چه کسی صدای آمریکا و رادیو فردا را اداره میکند؟
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | تغییر مدیران ارشد سه شبکه ماهوارهای یعنی به نوعی هلدینگ یا آژانس مدیریتی رادیو فردا و صدای آمریکا و شبکه بی بی سی بهانه خوبی بود تا ببینیم این رسانهها چگونه اداره میشوند.
از صدای آمریکا آغاز کنیم. صدای آمریکا در واقع صدای جنگ آمریکا است. چرا این حرف را میزنیم؟ تاریخچه و سابقه این شبکه این مسئله را به خوبی نشان میدهد. این شبکه که در ابتدا رادیویی بوده است در میانه جنگ جهانی دوم تاسیس شده است و حتی در آن ابتدا، یکی از زیرمجموعههای اداره اطلاعات جنگ به حساب میآمده است.
حالا اما این شبکه زیرمجموعه یک آژانس فدرال است به نام آژانس رسانههای جهانی آمریکا که در سال ۲۰۱۸ تاسیس شده است. (تاسیس این آژانس در واقع به نوعی بازطراحی ساختار آن بوده است وگرنه تاریخچه کلی ماجرا به همان سال ۱۹۴۲ باز میگردد). در ساختار جدید رئیس این آژانس با تایید کنگره توسط رئیسجمهور منصوب میشود. برای سال ۲۰۲۰، ۶۲۸ میلیون دلار توسط این آژانس از دولت به عنوان بودجه سالیانه درخواست شده بود.
حالا این آژانس چه میکند. این نهاد در واقع اداره کننده مجموعهای از رسانههای بینالمللی دولت آمریکاست. صدای آمریکا و رادیو فردایش را ما میشناسیم. اولی در سال ۱۳۵۸ برنامه رادیویی خود را آغاز کرده و در سال ۱۳۷۵ برنامه تلویزیونی خود را. دومی هم در سال ۲۰۰۳ در پراگ مشغول به کار شده است. صدای آمریکا و رادیو فردا البته به جز فارسی، به زبانهای دیگری نیز فعالیت میکنند.
البته اگر بخواهم دقیقتر صحبت کنم باید بگویم رادیو فردا زیرمجموعه رادیوی بزرگتری است به نام رادیو آزادی اروپا که در واقع فعالیت آن متمرکز بر کشورهای اروپای شرقی است؛ جایی که هنوز هم آمریکا در آن با روسیه (شوروی سابق) احساس رقابت دارد. اما به جز این رسانهها، این آژانس مالک رسانههای دیگری هم هست. مثلا دفتر پخش کوبا، رادیوی آزاد آسیا، ام بی ان یا شبکه پخش خاورمیانه و صندوق تکنولوژی باز.
تقریبا مشخص است که همه این رسانهها در کشورهایی پخش میشود که به نوعی متخاصم آمریکا به حساب میآیند و آن صندوق تکنولوژیک هم برای دسترسی آزاد به اینترنت و مقابله با فیلترینگ است. ولی در این میان توجه به شبکه پخش خاورمیانه جالب است. این شبکه در حال حاضر مسئول اداره تلویزیون الحره در عراق است. تلویزیونی که معنای اسم آن هم آزادی است.
اساسا در خط اول Mission یا ماموریت این نهاد آمده که باید صدای دموکراسی و آزادی (طبیعتا با روایت آمریکایی) در سراسر جهان باشد. این تلویزیون الحره همان تلویزیونی است که یکی دو ماه پیش گزارشی پخش کرد و در آن مرجعیت دینی عراق را به فساد مالی متهم کرد و فعالیتش در این کشور، دست کم روی کاغذ ممنوع شد. (دفتر شبکه در خود آمریکا است.)
عملکرد این آژانس البته در بسیاری از موارد توسط هیات حاکمه و رسانههای آمریکا نیز مورد انتقاد قرار گرفته است. اصلیترین انتقاد مربوط به این است که این آژانس در واقع در حال سامان دادن یک تبلیغات سیاسی دولتی یا پروپاگاندا است که در نظام حقوقی- سیاسی - رسانهای آمریکا، علیالاصول کاری مذموم است. از حیث دیگر برخی از پروژههای ناموفق این آژانس هم مزید بر علت شده است.
مثلا در زیرمجموعه همان شبکه پخش خاورمیانه رادیویی هم وجود دارد به نام رادیو سوا که از سال ۲۰۰۳ یعنی پس از حملات یازده سپتامبر و اشغال عراق تحت عنوان پیشبرد جوامع عرب به سمت دموکراسی و نیز بهبود چهره آمریکا در این منطقه تاسیس شد. رادیو سوا، موسیقی عربی و غربی را به عنوان برنامه اصلی خود درآورده بود و در میان آن هم به پخش اخبار کوتاه میپرداخت تا بتواند به هدف خود یعنی جذب ۶۰ درصد از جمعیت زیر ۳۰ سال خاورمیانه بپردازد.
