چه کسی سبز ایرانی را ترند کرد؟
روزنامه هفت صبح | همین فردا جشنواره مد و لباس فجر که از هفته پیش برای یازدهمین سال برگزار شده بود به این رویداد پایان خواهد داد. این جشنواره که با تاخیر چندماهه‌ای هم برگزار می‌شد، محل تلاقی چند اتفاق بود: اول شروع به کار طرح عفاف و حجاب از سمت وزارت کشور، دوم فعالیت قرارگاه عفاف و حجاب در ستاد امر به معروف و سوم همایش گوهرشاد. از طرف دیگر روز گذشته همسر رئیس‌جمهوری، دکتر جمیله علم‌الهدی یادداشتی درباره مد و پوشش زنان در روزنامه ایران منتشر کرده بود که بحثی تئوریک را درباره نگاه دینی یا عرفی به حجاب باز می‌کرد.
ترکیب همه این اتفاق‌های در هم پیوسته باعث شد که مسئولان این جشنواره به فکر یک جایزه برای فعالان حجاب به نام گوهرشاد هم بیفتند تا روز اختتامیه آن را به «مدافعان نظریه زیست عفیفانه» بدهند. آیا واقعا نگاه غالب در حوزه حجاب و با معیارها و شاخصه هایشان که مثلا در لباس های الگو در مشهد و برخی شهرها‌ی دیگر می‌بینیم به حضور کمرنگ مد و رنگ در عرصه حجاب استاندارد رضایت می‌دهند امکان دارد آن نوع نگاه به‌تنوع رنگ و مدل مجوز بدهد این ازآن چالش هایی است که هیچ کس دل و جرئت ورود به آن را ندارد . استدلال‌های بنیادین و بنیادگرایانه در عرصه پوشش زنان راه این نوع ابتکارات را احتمالا می بندد.بیایید این اتفاق‌ها را مرور کنیم تا ببینیم همه آنها چه ارتباط معنایی با همدیگر داشته‌اند؟
یادداشت خاص همسر رئیس‌جمهور
به نظر می‌رسید یادداشت خانم دکتر علم‌الهدی بخشی از یک مقاله طولانی‌تر بوده که از آن جدا شده و در روزنامه ایران به انتشار درآمده. در این یادداشت اول از همه نوشته شده که پوشیدن لباس بر اساس مد هم حکایتگر خصوصیات روانی افراد است و هم بازتابی از ارزش‌ها و سلیقه‌ها و ملاحظات مالی و البته طبقه اجتماعی. در بخش دیگر آن اینطور آمده که چیزی که امروز ما به آن چالش حجاب و بی‌حجابی می‌گوییم، در واقع تفاوت عرفی گرایی و دین گرایی است.
او توضیح داده که باید اخلاق (عرف) با متن مقدس دینی دیالوگ برقرار کند تا بتوانیم بعد از خوانشی که از متن دینی داریم، به تصمیم اخلاقی درست درباره حجاب دست پیدا کنیم. اما این در حالی است که فردا خداناباور با متن مقدس دیگر دیالوگ ندارد و برای تصمیم‌های خودش تابع عوامل روانی یا اجتماعی و تجربه‌های خود است. بعد هم به «برادران کارامازوف» داستایوفسکی ارجاع داده و نوشته که در هر صورت اگر خدا نباشد همه چیز مجاز است.
در مرحله بعد او اشاره کرده که درباره سیاستگذاری در حوزه مد و پوشاک ما خلأ زیادی داریم که بخش مهم آن خلأ نظری است. این خلأ نظری از کجا می‌آید؟ «دانش ترجمه‌ای، شبه دانش‌های بازاری، فناوری‌های تربیتی غیر بومی و از همه مهمتر خلأ نظری، در شرایط بی‌مرزی حوزه فرهنگ چالش بزرگ ساختاری است که گرچه در دولت‌های پیشین هم بوده ولی در این دولت انباشته شده و به زایش نگرانی‌ها و افزایش دغدغه‌های فرهنگی در میان گروه‌های اجتماعی دامن می‌زند.»پس تا اینجای کار مرور کردیم که خانم علم‌الهدی تاکید به خوانش دینی از عرف و اخلاق دارد و درباره تصمیم‌گیری درباره حجاب هم معتقد است باید علاوه‌بر عرف و معیارهای دیگر، متن مقدس هم دخیل باشد.
این مدت برج میلاد میزبان نمایشگاه مد و لباس فجر بود. حالا که برای مسئولان کشور پوشش به مسئله اصلی تبدیل شده، نمایشگاه چه لباس‌هایی برای ارائه داشت؟ با نگاه کردن به گزارش‌های تصویری و تحلیل‌های برخی از فعالان حوزه مد به این سوال می‌شود پاسخ داد. پیج اینستاگرامی رادیو مد، در همین زمینه تصاویری منتشر کرده بود که نشان می‌داد نمایشگاه مساحت کوچکی داشته و گویا کیفیت برخی از آثار به طور قابل ملاحظه‌ای پایین بوده است. طوری که حتی از تصاویر آن مشخص بود زیپ برخی از لباس‌ها درست دوخته نشده بود، فاصله بین برخی از دکمه‌ها نابرابر و لبه‌دوزی‌ها کاملا با بی‌دقتی انجام شده بود.
نکته دیگر این بود که پوشش مانکن‌های حاضر در نمایشگاه نه شبیه زنان حاضر در جامعه و بر اساس عرف رایج (طوری که جمیله علم‌الهدی به آن اشاره کرده بود)، بلکه بیشتر مطابق سلیقه صداوسیما یا شاید اصلا زنان یک کره دیگر دوخته شده بود که شامل پوشش‌هایی با دوخت‌های لایه لایه پارچه روی همدیگر، ملیله‌دوزی‌های نامنظم، کلاژ‌های دور از انتظار پارچه‌ها روی هم، آستین‌های گشاد، ساق دست‌های دوخته شده به آستین‌های کلوش طبقه‌ای از مد افتاده و … می‌شد.
