چه کسی گنجینه طلایی باختر افغانستان را برداشته؟
روزنامه هفت صبح، مهسا مژدهی | یک: روز پنجشنبه خبر عجیبی منتشر شد که از دستبرد به گنجینه باختر، باارزش‌ترین گنجینه طلایی جهان و فروخته شدن برخی قطعاتش در ایران سخن می‌گفت. یک روز بعد از انتشار این خبر طالبان به آن واکنش نشان داد. احمدالله وثیق، معاون کمیسیون فرهنگی طالبان روز جمعه در توئیتی نوشت که خبرهای منتشر شده در رسانه‌ها مبنی بر سرقت طلای باختر نادرست است و گروه طالبان برای حفظ و نگهداری این آثار باارزش افغانستان «توجه خاصی» دارد. طالبان نزدیک به سه دهه است که رویای تسلط بر گنجینه باختر را در سر دارد. در دهه نود میلادی آنها تلاش‌های بیشماری کردند تا موفق به باز کردن در آن شوند. اما موفقیتی به دست نیاوردند. اما اهمیت گنج باختر در چیست؟
دو: در نخستین روزهای سال ۱۹۷۸میلادی ویکتورسریانیدی، باستان شناس اهل شوروی در تپه‌ای در شهر شبرغان بزرگ‌ترین گنجینه جهان پس از ۲۰۰۰ سال ابهام را کشف کرد. گفته می‌شود که درجریان این ۲۰۰۰ سال بسیاری از جهان‌گشایان و شاهان و حتی بسیاری ازماجراجویان به دنبال این گنج در این بخش جهان می‌گشتند.سریانیدی ۱۰سال را در تپه مرسوم به آی خانم به دنبال این گنج بود که دیگر به نظر می‌رسید تنها یک افسانه باشد.
گنجینه طلاتپه مشتمل بر بیش از بیست هزار آرایه‌های طلا، پارچه‌های زیور و سکه‌های به‌جای‌مانده از دوره‌های کوشانیان و اشکانیان است و از شش گور (پنج زن و یک مرد) که ثروت سرشاری از جواهرات گرانبها را در خود جای داده بودند به‌دست آمده است. پیشینه این گنجینه به سده یکم پیش از میلاد می‌رسد. آرایه‌های به‌دست آمده شامل سکه‌ها، گردن‌بندهای تزئین شده با سنگ‌های گرانبها، کمربندها، مدال‌ها و تاج‌ها است.
سه: از سال کشف این گنجینه افغانستان روزهای سختی را به خود دید. یک سال بعد از آن به کودتای سیاسی مبتلا شد و ناآرامی‌های این کشور از همان زمان تا امروز ادامه داشته است. چند سال بعد از آن نیروهای شوروی از افغانستان خارج و کابل، پایتخت و محل نگهداری این آثار شاهد درگیری خونین میان طرف‌های درگیر بود.
چهار: بعد از سقوط حکومت چپگرای افغانستان، دوبار خلأ قدرت در کابل ایجاد شد؛ اول با ورود نیروهای مجاهدین در سال ۱۳۷۱ به کابل و بار دیگر با شکست حکومت مجاهدین توسط طالبان در سال ۱۳۷۵. در این دوران بحرانی نیز این گنجینه تاریخی به یغما نرفت و مصون ماند.
پنج: بی‌اطلاعی از سرنوشت این آثار باعث شد که در زمان حکومت نجیب‌الله، رئیس جمهور چپگرای افغانستان شایعه شود که نیروهای شوروی با خروج از افغانستان، این آثار را با خود برده یا اینکه آنها را ذوب کرده است. اما محبوب‌ترین روایت، شبیه افسانه‌هاست. گفته می‌شود ژنرال نجیب‌الله رئیس‌جمهور افغانستان در دهه شصت شمسی وقتی پیش‌بینی می‌کرد که کشورش با خلأ قدرت روبه‌رو شود، گنجینه باختر را به موزه بانک مرکزی برد و آن را در صندوقی با هفت کلید جا داد و هر هفت کلید را به اشخاصی مطمئن تسلیم کرد که راهی خارج از افغانستان بودند.
تنها شرط باز شدن در گنجینه هم این بوده که هر هفت کلید به طور همزمان استفاده شوند. با وجود آنکه طالبان همه تلاشش را برای باز کردن صندوق کرد اما هیچگاه نتوانست همه هفت کلید را جمع کند. نجیب‌الله دو اتاق کوچک را در بانک مرکزی در اختیار کارمندان موزه ملی گذاشت. آثار طلای باختر، آی خانم، مندیگگ، بامیان، بگرام و… در سال ۱۳۶۸ به بانک مرکزی منتقل شدند.
شش: با ادامه جنگ‌های میان گروه‌های مجاهدین موزه ملی افغانستان تخریب و آثارش به غارت رفت. اما ۳۰هزار قطعه آثار طلایی به شمول گنجینه باختر و هشت هزار آثار غیرطلایی مصون ماندند. طلای باختر در بانک مرکزی و هشت هزار اثر دیگر در ساختمان وزارت اطلاعات فرهنگ جا داده شد. اما کلید‌های صندوق آن ماجرای داستانگونه را نداشت و «به‌دست حاجی ظاهر، خزانه‌دار پنجشیری بانک بود».
با روی کار آمدن کرزای برای نخستین بار از گنجینه باختر پرده برداری شد. اما با به‌هم ریختن اوضاع سیاسی در افغانستان بار دیگر نگرانی‌های زیادی در مورد آن وجود دارد. به ویژه آنکه دیگر ژنرال نجیب که یک بار توانسته بود این ثروت را نجات دهد زنده نیست. او بیش از دو دهه پیش به دست نیروهای طالبان در ساختمان سازمان ملل در کابل کشته شد.