با این حال آخرین آمارها نشانگر این است که این رادیو به اهداف خود نرسیده و رادیو سوا یک پروژه شکست خورده است. بر اساس یک گزارش دولتی دولت آمریکا، از جمعیت چند صد میلیون خاورمیانه، رادیو سوا فقط در یک هفته، یازده میلیون مخاطب دارد که کمتر از رادیو فرداست که در ایران پخش میشود.
اما در مورد BBC ماجرا کمی فرق میکند و با رویهای شیکتر مواجه هستیم. قبل از پرداختن به این شبکه اما بیایید کمی در مورد تاریخچه آن بخوانیم: بی.بی.سی. در سال ۱۹۲۲ به وجود آمده و حالا کهنترین رسانه ملی جهان و البته با حدود ۳۵ هزار کارمند، بزرگترین رسانه پخش همگانی در جهان است. سرویس جهانی بی.بی.سی عملا از ۱۰سال بعد از تاسیس این شبکه کار خود را آغاز میکند ولی آن چیزی که امروز به نام سرویس جهانی بی.بی.سی میشناسیم در واقع از ۲۰۱۴ آغاز به کار کرده و نام قبلی آن سرویس امپراطوری بی.بی.سی بوده است.
نخستین فعالیت بخش فارسی سرویس جهانی بی.بی.سی مربوط به سال ۱۹۴۰ یا ۱۳۱۹ بوده که در آن رادیو بی.بی.سی. مشغول به کار شده است. سایت بی.بی.سی در سال ۱۳۷۹ و تلویزیون فارسی در سال ۱۳۸۷ تاسیس شده است. ساختار بودجه BBC ساختار جالب توجهی است. سرویس جهانی مانند صدای آمریکا و رادیو فردا بودجه از دولت میگیرد. با این حال بودجه کل بی.بی.سی به واسطه از مالیات همه شهروندان بی.بی.سی تامین میشود.
در حقیقت هر کسی که به یک تلویزیون زنده در بریتانیا دسترسی داشته باشد مالیاتی میپردازد که پول آن به بی.بی.سی میرسد. ما هم البته چنین مالیاتی داشتیم. روی قبض برق. با عنوان آبونمان تلویزیون که حالا ظاهرا در عوارض برق تجمیع شده است. مبلغ عوارض برق در ایران، ۱۰ درصد کل برق است در صورتی که در بریتانیا سالیانه برای داشتن یک تلویزیون رنگی باید ۱۵۷ پوند و برای داشتن یک تلویزیون سیاه و سفید ۵۳پوند مالیات داد.
مجموع این مالیاتها در سال میشود چیزی نزدیک به ۴ میلیارد پوند که بودجه یک سال بی.بی.سی است. طریقه مدیریت بی.بی.سی هم جالب است. یک شورا وجود دارد به نام هیات حاکمه که ۱۴ نفر هستند. رئیس این هیات و پنج نفر دیگر توسط شورای سلطنتی خصوصی ملکه تعیین میشود. این شورای سلطنتی شامل حدود ۶۰۰ نفر است و چیزی شبیه مجمع تشخیص مصلحت نظام ماست از این نظر که افراد شاخص سیاسی و عموما نمایندگان فعلی و سابق مجلس نمایندگان و لردهای بریتانیا عضو آن هستند.
چهار نفر به ازای هر یک از مناطق بریتانیا یعنی انگلیس، ایرلند شمالی، ولز و اسکاتلند توسط وزارت دیجیتال، فرهنگ، رسانه و ورزش انتخاب میشوند و پنج نفر دیگر در حقیقت مدیران اجرایی بی.بی.سی هستند. به این ترتیب رسما میتوان بی.بی.سی را یک رسانه حاکمیتی دانست هر چند که ساختارهایی در آن برای دوری از دخالت دولت (به معنای دولتهای حزبی موقت) وجود دارد.
تغییر جدیدی که در بی.بی.سی و صدای آمریکا و رادیو فردا به وجود آمده به جز بعد سیاسی از بعد دیگری نیز اهمیت دارد. هر دوی افرادی که حالا به عنوان مدیران جدید این شبکهها معرفی شدند پیش از این در دنیای سرگرمی مشغول به کار بودند. مایکل پک، که رئیس جدید آژانس رسانههای جهانی آمریکا است رسما یک فیلمساز و تهیهکننده است و در IMDB صفحه دارد و تیم داوی که حالا قرار است از اول سپتامبر، مدیر بی.بی.سی شود قبل از این مدیر بی.بی.سی.استودیوز بوده که در حقیقت استودیوی فیلمسازی این شبکه و محلی برای پول درآوردن است. با این وصف، شاید در سالهای آینده حرکت هر چه بیشتر این شبکهها به سمت دنیای سرگرمی را شاهد باشیم.