارد به نام الوند. در نزدیکی کوهی به همین نام در استان همدان، رودی به نام «سِیمَره» سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه پس از پیوستن شعبه‌هایی به آن در شهرهای ملایر، تویسرکان و نهاوند به شهر کرمانشاه می‌رسد و باز هم رودخانه‌های کوچکی به آن می‌رسند تا اینکه وارد لرستان می‌شود و در نهایت با گذر از استان ایلام به استان خوزستان می‌رسد و بعد به هم عراق می‌رود. به این ترتیب طول این رودخانه، ۷۵۵ کیلومتر است.
دو: در این مسیر، طبیعتا حیات جانوری نیز وجود دارد. حالا چند دانشمند به سرپرستی دکتر سید حامد موسوی ثابت، عضو هیات علمی گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان و با مشارکت چند استاد دیگر من جمله دکتر یورگ فرایهوف، ماهی شناس موزه تاریخ طبیعی برلین روی گونه‌های جدید این رودخانه کار کرده و چنین گونه‌ای را استخراج کرده است.
سه: این گونه جانوری، از خانواده سیسوریدها یا گربه‌ماهیان است. سیسورید یعنی چه؟ نام محلی ماهی به زبان بنگالی. این ماهی هم ظاهرا ساکن جنوب آسیا است و به همین دلیل نام بنگالی روی آن گذاشته شده است. جالب است بدانید که فقط این ماهی، ۲۵جنس و ۲۶۶گونه در جهان دارد.
چهار: این نوع ماهی از حیث ظاهری دارای چهار جفت سبیلک است و یک باله چربی بزرگ هم دارد. این دسته‌ها اغلب کوچک هستند، اما در برخی گونه‌ها تا دو متر هم بزرگ می‌شوند و اغلب ساکن آب‌های سریع کوهستانی هستند مثل همان رودخانه‌ای که از آن یاد کردیم. به نظر می‌رسد همین سبیل‌های این ماهی با خاطره‌ای که از روزهای دور علی دایی در خاطر داشتیم؛ باعث شده که این گروه تحقیقاتی نام علی دایی را روی این ماهی بگذارند.
البته آنان گفته‌اند که این کار را به پاس فعالیت های انسان دوستانه و میهن پرستانه او بعد از زلزله کرمانشاه چنین کاری کردند و ضمنا اعلام کردند که ماهیان بومی دیگری توسط کاشفان به نام فردوسی، حافظ، سعدی، شیخ بهایی، رئیسعلی دلواری، امیرکبیر و محیط‌بان شهید سعید پرهام نام‌گذاری شده‌اند.
پنج: یک نکته فقهی هم بگوییم که از نظر شرعی، خوردن آن ماهی حلال است که فلس (قطعات شاخی و استخوانی شبیه ناخن انسان یا سفال‌های روی پشت بام) یا همان پولک داشته باشد و البته این فلس باید کاملا با چشم قابل رویت بوده و به آزمایشگاه و وسایل خاص نیاز نداشته باشد. از این روست که به نظر فقها، خوردن این نوع ماهی (یعنی گربه ماهی) حرام است.
چند نکته درباره ماهی شناسی
شش: ماهی‌ها از ابتدایی‌ترین مهره‌دارانی هستند که پا به عرصه وجود گذاشتند. گفته شده قدمت نخستین ماهیان در جهان به ۵۷۰میلیون سال پیش برمی‌گردد. ماهی‌ها امروزه با بیش از ۳۰هزار گونه، پرشمارترین و متنوع‌ترین مهره‌داران هستند. به این ترتیب، این جانوران بیش از نصف تعداد مهره‌داران زنده جهان را تشکیل می‌دهند. از این میزان، در آب‌های ایران حدود ۲۰۰گونه ماهی زیست می‌کنند که حدود ۱۶۳ گونه در آب‌های داخلی و باقی در خلیج فارس و دریای خزر و دریای عمان هستند.
هفت: جالب خواهد بود اگر بدانید که نخستین اقدام جدی برای شناخت ماهی‌های ایران توسط ماهی شناس روسی Lev Berg صورت گرفته است که در سال‌های ۱۹۴۸ و ۱۹۴۹ دست به چنین کاری زد. مهم‌ترین مطالعه ماهی شناسی در ایران اما مربوط به ماهی شناس کانادایی، برایان دبلیو کد بوده است.
ماهی‌های خوراکی بازار ایران
هشت: ماهی‌هایی که در بازار ایران قرار دارند به چهار دسته شمال، جنوب، سایر مناطق و پرورشی و در نهایت وارداتی تقسیم می‌شوند. در شمال کشور، چهار ماهی اوزون برون، آزاد، سفید و کپور بیشتر مورد توجه هستند. از این گروه، ماهی اوزون برون، چون در حال انقراض است؛ گوشت بسیار کمیابی دارد. دلیل کمیابی این ماهی و نیز در حال انقراض بودن آن مربوط به خاویار یا تخم این ماهی است. درباره سه ماهی دیگر باید بگوییم که ماهی آزاد همان ماهی سالمون و نزدیک به قزل‌آلا است و ماهی سفید هم در واقع نوعی از کپورماهیان است. خانواده کپورماهیان بزرگ‌ترین خانواده ماهی‌ها بوده و شامل ۲۲۰ جنس و ۲ هزار و ۴۲۰ گونه است و در آب شیرین ساکن است.
۹ : در جنوب کشور، قدری تنوع بیشتر است: ماهی تن، حلوا، سنگ‌سر، شیرماهی، شوریده، هامور و هوور، مهم‌ترین ماهی‌های جنوب کشور هستند. با توجه به قیمت‌های این روزهای بازار، ماهی حلوا و شیر به خصوص شیر اقیانوسی، گران‌ترین ماهی‌های جنوب و حتی شاید گران‌ترین ماهی‌های کشور هستند. هر کیلو حلوای سفید که ارزش غذایی بالایی هم دارد در حال حاضر ۴۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. وضعیت البته در مورد باقی ماهی‌ها هم به همین وضع است و مثلا ۶۰۰ گرم فیله هامور یا شوریده نیز حدودا ۲۲۰ هزار تومان است. ارزان‌ترین ماهی جنوب در حال حاضر همان ماهی تن است که حدودا ۱۵۰ هزار تومان به ازای هر کیلو است.
۱۰: دو نوع ماهی پرورشی - رودخانه‌ای قزل‌آلا و وارداتی تیلاپیا نیز در بازار ایران محبوب هستند. قزل‌آلا که حالا هر عدد آن در بازار نزدیک به ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد (با وزن حدودا ۲۰۰ تا ۲۵۰ گرم) یک نوع ماهی از زیرمجموعه ماهی‌های آزاد است که در بسیاری از نقاط کشور نیز در حوضچه‌ها پرورش پیدا می‌کند و تیلاپیا، از دسته سوف‌ماهیان است که در آب‌های آزاد و نسبتا شور نیمکره شمالی وجود دارد و به‌دلیل تهیه آسان، قیمت پایین و طعم مناسب، نه فقط در بازار ایران که در بازار جهانی هم محبوب است. در حال حاضر قیمت یک کیلو فیله این ماهی، حدودا ۱۹۰ هزار تومان است.
شرح عکس: ماهی‌شناس روسی Lev Berg که یکی از اولین مطالعات مدون در مورد ماهی‌های آب شیرین ایران و کشورهای همسایه را در سال‌های ۱۹۴۸ و ۱۹۴۹ انجام داده است