نمایشگاه در یک بخش اختصاص به چادر داشت. در غرفه چادرها، چادرهای رنگی، گل دار و منجوق دوزی شده هم با تنوع زیادی دیده می‌شد. همچنین ابداع‌هایی هم در بین چادرها وجود داشت که مانتو و چادر و مقنعه به یکدیگر دوخته شده و تبدیل به یک لباس شده بودند. در بخش چادر، مانتو و چادر پوشش پلیس زن وجود داشت که در نوع خودش جالب بود. نظر منتقدین این بود که در این نمایشگاه بسیاری از پارچه‌ها و طرح‌های لباس‌ها هرچند زیبا اما تکراری با الگوبرداری از لباس عشایر یا طرح لباس‌های بختیاری و محلی ارائه شده بود که ایده جدیدی نبوده است.
حاضران در نمایشگاه، کیف و کفش‌ها را بیشتر از مانتو چادر پسندیده بودند و می‌گفتند در این بخش ایده‌های جدید و محصولات به روزتری دیده می‌شد. نکته آخر هم استفاده از رنگ سبز ایرانی در بسیاری از آثار بود. سبز ایرانی رنگی است در کوزه‌گری و قالی بافی ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رنگ برای اولین بار در سال ۱۸۹۲ در انگلستان سبز ایرانی نامیده شد و امسال هم از سوی وزارت ارشاد به عنوان رنگ مد ایرانی نامیده شد.
همین دو روز پیش در این نمایشگاه همایش پژوهش‌های راهبردی «پوشاک ایرانی» و «سبک پوشش ایرانی اسلامی» در بخش جنبی جشنواره برگزار شد. روز پیش چند کارگاه دیگر هم در بخش جانبی نمایشگاه در حال برگزاری بود که عنوان دو مورد از آنها « گفتمان زیست عفیفانه در تاریخ پوشش اسلامی » و « بازآفرینی نقش مایه‌های سنتی چادر شب بافی و کاربرد آن» بود.
نمایشگاه از کجا آمد؟
سال ۱۳۸۵ قانون ساماندهی مد و لباس کشور در مجلس تصویب شد و اهمیت آن در این بود که در این قانون به وزارت ارشاد دستور داده شده بود که از طریق بازار، الگوهایی را به عنوان الگوی لباس ترویج دهد که از مد کشورهای بیگانه جدا شود. از یک‌سال بعد از آن هر سال یک نمایشگاه مد و پوشاک فجر در کشور برگزار می‌شد که برخی از آنها خیلی بی سر و صدا به پایان رسید و برخی هم با حاشیه‌های بسیار.
نمونه‌اش هم نمایش زنده مد و لباس بود که برای اولین بار در سال ۱۳۹۳ با حضور مسئولانی مانند وزیر ارشاد و معاون اجتماعی ناجا به اجرا درآمد. به جز آن نمایشگاه‌های مد اسلامی دیگری هم در تهران داشته‌ایم. مثلا سال ۱۳۹۶ برنامه‌ای به نام «رویداد طراحان لباس ایرانی-اسلامی» در مجموعه نیاوران برگزار شد که آن هم با انتقادات زیادی همراه بود. همین امسال به جز نمایشگاه مد و لباس فجر، قرار است از دوم مرداد در نمایشگاه بین المللی تهران، نمایشگاه زنجیره تأمین مد و لباس ایرانی - اسلامی با عنوان ایران ویژند برپا شود.
چه کسی رنگ سبز ایرانی را ترند کرد؟
یکی از اتفاق‌های جدید از سال ۱۳۹۹ افتاد که کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور تصمیم گرفت سالانه رنگی را به عنوان رنگ سال انتخاب کند. سال اول رنگ شتری به عنوان رنگ سال انتخاب شد و امسال سبز ایرانی. ولی آیا واقعا همین رنگ سبز از سوی مقامات و مسئولان محافظه‌کار پذیرفته می‌شود؟
مرضیه شفاپور، دبیر سابق کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور به هفت صبح می‌گوید که آنها هر رنگی هم انتخاب کنند باز افرادی پیدا می‌شوند که آن را دوست ندارند یا مخالف هستند. او به ماجرای غالب شدن چادر رنگی اشاره دارد و تعریف می‌کند که حتی زمانی که برخی از مردم با گران شدن چادر مشکی به چادرهای نخی و رنگی رو آوردند، باز هم منتقدانی وجود داشتند که چادری به جز رنگ مشکی را قبول نداشتند. با این حال به گفته او حتی در احادیث اسلام هم توصیه به پوشیدن رنگ روشن وجود داشته است.
امسال جشنواره مد و پوشش تفاوت دیگری هم با سال‌های قبل داشت. مثلا اینکه در بین داوران، وزنه کارشناس‌های مذهبی به کارشناس‌های مد سنگینی می‌کرد. حتی برخی از طراحان می‌گویند دربین داوران افرادی دیده می‌شوند که اصلا تا امروز دست به پارچه نزده‌اند یا اصلا تجربه‌ای در این کار ندارند. داورانی که روز جمعه قرار است به یکی از نظریه‌پردازان فرهنگ عفاف و حجاب و زیست عفیفانه جایزه‌ای به نام گوهرشاد دهند و با این گفتمان ارتباط خود را با طرح و قرارگاه عفاف و حجاب قوت ببخشند.
